فصل اوّل : رضا شاه از ظهور تا سقوط

فصل اوّل : رضا شاه از ظهور تا سقوط

بعد از جنگ جهاني اول، در راستاي تغييرات عمده نظام جهاني و سقوط امپراطوري ها و ظهور دولت هاي تازه كه خواستار استقلال بيشتر بودند، ملي گرايي به ويژه در ميان كشورهاي جهان سوم نضج گرفت. اين روند در ايران، آن هم در يكي از بحراني ترين دوران معاصر خويش كه درگير گسيختگي و هرجومرج ناشي از جنگ جهاني اول و دخالت هاي بيگانگان در امور كشور و ضعف و زبوني شاهان قاجار بود، شرايطي را پديد آورد كه به تغيير ساختار قدرت سياسي كشور انجاميد. در همين زمان دولت جديد كه آغازگر نظام دولتي متمركز بود، با استفاده از سرمايه و حمايت خارجي و به مدد نخبگان تحصيل كرده اروپا كه خواستار ايفاي نقش بيشتري در تعيين سرنوشت دولت ملي خويش بودند، به شكل گيري نظام ارزشي جديدي همت گماشت. به اين ترتيب ساختار سياسي كشور دچار دگرگوني شد و ساخت سنتي قاجاري فروپاشيد.

الف. چگونگي به قدرت رسيدن رضاخان

افزون بر شرايط جهاني براي تغيير نظام هاي سياسي كه به آن اشاره شد، عوامل و زمينه هاي ديگري در ايران بود كه به روند تغيير حكومت شتاب بيشتري بخشيد. پس از انقلاب اكتبر روسيه و روي كار آمدن بلشويك ها، روس ها تا مدتي صحنه سياسي ايران را ترك كردند. اين فرصتي بود تا رقيب آنان، يعني انگلستان سلطه خود را در ايران بگستراند. اولين گام، انعقاد قرارداد 1919 م. ايران و انگليس بود كه ايران را به صورت مستعمره آنان در آورد. اين قرارداد با مخالفت هاي گسترده مردم روبه رو شد كه سرانجام به لغو آن انجاميد. اما انگليسي ها براي جبران اين شكست و حفاظت از منافع خود در ايران و رسيدن به طرح جايگزيني، براي تحقق روح قرارداد 1919 به دنبال چاره جويي افتادند، تا اين كه در سوم اسفند 1299 ش. با طراحي و حمايت دولت بريتانيا و طي يك كودتا رضاخان وارد صحنه سياسي كشور گرديد.