هـ . تغییر پوشاک و کشف حجاب

هـ . تغيير پوشاك و كشف حجاب

رضاشاه چنين مي پنداشت كه آنچه غرب با عنوان تمدن به دست آورده است، به سبب دوري از تقيدات و ارزش هاي ديني و تغيير ظواهر و رواج بي عفتي بوده است. درك او از تمدن، سلوك و رفتار تجدد مآبانه و تغيير در ظواهر بود، نه شكوفايي انديشه و فرهنگ.

مخبرالسلطنه هدايت كه بيش از شش سال به عنوان رئيس الوزرا در خدمت رضاشاه بود، در خاطرات خود مي نويسد: در اين اوقات (در سال هاي بعد از تصويب تغيير لباس در تاريخ دي ماه 1307 ش.) روزي به شاه عرض كردم تمدني كه آوازه اش عالمگير است دو تمدن است: يكي تظاهرات در بلوارها، يكي تمدن ناشي از لابراتوارها. تمدني كه مفيد است و قابل تقليد، تمدن ناشي از لابراتوارها و كتابخانه ها است. آثاري كه بيشتر ظاهر شد، تمدن بلوارها بود كه به كار لاله زار مي خورد و مردم بي بندوبار خواستار بودند.

رضاشاه كه مسأله تغيير لباس را پيش از سلطنت مطرح كرده بود، در تاريخ ده دي 1307 ش. قانون متحدالشكل نمودن البسه را به تصويب رساند[س ش 39].

(سند شماره 39)

اگرچه طبق اين قانون، روحانيون از پوشيدن لباس متحدالشكل مستثنا شدند; اما اين امر موجب بروز مشكلاتي براي آنان و ابزاري جهت شناسايي و محدود ساختن آنان توسط رژيم گرديد[س ش 40].

وزارت داخله

نمره 118211710 5 خرداد 1315

محرمانه

محترماً به عرض مي رساند كه براي متحدالشكل نمودن طلاب طبق دستورات صادره مدتي است مشغول اقدام ولي خيلي به اشكال[،] تبديل لباس مي دهند و كراراً از آنها التزام گرفته شده پنج روز و يا ده روزه[،] و پس از انقضاء مدت به عذر نداشتن وجه براي تغيير لباس و معاذير ديگر حاضر براي تغيير لباس نمي شوند و ديشب ده نفر آنها در شهرباني نگاه داشته بودند كه با حضور اينجانب اولياي شهرباني با آنها مذاكرات مبسوطي نمودند و هر كدام به عذري متغذر مي شوند، در هر صورت با كمال متانت مشغول تسويه اين كار هستم كه آنها را ملزم به تغيير لباس نماييم و اهميت اين موضوع از رفع حجاب بيشتر است كه اينكار را به نحوي عملي نمود كه توليد سوء تفاهمي نشود و مسأله ديگر اين است كه قدرت تهيه لباس ندارند، غالباً فقير و بي چيز مي باشند. پس از انجام دستور مراتب مشروحاً به عرض خواهد رسيد. حكومت قم نمره 237/26/2/15

امضاء- از طرف وزير داخله

سواد براي استحضار رياست وزراء تقديم مي شود

نمره 115 9/3/15

جواب داده شود به حكومت قم دستور بدهند، با جلب نظر شهرباني و رئيس معارف موضوع را عمل نمايند.

(سند شماره 40)

(تصوير سند شماره 40)

برخي عوامل و زمينه هاي تغيير لباس كه همزمان با ايران در بسياري از كشورهاي تحت سلطه اروپا، از جمله تركيه، مصر، عراق، پاكستان و بسياري كشورهاي ديگر نيز صورت گرفت، عبارت بودند از:

1 . تسخير بازارهاي نساجي ايران توسط قماش خارجي كه به دليل رشد روزافزون صنايع نساجي اروپا و دستيابي به بازارهاي جديد براي صدور مازاد توليدات صنعتي، صورت مي گرفت. اين امر مستلزم تغيير در فرهنگ و باورهاي مردم بود; بنابراين با تغيير در فرهنگ پوشاك ايران مي توانستند به اين مهم دست يابند.

2 . رؤياي تمدن اروپايي، حاكمان و روشنفكران غربزده ايراني را مسحور خود ساخته بود و آنان به تدريج بر اين باور شدند كه خود و فرهنگشان را اروپايي كنند تا به اين ترتيب زودتر از مهلكه فقر و بدبختي رهايي يابند.

3 . همسان سازي فرهنگي كه زمينه را براي سلطه بيگانگان فراهم مي كرد، مبتني بر دگرگوني شيوه هاي سنتي زندگي و همگون سازي آن با شكل زندگي غربي بود.

اين تغييرات چيزي نبود كه رضاشاه مبدع و مبتكر آن باشد بلكه به قول بلوشر موجد كليه اشكال زندگي در روش هاي اقتصادي درايران، اروپا بود كه با شتابي غيرقابل توقف به مشرق زمين روي آورده است.

شهيد مدرس در اين باره مي گويد: غريبا چوپان هاي قراعيني و كنگاور با فُكُل سفيد و كراوات خودنمايي مي كنند، اما در زيباترين شهرهاي ايران هرگز آب لوله و آب تميز براي نوشيدن مردم پيدا نخواهد شد ... درهاي مساجد و تكايا به عنوان منع خرافات و اوهام بسته خواهد شد، اما سيلي از رمان ها و افسانه هاي خارجي كه در واقع جز رموز غمزه فرنگي چيزي نيستند، به وسيله مطبوعات و پرده هاي سينما به اين كشور جاري خواهد گشت و مدنيت مغرب و معيشت ملل مترقي را در رقص و آواز و دزدي هاي عجيب آرسن لوپني و بي عفتي و مفاسد اخلاقي ديگر خواهند شناخت، مثل آنكه آن چيزها لازمه متمدن بودن است.

با تصويب قانون متحد الشكل نمودن لباس اتباع ايران در داخل مملكت مأموران دولتي در تمام كشور، با توسل به زور مردم را وادار به تبعيت از آن كردند[س ش 41 و 42].

وزارت داخله

مورخه: 7/12/1307

نمره: 1413

حكومت قم و خلجستان

مقام منيع وزارت جليله داخله

حسب الامر نمره 6091 راجع به اتحاد شكل شدن مفاد قانون و نظامنامه را در شهر اشعار داد، ولي مطابق اطلاعات حاصله اشخاصي كه به هيچ وجه داخل 8 طبقه مستثنيات نيستند، شروع به پاره عمليات و اقدامات نموده اند كه جزء مشمولين اتحاد شكل نشوند، من جمله چند نفر كه تا به حال به هيچ وجه صاحب محراب نبوده و سابقه به اين جريان نداشته اند، حاليه به دسايس مسجدي تهيه و مشغول نماز جماعت شده اند. لذا راجع به اين قبيل اشخاص از مقام منيع كسب تكليف مي نمايد كه در موقع اجراي قانون چه قسم با آنها رفتار گردد.

مهر و امضا حكومت قم و خلجستان

[حاشيه:] به عرض مي رسد حقيقتاً نفهمي اين قبيل مأمورين تعجب آور است، با دستورهاي متعدده ابداً از خودشان...

[حاشيه:] جنوب جواب بنويسيد تكليف اين مسايل را قانون و نظامنامه كاملا معين كرده است و شما هم تكليفي جز اجراي قانون و اجراي نظامنامه و متحدالمال هايي كه در اين زمينه سابقاً و حالا صادر شده است، نداريد و بايد كمال مراقبت و اهتمام را در اجراي تعليمات صادره به عمل آوريد.

12/12/1307

(سند شماره 41)

(سند شماره 42)

مهم ترين فصل اين تغيير پوشاك، موضوع كشف حجاب زنان بود كه بسيار مورد توجه حكومت پهلوي و طراحان سياست هاي فرهنگي آن دوره قرار گرفت. توجه به مسائل زنان كه پيش از نهضت مشروطيت آغاز شده بود، در اين دوره مورد توجه تمام جريان هاي فرهنگي واقع شد. اين مسئله كه با تبليغات وسيعي در مطبوعات و محافل همراه بود، اثرات خود را كم كم نمايان ساخت. به طوري كه در سال هاي 1306 و 1307 ش. ترويج دكلته و منع چادر نماز توسط ملكه و حضور خانواده پهلوي در حرم حضرت معصومه(عليها السلام) با پوشش نامناسب و تأسيس كانون ها و مراكزي كه با عنوان آزادي زنان به ترويج فرهنگ غرب و رفع حجاب فعاليت مي كردند، همه نشانگر آغاز سياست مذهب زدايي و استحاله فرهنگي از طريق اشاعه فرهنگ تجددگرايي غربي بود كه اساس جامعه ايراني را مورد تهديد قرار مي داد. موضوع حجاب زنان كه در رأس مسائل اجتماعي بود، تحت تأثير فشارهاي بين المللي نيز قرار گرفت; به طوري كه در يازدهمين مجمع عمومي بين الملل كه در 10 سپتامبر 1930 م.(1309 ش.) تشكيل شد، رفتار شرقيان با زنان در دستور كار قرار گرفت. متعاقب فشارهاي بين المللي، در سال 1310 ش. مجلس شوراي ملي، قانون ورود كميسيوني از طرف جامعه بين الملل را كه براي جلوگيري از آنچه تجاوز به حقوق زن در شرق خوانده مي شد، تصويب كرد. سفر شاه به تركيه در سال 1313 ش. نقطه عطفي در تثبيت باورهاي قبلي او مبني بر لزوم كشف حجاب بود. اثر عميقي كه مشاهده وضع بانوان ترك، بر روحيه رضاخان گذاشت تا آن حد بود كه وي خطاب به سفير كبير ايران در تركيه گفت: هنوز عقب هستيم و فوراً بايد با تمام قوا به پيشرفت سريع مردم خصوصاً زنان اقدام كنيم.

شاه براي رسيدن به آرزوي ديرينه خود، دست به اقدامات تازه اي زد. برگزاري جشن هاي اختلاط، بر اساس آنچه در گزارش هاي ايالات آمده است، از جايگاه ويژه اي در پيشبرد موضوع كشف حجاب برخوردار بوده است[س ش 43، 44 و 45].

(سند شماره 43)

(سند شماره 44)

راپورت دو ماهه آذر و دي ماه 1314 دفتر احصائيه و ثبت احوال تربت حيدريه و مربوط به يك - مملكتي

5ـ اخبار تازه- يوم پنج شنبه 25 دي ماه جاري بنابر دعوت اداره معارف، دو ساعت بعدازظهر تمام رؤساء و مأمورين دوائر دولتي به اتفاق خانم هاي خود بدون چادر در معارف حاضر، رئيس معارف نطقي مبني بر محسنات برداشتن چادر ايراد و از طرف يك نفر از دوشيزگان مدرسه نسوان تربت هم خطابه دائر به سپاسگزاري و تشكر از مراحم ملوكانه ايراد، پس از صرف چاي و شيريني و برداشتن عكس، مقارن غروب به دعاء بقاء ذات اقدس ملوكانه با نهايت مسرت و شادكامي ختم گرديد. تازه ديگر قابل محلي نيست.

رئيس دفتر احصائيه و ثبت احوال تربت حيدريه

سيدنورالدين ميرسياسي

امضاء و مهر

(سند شماره 45)

انعكاس وسيع اخبار و تصاوير مربوط به كشف حجاب و برگزاري جشن ها و مجالس در اين ارتباط از طريق رسانه هاي گروهي اقدام ديگري بود كه در اين باره صورت پذيرفت.

با آغاز سال 1314 ش. و تشديد فعاليت هاي دولت براي كشف حجاب در شيراز، در مجلس جشني كه به منظور فراهم ساختن زمينه هاي كشف حجاب صورت گرفته بود، دختران دبستان مهرآيين در صفي منظم و آراسته، بعد از خواندن سرود به ورزش ژيمناستيك پرداختند. اين عمل مورد اعتراض سيد حسام الدين فالي يكي از علماي متنفذ شيراز قرار گرفت. در تير همان سال فاجعه خونين مسجد گوهرشاد نيز اتفاق افتاد ـ كه شرح آن خواهد آمد ـ سركوبي قيام گوهرشاد و وقايع پس از آن سبب شد كه شاه، زمان رسمي شدن كشف حجاب را به جلو بيندازد. بنابراين با احضار وزير معارف به او مي گويد: سابقاً به شما گفته بوديم كه يك روزي جلسه كنيد و خانم ها حاضر باشند و اين عادت منحوس حجاب از ميان برداشته شود ولي آن وقت من هنوز مصمم نبودم و خيال مي كردم اين كار را در بهار بكنم، ولي حالا به واسطه حوادثي كه در خراسان پيش آمده و بعضي اشرار در مسجد گوهرشاد تجمع كرده بودند و متفرق شدند و خيانت كاران مجازات شدند، زمينه حاضر است، بايد به فوريت اين جلسه را حاضر كنيد.

پس از آن، مسأله كشف حجاب با جدّيّت بيشتري دنبال شد و بر اساس بخشنامه هاي صادره، مقرر گرديد كسي را به اين كار مجبور نكنند، اما مخالفت ها را سركوب كنند[س ش 46].

[وزارت داخله به حكومت عراق، همدان، گروس، ملاير،

كرمانشاه، سنندج، گلپايگان، 18 آذر 1314]

وزارت داخله، نمره 1442، تاريخ 18/9/1314، محرمانه

حكومت عراق، همدان، گروس، ملاير، كرمانشاه، سنندج، گلپايگان، موضوع كشف حجاب بايد از طرف حكومت و شهرباني تقويت شود بدون اين كه كسي را مجبور به كشف حجاب نمايند. اگر كسي از وعاظ يا غيره مخالفت يا اظهاراتي بر ضد بنمايند فوراً توسط شهرباني جلب و تنبيه شود. اقدامات بايد خيلي با متانت و عاقلانه باشد جريان پيشرفت امر را مرتباً رمزاً اطلاع دهيد.

(سند شماره 46)

تا اينكه مقدمات كار آماده گرديد و در روز هفدهم دي 1314 ش. با حضور شاه در عمارت دانشسراي عالي تهران كه به منظور اعطاي ديپلم به فارغ التحصيلان صورت گرفت، اين روز به نام روز كشف حجاب و آزادي زن نامگذاري شد. با رسمي شدن رفع حجاب، جشن ها برپا شد و از مأموران و كارمندان دولت خواسته شد كه با همسران خود بدون حجاب، در اين جشن ها شركت نمايند[س ش 47].

[متّحدالمال وزارت داخله به اداره تفتيش، 18 بهمن 1314]

وزارت داخله، اداره سياسي، نمره 68317/6673

تاريخ 18/11/14، محرمانه. متحدالمال

اداره تفتيش ـ نظر به اين كه موضوع تربيت و تجدد نسوان مورد توجه دولت است مأمورين و مستخدمين دولت بايد عموماً در پيشرفت اين امر سرمشق براي سايرين بوده و حتي الامكان پيشقدم در اين نهضت باشند. بنابراين اعضا و اجزاي دولت در كليه نقاط كشور موظف هستند در تمام مجالس و محافل اعم از خصوصي و عمومي كه دعوت مي شوند حتماً با خانمهاي خود بدون چادر حاضر شوند.

و همچنين خانمها بايد بدانند كه لباس هرچه ساده تر و بي تزئين باشد معرف حسن و سليقه آنها و تقوي شوهرانشان خواهد بود. زيرا زينت و تجمل ناچار در اثر تمكن و ثروتمندي است و در مورد مستخدمين دولت اين عمل توليد سوءظن خواهد نمود و هر يك از مأمورين و مستخدمين كه با خانم خود در مهمانيها و مجالس حاضر نشود و متعذر به عذر غيرموجهي گردد يا اين كه پس از رفتن به مجالس دعوت مجدداً خانمش چادر استعمال نمايد فوراً بايد او را منتظر خدمت نمود و مراتب را به وزارت داخله اطلاع داد.

از طرف وزير داخله [امضاء]: سياح

(سند شماره 47)

پليس نيز دستور يافت كه با زنان باحجاب برخورد نمايد و روسري را از سر آنها بكشد و از كتك زدن و اهانت به آنها فروگذار نكند. اين رويه تا سال ها بعد نيز ادامه يافت[س ش 48].

بعد العنوان به عرض مي رسانيم در اين موقع كه اراده شاهنشاه بر پايه قانون مشروطيت استوار زبان و قلم آزاد شما نمايندگان ملت مي توانيد براي بيچارگان و ستمديدگان دادرسي فرماييد. متأسفانه آنچه در راديوها شنيده و روزنامه ها مطالعه مي شود، هيچ اسمي از ظلم و ستمهايي كه چندين سال است به ما بيچارگان شده، نيست كه به واسطه يك روسري يا چادر نماز در محله ها حتي از خانه به خانه همسايه طوري در فشار پاسبان و مأمورين شهرباني واقع بوده و هنوز هم هستيم كه خدا شاهد است از فحاشي و كتك زدن و لگد زدن هيچ مضايقه نكرده و نمي كنند و اگر تصديق حكما آزاد بود از آمار معلوم مي شد كه تا به حال چقدر زن حامله يا مريضه به واسطه تظلمات و صدمات كه از طرف پاسبانها به آنها رسيده، جان سپردند و چقدر از ترس و حرس فلج شدند و چقدر مال ما را به اسم روسري يا چادر نماز به غارت بردند و چه پولهايي از ما به هر اسمي و رسمي گرفته شده. خدا مي داند اگر يك نفر از ماها با روسري يا چادر نماز به دست يك پاسبان مي افتاد مثل اسراي شام با ماها رفتار مي كردند. بهترين رفتار آنها با ماها همان چكمه ها لگد بر دل و پهلوي ما بود و اگر به پول گرفتن قانع نمي شدند يا پولي نداشتيم به آنها بدهيم ما را به شهرباني و كميسر مي بردند اذيت ما بيشتر و مخارج ما زيادتر. لذا استدعاي عاجزانه داريم اولا انتقام ما ستمديدگان را از اين جابران بكشيد و بعد هم آزادي حجاب به ما بدهيد، كما اين كه در ممالك اسلامي حجاب معمول است، به علاوه در انگلستان و هندوستان كه آنقدر اديان مختلف هست مخصوصاً مسلمانان داراي حجاب هستند. لذا از نمايندگان محترم مسلمان كليه ملت ايران استدعا داريم استرحاماً حال ديگر است دست ظلم و تعدي و شكنجه از سر ما زنهاي مسلمان ايران كوتاه و ماها را آزاد فرماييد. در خاتمه با تقديم احترامات امضاي جمعي از زنهاي يزد ـ رونوشت برابر اصل است ـ رئيس اداره دبيرخانه مجلس شوراي ملي

امضاء

29/8/20

(سند شماره 48)

علي اصغر حكمت كه خود يكي از طراحان مسأله كشف حجاب بود، از پيامدهاي فوري اين امر چنين مي گويد: بلافاصله بعد از مراسم 17 دي در تهران، دو امر پيش آمد كه يكي به حد افراط و ديگري به حد تفريط بود، از يك طرف بعضي از زن هاي معلوم الحال به كافه ها و رقاص خانه ها هجوم آورده، همه در مرئي و منظر جوانان بوالهوس به رقص پرداخته و با آن جوانان به انواع رقصهاي معمول فرنگستان مشغول دست افشاني و پايكوبي شدند; از طرف ديگر مأموران شهرباني و پليس ها در تهران و فرمانداري ها و بخشداري ها، در شهرها و قصبات مملكت بر حسب دستور وزارت كشور به زنان بي خبر مزاحم شده و آنها را وادار به كشف حجاب مي كردند و حتي چادر و نقاب آنان را پاره مي كردند.

از جمله اقداماتي كه در جهت وادار كردن زنان براي رفع حجاب صورت گرفت، ممنوعيت ورود به اماكن، عبور و مرور در خيابان، بازار، گاراژها جهت مسافرت، حمام هاي زنانه، مجالس عزاداري و اماكن زيارتي بود[س ش 49 ، 50 و 51].

كابينه رياست وزراء نمره 91

استخراج تلگراف رياست خراسان 26/11/14

جناب آقاي رئيس الوزراء جشن هاي تجدّد نسوان كه از طرف كليه طبقات و حتي طبقات پست در مشهد گرفته اند، روزافزون و به شكل باشكوهي ادامه دارد. ديروز در پنج نقطه شهر جشن بود كه يكي از آنها در ناحيه چهار نوغان منعقد و در آنجا حدود سه هزار مرد و زن حاضر بودند. امروز هم پايين خياباني ها جشن مفصلي مي گيرند. با ترتيباتي كه پيش مي رود تا چند روز ديگر هيچ صنفي در مشهد باقي نخواهد ماند كه جشن نگرفته باشد. در نظر است پس از خاتمه جشن ها، ورود به صحن و حرم مطهر و بيوتات شريفه، براي زنها با چادر قدغن شود; البته زوار خارجه كه تذكره ارائه بدهند، مستثني خواهند بود. فعلا دستور داده شده زنهاي با چادر را در ادارات دولتي و محاضر رسمي نپذيرند. اميدوارم بزودي موضوع تجدد نسوان در مشهد به كلي عملي شود. مستدعي است مراتب را به عرض خاكپاي مبارك ملوكانه ارواحنا فداه برسانيد. پاكروان

نمره 349 ـ 15/11/14

دفتر مخصوص تقديم شد

(سند شماره 49)

(سند شماره 50)

بخشي از راپرت حكومت كاشمر درباره محدود نمودن بانوان محجّبه

ايالت خراسان

سواد: راپرت حكومت كاشمر نمره: 541 مورخه: 30/3/15

ايالت خراسان ـ به پاسخ مرقومه شماره 4110 راجع به بانواني كه با چارقد خود را مستور مي سازند، لازم است خاطر مبارك در اقداماتي كه قبل از وصول مرقومه فوق الذكر به عمل آمده است، مستحضر نمايد.

1. به وسيله شهرداري از حمامهاي زنانه التزام گرفته شده كه هيچ زني را بدون كلاه به حمام راه ندهند و در صورتي كه زني با چارقد به حمام برود به او اخطار كنند كه بار ديگر چارقد را ترك و با كلاه برود و اگر بار ديگر با چارقد به حمام رفت اسم او و شوهرش را راپرت دهند.

2. از لحاظ اينكه مبادا حماميها در اجراي التزام خود مراقبت نكنند، مأموريني به طور محرمانه گماشته شد كه وضعيت خانمها و مراقبت حمامي را اطلاع دادند. در اوائل ماه جاري اطلاع رسيد كه در حمامها درخور انتظار ابراز جديت نمي شود و ناچار مجدداً احضار و ملتزم شدند.

3. اداره شهرباني به بازار و خيابان پاسبان گماشته و به خانم هايي كه چارقد دارند، اخطار مي كند كه چارقد خود را ترك نمايند و تا موقعي كه امر را اجرا و همين قدر كه دور شدند مجدداً به استعمال چارقد مبادرت ميورزند.

4. در گاراژهايي كه در شهر است، التزام گرفته شد كه زنهاي با چارقد را سوار نكنند.

5 . در باغ مزار كه شبهاي جمعه به عنوان زيارت رفت و آمد مي شود، مأمور گماشته شده كه زنهاي با چارقد را اجازه دخول ندهند.

6 . ...

حكومت كاشمر امضاء

(سند شماره 51)

در برخورد با كشف حجاب و مبارزه با اين بدعت منحوس، مخالفت هاي گسترده اي صورت گرفت. مهم ترين اقدامات از سوي روحانيون صورت گرفت كه در جاي خود از آن سخن به ميان خواهد آمد. مردم نيز به دليل برخورد خشن و سركوب شديد مخالفت ها از سوي مأموران رژيم، دست به يك مبارزه منفي زده و از خانه هاي خود خارج نمي شدند[س ش 52 و 53].

(سند شماره 52)

(سند شماره 53)

به هر حال، علي رغم سركوب تمامي مخالفت ها و برخورد خشونت آميز با كساني كه از لباس متحدالشكل و پوشش جديد نسوان استفاده نمي كردند، توفيق كاملي براي بانيان آن حاصل نشد[س ش 54 و 55].

محرمانه

12/1/15

رياست وزراء

حسب الامر مطاع اعليحضرت همايون شاهنشاهي ابلاغ مي نمايد در ضمن اخبار تلگرافي ولايات راپورتي از تلگرافخانه فردوس به عرض پيشگاه اعليحضرت همايون شاهنشاهي رسيده است كه در فردوس كه اهالي براي رفع حجاب پيشقدم بودند، اخيراً به صورت لباسهاي اولي خود در آمده و چاقچور مي پوشند و چادر شب يا چادر نمازهاي سابق را به سر و صورت تا كمر پيچيده و يك چشم خود را باز مي گذارند و در راپورت اين طور اظهار شده كه چون در فردوس شهرباني داير نيست، مراقبتي در اين باب نمي شود و اگر به حكومت و امنيه آنجا تعليماتي داده نشود تدريجاً چادر را مستعمل خواهند نمود. حسب الامر مطاع مبارك ابلاغ مي نمايد كه اگر چه از برخي ولايات اطلاع مي دهند كه ترك چادر و حجاب خاتمه پيدا كرده است ولي به اين اطلاعات نبايد كار را تمام شده فرض نمود; چون مسأله چادر و حجاب مدتها است عادت مردم بوده، اعتياد به عكس آن هم البته وقت و مدت نيز لازم دارد و بنابراين نه تنها در فردوس بلكه در تمام ولايات بايد از طرف رياست وزراء به مأمورين و حكام دستور داده شود كه در امر نهضت بانوان از مراقبت هاي لازم كوتاهي و غفلت ننمايند و دائماً مواظب باشند كه مثل فردوس مجدداً اهالي به عادت حجاب برنگردند و امر نهضت را پيشرفت بدهند.

رئيس دفتر مخصوص شاهنشاهي حسين

امضاء

اين دستور را بعد از انقضاي دهه عاشورا در هفته آينده روز شنبه صادر فرمايند.

(سند شماره 54)

تاريخ پاكنويس: 16/1/1315

رياست دفتر مخصوص شاهنشاهي

چنانكه خاطر محترم مستحضر است حاكم كرمانشاهان بر اثر راپورتي كه راجع به عدم پيشرفت نهضت بانوان به عرض رسيده بود، اخطار شده است. اينكه پيشنهاد مي شود در صورتي كه اجازه فرمايند، اسمعيل اصانلو كه يكي از مديرهاي وزارت داخله است به حكومت كرمانشاهان انتخاب شود.

تعرفه حكومت

اسمعيل اصانلو لفاً از نظر مبارك گذرد

(سند شماره 55)

حتي پس از سقوط رضاشاه، كساني كه به اجبار كشف حجاب نموده بودند، دوباره به پوشش سابق خود روي آوردند[س ش 56 و 57].

(سند شماره 56)

(سند شماره 57)

تغيير پوشاك و كشف حجاب افزون بر تأثيرات سوء اخلاقي و اجتماعي كه در پي داشت، مشكلات ديگري نيز پديد آورد و آن تحميل فشارهاي مالي جهت خريد پوشاك جديد بود و اين امر باعث سوء استفاده كسبه و صنعتگران اين گونه پوشاك و افزايش قيمت اجناس مربوط به آن گرديد[س ش 58].

[رئيس الوزراء به بلديه طهران، 2 بهمن 1314]

رياست وزراء، نمره 8316، تاريخ 12/11/1314.

دو نسخه اداره كل تجارت، بلديه طهران، راپرت اداره كل شهرباني حاكي است كه در اين موقع كه خانم ها احتياج به تهيه لباس و كلاه و لوازم لباس جديد پيدا كرده اند، فروشندگان اين قبيل اجناس به قيمت عادله قناعت نكرده بسيار اجحاف مي كنند و اين رويه باعث تحميل و مشكلات شده است. فوراً در اين خصوص باستحضار (بلديه طهران [و] اداره كل تجارت) اقدام در تعديل قيمت هاي اجناس مورد احتياج خانم ها را نموده و نتيجه را اطلاع دهيد. از همين قرار [به] بلديه طهران [و ]اداره كل تجارت هم دستور لازم داده شد. رئيس الوزرا

اداره كل شهرباني ـ در جواب مراسله نمره 22567 اشعار مي شود كه براي جلوگيري از اجحاف فروشندگان اجناس مورد احتياج خانم ها و تعديل قيمت ها [به ]اداره كل تجارت و بلديه طهران دستور لازم داده شد. رئيس الوزراء

(سند شماره 58)