واقعه مسجد گوهرشاد

واقعه مسجد گوهرشاد

در ابتداي سال 1314 ش. و به دنبال تشديد مسأله لباس متحدالشكل و اجباري بودن كلاه بين المللي (شاپو) و ترويج بي حجابي، مشكلاتي در سطح جامعه مسلمان ايراني به وجود آمد. در اين زمان آيت الله حاج حسين قمي كه در مشهد اقامت داشت، از روندي كه دستگاه حاكمه در پيش گرفته بود، به شدت نگران شد و از مردم خواست برضد اوضاع پيش آمده، قيام كنند. به دنبال آن علما و روحانيون و اصناف شهر از ايشان مي خواهند كه جهت مذاكره با شاه عازم تهران شود. وي پس از عزيمت به تهران، در زاويه حضرت عبدالعظيم (شهر ري) اقامت مي كند، اما از طرف شهرباني تحت مراقبت قرار مي گيرد و مقرر مي شود كسي به ديدن ايشان نرود. علما و مردم مشهد با آگاهي از اين جريان، تلگراف هايي جهت آزادي ايشان به مركز ارسال داشتند. در اين وقت اوضاع شهر مشهد به حالت بحراني در آمد و عدّه اي از اعتراض كنندگان دستگير شدند. با اجتماع مردم در مسجد گوهرشاد، شخصي به نام شيخ محمدتقي نظام الدين معروف به بهلول، در سخناني مردم را به مقاومت در مقابل دولت دعوت كرد، اين سخنراني ها دو تا سه روز ادامه يافت. افزون بر او، نواب احتشام ـ يكي از خدام ـ به روي منبر مي رود و كلاه خود را زير پا گذاشته و مي گويد: لعنت بر كلاه و مؤسس آن و كلاه را پاره كرده، دور مي اندازد. همچنين در شب واقعه، روحانيون ديگري نيز به منبر رفته، برضد دستگاه حاكمه به سخنراني مي پردازند. پليس مشهد قادر به متفرق كردن جمعيت نبود; بنابراين استاندار خراسان، از ارتش مي خواهد كه مردم را از اطراف صحن و مسجد گوهرشاد متفرق سازد. تا اين كه در تير 1314 ش. نظاميان با حمله به مسجد گوهرشاد، كشتار فجيعي به راه مي اندازند و عدّه بي شماري از مردم را به شهادت مي رسانند. پس از اين قتل عام، دستگيري علما و كساني كه در اين جريان دخالت داشتند، به طور گسترده اي آغاز مي گردد و اين اعتراض به شدت سركوب مي شود[س ش 70 و 71].

[تعداد بازداشت شدگان واقعه گوهرشاد در هنگ شاپور و تقاضاي تاديه بهاي داروي به مصرف رسيده]

وزارت داخله، اداره سياسي، نمره 1601ـ781/س، به تاريخ 30 آذرماه 1314 ش

محرمانه ـ اداره كل شهرباني

بطوري كه از وزارت جنگ اشعار داشته اند در قضيه مشهد هفتصد نفر از دستگيرشدگان در هنگ شاهپور توقيف بوده اند و در مدت توقفشان مقداري دوا به مصرف معالجه آنها رسيده كه بايد قيمت آنها به لشكر 9 شرق تاديه شود چون نگهداري مجرمين به عهده شهرباني ها است. قدغن فرماييد قيمت دواجات را كه در حدود چهارصد و سي و پنج ريال و بيست دينار است به لشكر مزبور پرداخته و نتيجه را اطلاع دهند.

نمره 803 ـ 29 آذر 14

سواد شرح فوق براي اطلاع رياست وزرا ارسال مي شود.

از طرف وزير داخله [امضا] همايون سياح

[حاشيه]: ضبط شد 3/9/14.

(سند شماره 70)

[وزارت داخله به رياست وزراء 3 شهريور 1315]

وزارت داخله، اداره سياسي، نمره 35605/2681/س، به تاريخ 3 شهريور 1315، فوري

رياست وزراء ـ عطف به نامه 6429 صورت اسامي اشخاصي كه بر اثر جريان امر تغيير كلاه نهضت بانوان تبعيد شده اند لفاً تقديم مي گردد از ساير تبعيدشدگان ولايات صورت جامعي در دست نيست.

ازطرف وزير داخله [امضاء]: همايون سياح

[حاشيه]: از شهرباني صورت كامل از تبعيدشدگان خواسته شود سواد صورت وزارت داخله براي اطلاع شهرباني ارسال شود تا تكميل نمايند.

1. سيدمحمّد دعايي رازجي از كرمان به يزد

2. شيخ عباس افتخاري از رفسنجان به كرمان

3. سيد ابراهيم مساوات از برازجان به كرمان

4. شيخ محمود شريعت از مشهد به طبس

5. سيد صادق خطيب از مشهد به نيشابور

6. ميرزا مسيح از مشهد به ميامي

7. سيد حسام فال اسيري از شيراز به مشهد

8. شيخ حسين ناطق درشهرباني مشهد توقيف

(سند شماره 71)