تحدید و کنترل روحانیت

تحديد و كنترل روحانيت

رضاشاه پس از تكيه زدن بر اريكه سلطنت به پشتوانه ارتش نويني كه ساخته بود، تلاش هاي خود را در جهت تثبيت قدرت و حكومت نوپديد آغاز نمود. روحانيت مهم ترين نيروي اجتماعي مخالف رضاشاه بود كه در برابر قدرت طلبي و برنامه هاي تجددگرايانه وي، قرار داشت.

همان گونه كه پيش از اين گفته شد، از ابتداي سال 1306 ش. رضاشاه اقدام به شناسايي و محدود ساختن نقش اجتماعي روحانيت و در نهايت خارج ساختن آنان از صحنه سياست، كرد. وي كه در ابتدا سياست مدارا با روحانيت را در پيش گرفته بود، سرانجام تلاش مستمري را براي منزوي ساختن آنان آغاز كرد. براي رسيدن به اين هدف، اقدامات زير توسط رضاشاه و حاميان غربگراي او صورت پذيرفت:

الف . اجراي سياست هاي عمومي، از طريق تأسيس نهادهاي جديد و تأثير بر فرهنگ عمومي، ترويج فرهنگ غربي و مبارزه با شعائر مذهبي، تغيير پوشاك سنتي و رفع حجاب; تا به اين وسيله پايگاه اجتماعي روحانيت را تضعيف كنند.

ب . سياست هايي كه به طور خاص درباره روحانيون اعمال مي شد كه به برخي اشاره مي شود:

1. كنترل روحانيون و تقليل عدّه آنها از طريق اجراي قانون لباس متحدالشكل و امتحان گرفتن از آنان به منظور اخذ جواز عمامه و لباس روحاني[س ش 72 ، 73 و 74].

وزارت داخله ـ حكومت همدان نمره 388 ـ تاريخ 22 ماه 2 ـ 1308

مقام منيع وزارت جليله داخله دامت شوكته

در جواب مرقومه مطاعه نمره 13513809 مورخه 14/2/1308 صادره از اداره دوم، عرض مي نمايد عد(ه اي) از ارباب عمائم همدان بر طبق اجازه نامه هاي بي مورد از اداره حكومتي به نام محدثي، ورقه معافي موقتي لباس متحدالشكل دريافت كرده بودند. اخيراً اوراق موقتي مزبور استرداد و فقط به اشخاصي كه حقاً محدث و داراي منبر بوده اند ورقه معافي رسمي داده شده و صورت اسامي آقايان را در طي معروضه 16/2/8 ـ نمره 338 به عرض رسانيده است. شكايت كنندگان به آن مقام منيع، اشخاصي هستند كه از فقرات 1 و 2 و 4 و 5 ماده 2 قانون استفاده نمي كنند. بوسيله نظميه به آنها اخطار شده است كه به لباس متحدالشكل ملبس شوندـ. كفيل حكومت مهر و امضاء حكومت همدان و اسدآباد

(سند شماره 72)

(سند شماره 73)

[ايالت خراسان به بخشدار نيشابور، 28 بهمن 1316]

ايالت خراسان، شماره 24614، مورخه 28/11/1316، محرمانه.

از وزارت داخله نوشته اند كه دولت در نظر دارد روحانيون و معممين هر محل محدود به عده اي گردد كه فعلا براي خدمات روحاني در آن محل ضرورت دارند.

چون ممكن است در سالهاي پيش در دادن پروانه به معممين زياده روي شده باشد و بعضي اشخاص كه استحقاق آن را ندارند موفق به دريافت پروانه عمامه شده باشند، لازم است در سال 1317 در پروانه ها تجديد نظر نموده كه حتي المقدور در عده آنها تقليل حاصل گردد. استاندار نهم [امضاء: ناخوانا]

(سند شماره 74)

2 . ايجاد تغييراتي در نظام قضايي و تأسيس محاكم قانوني كه با قوانين موضوعه جديد دادگستري مطابق با قوانين اروپايي اداره مي شد. براي اداره تشكيلات قضايي جديد از جوانان تحصيل كرده اروپا استفاده گرديد. اين در حالي بود كه تا پيش از اين قضاوت به طور عمده توسط روحانيون و بر اساس موازين شرع مقدس صورت مي گرفت.

3 . تأسيس اداره ثبت اسناد و املاك و تصويب قانون ثبت اجباري در محاضر اسناد رسمي كه تا پيش از اين در محاضر شرع و با نظارت روحانيون انجام مي گرفت.

با خارج شدن محاضر شرع و امور قضايي از دست روحانيت، جريان عادي وزارت دادگستري نيز با دخالت شاه، به طور فزاينده اي از هم گسيخت. وي از وزارت دادگستري جهت مشروعيت بخشيدن به تصرف اموال ديگران و زنداني كردن افرادي كه از واگذاردن دارايي و املاكشان به او امتناع مي كردند و همين طور برضد مخالفان سياسي اش، استفاده كرد.

4 . تأسيس مؤسسه وعظ و خطابه در دانشكده معقول و منقول كه به تربيت روحانيون دولتي و اعزام آنها به نقاط مختلف براي تبليغ برنامه هاي حكومتي مي پرداخت[س ش 75 و 76].

5 . سركوب روحانيون معترض و قتل، تبعيد و حبس آنان كه به مواردي از آن اشاره شد.

(سند شماره 75)

(سند شماره 76)

نتيجه اقدامات رضاشاه و دولت هاي دست نشانده وي، كنترل روحانيون و محدود ساختن فعاليت هاي آنان بود. اين امر به شاه فرصت داد تا با سرعت بيشتري فرآيند مدرن سازي و اصلاحات از بالا را به اجرا در آورد و در اولين گامهاي خود، ارزشهاي ديني و نهادهاي فرهنگي را مورد تهاجم قرار دهد.