پیامدهای اشغال ایران توسط متفقین

پيامدهاي اشغال ايران توسط متفقين

1. سقوط رژيم استبدادي رضاخان; پس از اشغال ايران در سوم شهريور 1320 ش. پس از مدتي كوتاه، يعني در 25 شهريور همان سال رضا شاه كه در اواخر سلطنت خود با تمايل به آلمان، نگراني و نارضايتي متفقين را فراهم ساخته بود، سقوط كرد و حكومت را به فرزندنش واگذار نمود[س ش 94].

نظر به اينكه من همه قواي خود را در اين چند ساله مصروف امور كشور كرده و ناتوان شده ام، حس مي كنم كه اينك وقت آن رسيده است كه يك قوه و بنيه جوانتري به كارهاي كشور، كه مراقب دائم لازم دارد بپردازد و اسباب سعادت و رفاه ملت را فراهم آورد. بنابراين سلطنت را به وليعهد و جانشين خود تفويض كردم و از كار كناره نمودم. از امروز كه روز بيست و پنجم شهريور ماه 1320 است عموم ملت از كشوري و لشكري وليعهد و جانشين قانوني مرا بايد به سلطنت بشناسند و آنچه از پيروي مصالح كشور نسبت به من مي كردند، نسبت به ايشان منظور دارند.

تهران ـ كاخ مرمر

به تاريخ 25 شهريور

(سند شماره 94)

[آغاز سلطنت محمدرضا پهلوي; محمدرضا پهلوي در ساعت 16 و 45 دقيقه روز چهارشنبه 26 شهريور با تشريفات رسمي به مجلس رفت تا طبق اصل 39 متمم قانون اساسي سوگندنامه را قرائت و امضاء كند.]

اكنون كه مقتضيات داخلي كشور ايجاب نموده است كه من وظايف خطير سلطنت را عهده دار شوم، و در چنين موقع سنگيني مهام امور كشور را مطابق قانون اساسي تحمل نمايم، لازم مي دانم با توجه وافي به اصول مشروطيت و تفكيك قوا، لزوم همكاري دائم و كامل خود را بين دولت و مجلس شوراي ملي خاطرنشان نموده، براي تأمين مصالح عالي كشور متذكر شوم كه و من و دولت و هم مجلس شوراي ملي و عموم افراد ملت هر يك بايد مراقب تمام نسبت به انجام وظايف خود داشته باشيم و هيچ گاه و به هيچ وجه از رعايت كامل قوانين فروگذار نكنيم...

(سند شماره 95)

2. دستگيري تعدادي از رجال و شخصيت هاي سياسي; با اشغال ايران و فجايعي كه بروز كرد، عده اي از رجال ايران كه عمدتاً سوابق مبارزه با بيگانگان را داشتند، توسط اشغالگران دستگير شدند كه از موارد برجسته آن، دستگيري آيت الله كاشاني و زنداني كردن او بود[س ش 96 و 97].

(سند شماره 96)

(سند شماره 97)

3. بحران غذايي و شيوع انواع بيماري ها; پس از ورود نظاميان اشغالگر به ايران، قحطي و گرسنگي همه جا را فرا گرفت. آنان تمام غلاّت و خواربار موجود را تصاحب كرده بودند و بروز جنگ و ادامه آن باعث گراني سرسام آور و كميابي و قحطي شده بود. انواع بيماري ها، مانند وبا و تيفوس شيوع يافته و حشراتي، مثل شپش بسياري را مبتلا ساخته بود. در تهران، روزانه ده ها تن از سرما، گرسنگي و بيماري جان مي باختند و اجسادشان در كنار خيابان ها پيدا مي شد[س ش 98].

(سند شماره 98)

4. استثمار كارگران ايراني; نزديك به 125 هزار كارگر ايراني كه در بخش هاي حمل و نقل، در كارخانجات مختلف مونتاژ و ساير اماكن با دستمزد بسيار ناچيز كه از بودجه دولتي پرداخت مي شد در خدمت مطامع اشغالگران به كار گرفته شدند، به طوري كه بدون تلاش آنان و بهره كشي از اين نيروي عظيم، امكان كمك رساني به شوروي از طريق ايران غيرممكن بود[س ش 99].

وزارت كشور

شماره عمومي 1326 اداره: سياسي

تاريخ خروج: ؟/8/1321

تلگراف رمز

استانداري تبريز، رضائيه ـ استانداري شمال، رشت

وزارت كشاورزي اطلاع مي دهند مأمورين شوروي عده زيادي از رعايا و كارگران جوان را به عنوان عملگي اجير و به خاك شوروي مي فرستند; با نهايت جديت از اجراي اين امر جلوگيري فرماييد.

وزير كشور

امضاء

(سند شماره 99)

5 . تخريب تأسيسات و وسايل مواصلاتي و نظامي; اشغالگران به هنگام تجاوز به خاك ايران براي مقابله با حملات احتمالي ايران دست به يك سري اقدامات نظامي، از جمله بمباران پايگاه هاي هوايي و انهدام چندين فروند هواپيما و ساير ادوات نظامي زدند. بيش از سه هزار دستگاه از وسيله نقليه را مورد استفاده قرار دادند و به تأسيسات مواصلاتي خسارات زيادي وارد كردند كه خسارت وارده به راه آهن سراسري توسط متفقين بيش از پانصد ميليون دلار تخمين زده شد.

6 . ورود امريكا به صحنه سياست خارجي ايران; امريكا كه سياست انزواطلبي خود را كنار گذاشته بود، با شركت در جنگ جهاني دوم و حمايت از متفقين، توانست وجهه قدرتمندي در صحنه بين الملل از خود نشان دهد. حضور اين كشور در كنار متفقين در ايران، مقدمات سلطه بر ايران را فراهم ساخت و پس از يك دهه تلاش سرانجام با پيروزي بر رقبا، ايران را كاملا در سلطه خود قرار داد[س ش 100].

شماره: 1244

تاريخ: 29 مرداد 1321

سفارت ايالات متحده امريكا در ايران ـ تهران

آقاي وزيرمختار

راجع به اقامت نظاميان امريكايي در ايران كراراً با جنابعالي مذاكره كرده ام كه ورود آنها به ايران برخلاف اصول و مقررات بين المللي و رضايت قبلي دولت ايران و مناسبات دوستي بين دو كشور به عمل آمده و اين عملِ دولت امريكا مورد اعتراض دولت متبوعه دوستدار است. نمايندگان مجلس شوراي ملي هم كراراً دولت را مورد سؤال قرار داده اند. براي اين كه ورود نظاميان امريكايي به ايران بر روي مقررات بين المللي استوار و تشريفات قانوني آن به عمل آيد، بايد هرچه زودتر قراردادي كه تنظيم شده به امضاي نمايندگان دولتين برسد كه رفع هرگونه شبهه و اعتراضي بشود. هرچند جنابعالي حسن نيت دولت متبوعه خودتان را متذكر و لوازم امضاي قرارداد را چند بار وعده داده ايد و طرح آن هم مدتي است به دولت امريكا داده شده، معهذا متأسفم كه اظهار بدارم تا حال نتيجه اي حاصل نشده و دولت در مقابل اظهارات و اعتراضات حقه نمايندگان مجلس شوراي ملي و مردم بلاتكليف مانده است.

از آنجايي كه امضاي عهدنامه مورد موافقت دولت ايران و دولت امريكا است به نظر من مانعي نمي رسد كه زودتر عهدنامه به امضا برسد، والاّ تصديق خواهند فرمود براي دولت ايران مشكل خواهد بود كه بتواند در مقابل سؤالات مردم جوابي بدهد و از اين عمل و رفتار اولياي دولت امريكا كه علمدار آزادي است مدافعه كند. با تجديد احترامات فائقه نخست وزير

علي سهيلي

(سند شماره 100)

7 . ايجاد فضاي باز سياسي; در زمان استبداد رضاخاني، هرگونه جنبش و حركت آزادي خواهي توسط دستگاه پليس حاكم به شدت سركوب مي شد، ولي پس از شهريور 1320 ش. و سقوط رضاشاه، شاهد عفو زندانيان سياسي و آزادي مطبوعات هستيم، به طوري كه در همان دو سال اول، حدود بيست حزب و گروه تشكيل گرديدند.