الف . احزاب و گروه های سیاسی ایران پس از شهریور 20

الف . احزاب و گروه هاي سياسي ايران پس از شهريور 20

اشغال ايران در شهريور 1320 ش. به وسيله متفقين، و سقوط ديكتاتوري رضاشاه، دگرگوني عميقي در شرايط سياسي، اجتماعي كشور به وجود آورد. حضور متفقين در كشور و توسعه نفوذ آنان، افزون بر تضعيف استقلال و حاكميت كشور، تا حدي عامل سركوب تمايلات آزادي خواهانه مردم و جلوگيري از دست يابي به يك دمكراسي واقعي بعد از بيست سال اختناق رضاشاهي بود. اما جنبش بيداري ايرانيان و وضعيت جديد، زمينه ظهور و فعاليت سياسي احزاب و گروه هاي بسيار متعدد و متنوع را فراهم آورد; زيرا اولا، هيچ كس قادر به مقاومت در مقابل سيل بنيان كني كه بعد از بيست سال اختناق و ديكتاتوري به راه افتاد، نبود. و دسته ها و جمعيت هاي مختلف با پشتوانه مردمي، زبان به اعتراض گشوده و خواهان آزادي بيشتر بودند; حتي متفقين نيز حاضر نبودند در اين شرايط وضع خود را مشكل و خطرناك سازند. ثانياً، متفقين به دليل درگير بودن در جنگ و تلاش براي تأمين تداركات مورد نياز جبهه هاي جنگ، توجه زيادي به مسائل داخلي ايران از خود نشان نمي دادند. ثالثاً، رقابت هاي شديد آنان براي نفوذ بيشتر در ايران، به شكل گيري برخي احزاب ياري رساند; چنان كه جنبش هاي كمونيستي با حمايت روس ها پايه گذاري شدند.

پرداختن به وضعيت نيروهاي اجتماعي در اين دوره، با در نظر گرفتن كثرت آنها و وجود احزاب و گروه هاي كوچكي كه عمر برخي از آنها بسيار كوتاه بود، از طريق بررسي جريانات اصلي صورت مي گيرد. در واقع هر يك از جنبش هاي سياسي، اجتماعي و حركت هاي حزبي عمده را مي توان در يكي از اين سه گرايش جاي داد: حزب توده به عنوان نماينده جريان چپ، جبهه ملي به عنوان نماينده گروه هاي ملي و در نهايت، جريان مذهبي كه آيت الله كاشاني و فداييان اسلام از رهبران آن بودند.