ج . قیام سی ام تیرماه 1331 ش.

ج . قيام سي ام تيرماه 1331 ش.

دوره اول نخست وزيري مصدق، از ارديبهشت 1330 ش. در دوران اوج مبارزات ملي كه دوران پر التهابي براي ايرانيان بود، آغاز شد[س ش 132].

[برنامه دولت آقاي دكتر مصدق كه در تاريخ 11/2/30

تقديم مجلس شوراي ملي گرديد]

دولت فعلي بدون اينكه وعده هاي دور و دراز بدهد عجالتاً با وضعيات فعلي كشور برنامه خود را منحصر به دو موضوع ذيل مي نمايد:

1ـ اجراي قانون ملي شدن صنعت نفت در سراسر كشور بر طبق طرز اجراي اصل ملي شدن صنعت نفت در سراسر كشور مورخه ارديبهشت 1330 و تخصص عوائد حاصله از آن به تقويت بنيه اقتصادي كشور و ايجاد موجبات رفاه و آسايش عمومي.

2ـ اصلاح قانون انتخابات مجلس شوراي ملي و شهرداريها البته نظريات اصلاحي دولت منحصر به اين دو ماده نيست و عجالتاً از ذكر جزئيات صرف نظر و در موقع خود لوايح ضروري را براي اصلاحات لازم تقديم خواهد نمود و بسيار ممنون و خوشوقت خواهد شد كه نمايندگان محترم مجلس شوراي ملي و سنا راهنمائيها و هدايتهاي لازم به دولت براي اصلاحات بفرمايند.

اساس سياست خارجي دولت هم مبني بر منشور ملل متحد و تقويت اين سازمان بين المللي و دوستي با كليه دول و احترام متقابل نسبت به همه ملل مي باشد.

(سند شماره 132)

در اين ايام، مذاكرات طولاني بين مقامات رسمي ايران با هيأت هاي انگليسي و امريكايي صورت گرفت و آنان هر چه تلاش كردند نتوانستند نتيجه را به سود خود تغيير دهند.

در همين ايام وضعيت اقتصادي كشور بسيار وخيم بود و اكثريت نمايندگان مجلس با دولت همكاري نمي كردند. مصدق معتقد بود كه نيروهاي انتظامي و ارتشيان از دولت اطاعت نمي كنند، بنابراين از شاه تقاضا كرد كه منصب وزارت جنگ را برعهده او گذارد تا دولت با اقتدار بيشتري فعاليت كند; اما با ردّ درخواست دكتر مصدق از سوي شاه، وي به ناگهان در 25 تير 1331 ش. استعفاي خود را تسليم شاه كرد[س ش 133].

25 تيرماه 1331، بعدالعنوان

چون در نتيجه تجربياتي كه در دولت سابق به دست آمده پيشرفت كار در اين موقع حساس ايجاب مي كند كه پست وزارت جنگ را فدوي شخصاً عهده دار شود و اين كار مورد تصويب شاهانه واقع نشد البته بهتر است كه دولت آينده را كسي تشكيل دهد كه كاملا مورد اعتماد باشد و بتواند منويات شاهانه را اجرا كند. با وضع فعلي ممكن نيست مبارزه اي را كه ملت ايران شروع كرده است پيروزمندانه خاتمه دهد.

فدوي دكتر محمد مصدق

(سند شماره 133)

با استعفاي مصدق و با تمهيداتي كه دولت هاي انگليس و امريكا از پيش تدارك ديده بودند، احمد قوام به جاي وي به نخستوزيري منصوب مي شود; اما حكومت او بيش از پنج روز به درازا نمي كشد. با انتصاب قوام به جاي مصدق، موج اعتراض برضد نخستوزير جديد آغاز مي گردد. آيت الله كاشاني مهم ترين پشتيبان مصدق، از قوام مي خواهد كه كنار رود و مصدق به مقام خود باز گردد. مخالفت آيت الله كاشاني چنان دولت را به وحشت انداخت كه قوام دستور بازداشت وي را صادر كرد.اما با افشاي اين دستور توسط خبرگزاري ها و حمايت مردم از كاشاني اين كار عملي نشد. در نتيجه، كاشاني فرصت يافت تا در مصاحبه اي سرنوشت ساز، موجبات قيام عمومي سي تير را فراهم سازد. قبل از صدور دستور بازداشت، قوام از آيت الله كاشاني خواسته بود كه نسبت به بازگشت مصدق سكوت كند تا او انتخاب شش وزيرش را در اختيار كاشاني قرار دهد. اما وي تسليم نمي شود و در پاسخ مي گويد: به عرض اعلي حضرت برسانيد اگر در بازگشت دولت مصدق تا فردا اقدام نفرماييد، دهانه تيز انقلاب را با جلوداري شخص خودم متوجه دربار خواهم كرد[س ش 134].

نامه آيت الله كاشاني به وزير دربار

جناب آقاي علاء دام ظله

عرض مي شود ديروز بعد از رفتن شما ارسنجاني از جانب قوام السلطنه آمد و گفت به شرط سكوت، قوام انتخاب شش وزيرش را در اختيار من مي گذارد. همانطور كه حضوري عرض كردم، به عرض اعليحضرت برسانيد اگر در بازگشت دولت دكتر مصدق تا فردا اقدام نفرمائيد دهانه تيز انقلاب را با جلوداري شخص خودم متوجه دربار خواهم كرد. در انتظار اقدامات مجدانه شما و السلام.

سيدابواالقاسم كاشاني

(سند شماره 134)

قوام السلطنه پيش از آنكه بتواند اعضاي كابينه اش را معرفي كند با مخالفت هاي گسترده روبه رو گرديد و بعد از تظاهرات سي تير كه به كشته و مجروح شدن عده اي در تهران و شهرستان ها انجاميد، استعفا كرد و بار ديگر مصدق به نخستوزيري رسيد.