گفتار سوم : مبانی فکری و نظری انقلاب

گفتار سوم : مباني فكري و نظري انقلاب در بحث گذشته به طور اجمال روشن شد كه منشأ تحولات اجتماعي از جمله انقلاب، انسان است; در مورد انسان هم بر محتواي باطني انسان تكيه كرديم و با استفاده از مباحث شهيدصدر، محتواي باطني انسان را عبارت از انديشه و آرمان به اضافه اراده دانستيم و به اين نتيجه رسيديم كه انديشه و تفكر، منشأ اصلي انقلاب است.

با توجه به بحث نظري مذكور، هر انقلابي مسبوق به نظامي از انديشه و تفكر است كه پشتوانه نظري و فكري آن محسوب مي شود. تجربه تاريخي انقلاب هاي مهم دنيا مؤيد آن است كه قبل از وقوع هر انقلاب، بايد طي يك تأمل نظري و فلسفي، ضمن طرد و نفي نظام موجود، يك مكتب فكري جديد بهوجود آيد(1) كه تعريف جديدي از انسان، جامعه، جهان و جايگاه انسان در مجموعه نظام هستي ارائه دهد و سپس بر مبناي همين مكتب فكري جديد، يك نظام سياسي ـ اجتماعي ايده آل طراحي شود تا پس از پيروزي انقلاب نيز همين طرح نظري، مبناي مهندسي اجتماعي قرار گيرد; در غير اين صورت، حتي پس از سرنگوني نظام موجود، انقلابيون در بعد ايجابي و پي ريزي نظام سياسي ـ اجتماعي دچار بن بست نظري و عملي خواهندشد.

به عبارت ساده تر، اگر بخواهيم از عبارت گولدنر استفاده كنيم، كار تحول جامعه از نظريه هاي مربوط به آن جدا نيست و در واقع، بدون نظريه، عمل كردن امكان ندارد.(2)

1. مهدي بازرگان، انقلاب ايران در دو حركت، ص 85 .

2. آلوين گولدنر، پيشين، ص 23.

[82]

بدين لحاظ، انقلاب به عنوان يك فرايند و عمل اجتماعي، تابع تفكري نظري است و هماهنگي بين نظر و عمل را نشان مي دهد.

در اين مبحث، مي خواهيم ببينيم مبناي فكري و نظري انقلاب به چه معني است و چه انديشه اي با چه خصوصياتي مي تواند مبناي يك انقلاب باشد؟ نظام و دستگاه فكري چيست؟ و انديشه و تفكر چگونه به منظومه منسجم فكري يا دستگاه و نظام انديشه تبديل مي شود؟ نظام و دستگاه فكري كه زيربناي انقلاب قرار مي گيرد، واجد چه مشخصاتي است؟ اگر ماده اصلي انقلاب را انديشه ها و احساساتي بدانيم كه زمينه ذهني افراد را آماده مي كند،(1) ما مي خواهيم اين انديشه ها و تفكرات ماقبل انقلاب را جستجو كنيم.