ج. ایدئولوژی انقلاب

ج. ايدئولوژي انقلاب

همان گونه كه گفتيم، ما ايدئولوژي را به لحاظ مفهومي در مقابل تفكر و فلسفه قرار داديم و آن را استنتاجي از يك جهان بيني دانستيم كه مستقل و قائم به ذات نيست. اين تمايز بدين دليل صورت گرفت كه بر نقش تعيين كننده تفكر در انقلاب و تحولات اجتماعي تأكيد كرده باشيم. تفكر در اين پژوهش به معناي ديدگاههاي اساسي انسان پيرامون مقوله هاي كلي هستي و انساني است(2) و مطابق بينش مذهبي ما، چنين تفكري در شكل گيري حوادث تاريخي و تحولات اجتماعي، نقش اساسي دارد. همان گونه كه تحولات عصر جديد در غرب، مسبوق به تحولات عميق فكري بود.

اما ايدئولوژي كه يك مقوله غربي و متعلق به عصر جديد است(3)، نسبتي با تفكر و فلسفه ندارد و برخي حتي ايدئولوژيها را به طور كلي نفي فلسفه و تفكر مي دانند.(4) در اين معني، ايدئولوژي عبارت از توجيه اغراض و مقاصد عملي و راه رسيدن به آنهاست.به عبارت ديگر، ايدئولوژي به معناي دستورهاي كلي سياسي است كه دانسته يا ندانسته بر مبناي فلسفه معيني قرار دارد و يك سيستم فكري و سياسي را تشكيل مي دهد كه راهنماي عمل است(5) و گروههايي از مردم در فعاليتهاي سياسي ـ اجتماعي خود از قواعد آن پيروي مي كنند. بدين لحاظ، ايدئولوژي استنتاجي از يك انديشه است نه خود انديشه.

1. همان، ص 242.

2.رسول جعفريان، مروري بر زمينه هاي فكري التقاط جديد در ايران، ص 13.

3.سهراب رزاقي سياهرودي، ايدئولوژي و راديكاليسم شيعه در انديشه سياسي معاصر، ص 2.

4. رضا داوري، شمه اي از تاريخ غربزدگي ما، ص 87 .

5. داوري، ناسيوناليسم و انقلاب، ص 55 و 203.

[90]

ما ايدئولوژي را در مفهوم محدود آن و به عنوان برنامه و راه حل عملي پيشنهادي مكتب فكري به كار مي بريم كه بر اساس اين دستورالعمل مي توان نظام موجود را به نظام مطلوب متحول كرد. ايدئولوژي در واقع، استراتژي و تاكتيكهاي رسيدن به هدف را مشخص مي كند و به عبارتي آئين نامه اجرايي مكتب فكري انقلاب است.

مكتب فكري انقلاب بايد براي تحقق هدفهاي خود، راه حل عملي و برنامه كاربردي پيشنهاد دهد; به نحوي كه پيروان را به مقصود برساند. اين برنامه كاري همان ايدئولوژي

انقلاب است كه مورد تبعيت عملي مخاطبان قرار مي گيرد. ايدئولوژي انقلابي سه عنصر هدف، وسيله و ارزش را كاملا مشخص مي كند و برنامه اي عملي براي تحول فوري در وضع فعلي ارائه مي دهد.(1) اين ايدئولوژي هرگز دسترسي به هدف را به تعويق نمي اندازد و آن را به زمان ديگري موكول نمي كند. روشن بودن هدفها، انتخاب شيوه هاي درست و بويژه آگاهي توده ها، ضامن موفقيت انقلابيون است و با تكيه صرف بر كينه توده ها نسبت به سيستم سياسي موجود نمي توان مبارزه را در دراز مدت ادامه داد. در واقع بدون بالا بردن ميزان آگاهي توده ها، انقلاب به پيروزي واقعي نمي رسد و اين آگاهي از طريق تبيين و آموزش ايدئولوژي انقلاب عملي خواهد شد.(2)

بدين لحاظ، ايدئولوژي به منازعه انقلابي جهت و معني مي بخشد و با انتقال معناي مشترك به گروههاي محتلف، موجب بسيج همگاني مي شود.(3) براي رسيدن به هدف، رهبران انقلابي با تعبير و تفسير شرايط عيني جامعه، به تقبيح وضع موجود و ترسيم جامعه كمال مطلوب مي پردازند و تفسيري ساده و روشن از وضع جامعه را به مردم القاء مي كنند و موجبات بسيج اجتماعي را فراهم مي آورند.

به عبارت خيلي ساده رهبران انقلابي با استفاده از مكتب فكري انقلاب به آموزش و تربيت مردم و اصلاح بينش آنها مي پردازند و كم كم فكر مردم را عوض مي كنند تا در نهايت، اوضاع و احوال جامعه سامان يابد; زيرا همان گونه كه گذشت، انقلاب يك عمل

1.منوچهر محمدي، پيشين، ص 47.

2.همان،ص 45.

3.بشيريه،انقلاب و بسيج سياسي، صص 7 و 82 .

[91]

ارادي و در حيطه توانايي بشر است و بستگي تام دارد از سويي به شناخت، دانش و آگاهي مردم و از سوي ديگر به خواست، گرايش و اخلاق آنها; تا چند و چون بينشها و ارزشها و باورهاي مورد قبول مردم دچار تحول نشود، قيام نخواهند كرد.(1)

بدين لحاظ رهبران انقلابي سعي مي كنند به مردم تفهيم كنند كه حتي ناممكن ها، ممكن خواهد شد و انسان نه تنها توانايي انقلاب را دارد، بلكه حق و حقوق و تكليفي هم در اين زمينه دارد. رهبراني كه خواستار دگرگوني جامعه اند، بذر انقلاب را با يك باغباني ماهرانه مي كارند. البته آنها برخلاف نيروهاي طبيعت كار نمي كنند، بلكه بر روي خاك، آب و هواي مساعد كار مي كنند و ميوه نهايي كارشان در حقيقت، ثمره همكاري ميان انسان و طبيعت است. امّا موفقيت رهبران انقلابي در اين راه، منوط به روشن بودن هدفها، دقّت در انتخاب شيوه ها و بويژه منوط به آگاهي توده هاست (2) كه از طريق ايدئولوژي انقلاب تأمين مي شود.