گفتار دوم : تحوّلات اوایل دهه 1340

گفتار دوم : تحوّلات اوايل دهه 1340

همان گونه كه گفتيم، شرايط سياسي ـ اجتماعي ايران بعد از كودتاي 28 مرداد به گونه اي بود كه در سير بعدي تحولات ايران و شكل گيري انديشه انقلاب اسلامي تأثير گذاشت. در تداوم سازندگي فكري و تأمل نظري دهه 1330، شاهد موقعيت خاص سياسي ـ اجتماعي و تحولات داخلي و بين المللي در اوايل دهه 1340 ايران هستيم كه به عنوان يك كاتاليزور و متغير واسطه اي براي انديشه انقلاب اسلامي عمل مي كنند. نيروها و جريانهاي فكري ايران كه در طول دهه 1330 به تأمل و ارزيابي اوضاع پرداخته بودند در شرايط جديد اوايل دهه 1340 به ارزيابي و جمع بندي جديدي مي رسند كه اين امر، بخصوص در مورد جريان فكري فقاهتي ـ ولايتي، بارزتر و مشخص تر است و روحانيت شيعه را به يك تحول اساسي در گفتمان سياسي (political discourse) رهنمون مي شود.

جريان فقاهتي ـ ولايتي در مقطع بعد از 15خرداد 1342 با پشتوانه كار فكري و تأمل نظري خود و با ارزيابي مجدد شرايط سياسي ـ اجتماعي داخلي و بين المللي به اين موضع اساسي رسيد كه براي اجراي احكام اسلامي و تثبيت حاكميت اسلام، بايد همانند يك حزب سياسي مبارزه كند و با در انداختن طرحي نو، قدرت سياسي را مستقيماً و بالاستقلال (بدون مشاركت و ائتلاف با روشنفكران) به دست بگيرد. به عبارت ديگر، پس از سركوب قيام 15خرداد، عمل كردن در چارچوب نظام مستقر به عنوان گروه ذي نفوذ، و نيز همكاري با جريانهاي ملي و روشنفكري از دستور كار جريان فقاهتي ـ ولايتي خارج شد و هدف اول و آخر اين جريان فكري، تغيير نظام سلطنتي و كسب قدرت سياسي از طريق تشكيل حكومت اسلامي توسط فقهاي جامع الشرايط قلمداد شد.

[258]

اينجا دالان ورودي و سنگ بناي انديشه انقلاب اسلامي است; زيرا همان گونه كه در مباحث نظري گفتيم، نفي نظام موجود و ارائه نظام جايگزين، دو ركن مهم هر انديشه انقلابي است كه از اواسط دهه 1340 كم كم مطرح مي شود. امّا قبل از اينكه به انديشه انقلاب اسلامي و مشخصات و ويژگيهاي آن بپردازيم، شرايط سياسي ـ اجتماعي اوايل 1340 را كه شرايط جديدي نسبت به دهه 1330 محسوب مي شود و بستر اين تحول فكري عمده بودند، به اختصار مطرح مي كنيم.