سایر عوامل مهم در درک انقلاب اسلامی ایران

ساير عوامل مهم در درك انقلاب اسلامي ايران

انقلاب ايران نشان داد كه عوامل فراملي نفوذ زيادي در ايجاد بحران در كشور داشته اند. از نظر اقتصادي، ترقي و تنزل قيمت و تقاضاي نفت به طور اساسي در شيوه، وسعت، شدت و جهت تغييراتي كه رخ داد، تأثير گذاشته بود. كاهش تقاضا و قيمت نفت در سالهاي 77 ـ 1975 و 56 ـ 1354) تأثير زيادي در ايجاد بيكاري، تورم و ظهور وضعيت انقلابي داشت. موقعيت مساعد ايران در ساختار نظام سرمايه داري جهاني نيز از عوامل مهم در پديد آمدن چنين شرايطي بود. از نظر سياسي، ارتباط نزديك شاه با غرب و آمريكا، وسعت و درجه كمك يا فشارهاي بين المللي، جغرافياي سياسي ايران، موقعيت نامساعد در ساختار بين المللي نظام بين دولتي (interstate system) و تاثير مشاهده ساير نمونه هاي انقلابي، همگي از متغيرهاي مهم در خلق بحرانهاي انقلابي بوده اند. از نظر فرهنگي، ترغيب، تشويق، و شيوع آرمانها و عقايد غربي منجر به گسترش نابساماني، جا كني فرهنگي (cultural dislocation) از خود بيگانگي و خدشه دار شدن هويت ملي گرديد. تمايل به بازيابي و باز پس گيري شخصيت و هويت ملي به مبارزه دامنه داري عليه رژيمي كه متضمن ارزشها، علايق و نفوذ خارجي بود، تبديل شد. به عبارت ديگر بالا رفتن ميزان سواد، تعليم و تربيت و آشنايي با شرايط بين المللي، آمال و انتظارات بخش بزرگي از جامعه را افزايش داد. رژيم به علت ناتواني در تحقق بخشيدن به اين آرزوها و خواسته ها، افراد را به مبارزه سياسي عليه موجوديت خود تحريك كرد.(147) در ايران ارتش نهادي مهم براي بدست آوردن، پرورش، نگهداري و توسعه قدرت دولتي بود. اگر چه ارتش ايران قبل از هر چيز تعليم ديده بود كه نسبت به شخص شاه وفادار باشد (و در حقيقت ارتش در بخش مهمي از حياتش چنين بود)، در مراحل نهايي انقلاب نه تنها از وفاداري و كمك به رژيم دست كشيد، بلكه به طور فعالي در فرآيند شورشهاي انقلابي شركت كرد و با درگيري نظامي با نيروهاي گارد سلطنتي، پيروزي نهايي را ممكن ساخت.(148) دخالت مؤثر ارتشهاي فيليپين و روماني در فرآيند براندازي رژيمهاي پيشين را نيز مي توان به عنوان الگوي آشكاري از نقش ارتش در شورشهاي سياسي ذكر كرد. كدام يك از شاخه ها يا واحدهاي ارتش پيش از همه به نيروهاي انقلابي پيوستند؟ چرا آنها با وجود داشتن منفعت مادي فراوان در ساختار رژيم پيشين به مردم گرويدند؟ پيشينه خانوادگي و طبقه اجتماعي آنان چه بود؟ اينها سؤالات مهمي هستند كه بايد به منظور واضح تر شدن و درك بهتر نقش ارتش در شورشهاي انقلابي پاسخ داده شوند.(149) همكاري بين مساجد و دانشگاهها نيز از عوامل مهم در ايجاد تحولات انقلابي بود. مساجد به مركز فعاليتهاي سياسي، توزيع كالاهاي اساسي، تصميم گيري درباره خط مشي هاي مبارزات محلي، و هماهنگي در بين مردم متفرق و پراكنده تبديل شدند. دانشجويان و انجمنهاي آنان از مهمترين عناصر در تأسيس زير بناي شبكه ارتباطات و انتشار آرمانهاي انقلابي در مناطق مختلف شهر بودند. از آنجايي كه شهرهاي جهان سوم، به ويژه پايتخت، به طور فزاينده اي به مركز ادارات، كارخانه ها و تعليم و تربيت تبديل مي شوند، ارتباطات اين مراكز با يكديگر نيز بيشتر و مهمتر خواهد شد. هنگامي كه وضعيت انقلابي به علت فشار از جانب نيروهاي ملي و فراملي ايجاد مي شود، ائتلاف و ارتباط اين نيروها و نهادهاي مذهبي نيز مي تواند براي تحقق تحولات اجتماعي مهم باشد.(150) تجربيات انقلابي ايران، لهستان و فيليپين، نشان دهنده نقش مهمي است كه ائتلاف اين نيروها قادر به ايفاي آن است.(151) البته شايان ذكر است كه شكل گيري و نوع ائتلاف بين اين نيروها به طور گسترده اي به موقعيت بنيادي آنها در ساختار قدرت دولت و شهر، منابع مادي و غير مادي آنان، و وسعت منفعت و امتيازي كه توسط رژيم براي آنان فراهم مي شود، بستگي دارد. تظاهرات و اعتصابات نيز از روشهاي مهم براي مبارزه عليه نظام سياسي موجود به شمار مي روند تظاهرات انبوه و اعتصابات گسترده از روشهاي اصلي مبارزه با رژيم شاه در ايران بودند. آنها حقانيت رژيم را از بين بردند، اقتصاد را فلج كردند، به مفاهيم اتحاد و شجاعت معنا بخشيدند، و روحيه حاميان حكومت را تضعيف كردند. در ايران جنگهاي پارتيزاني در شهر و روستا، نقش مهمي در فرآيند تحولات انقلابي نداشت. تظاهرات و اعتصابات روش مهمي براي بيان اعتراض در كليه جنبشهاي ضد دولتي در بلوك شرق، چين (تين آن من) و فيليپين بود. به طور خلاصه مي توان گفت كه عوامل فراملي و نفوذشان بر دولت و جوامعي كه در موقعيت نامساعد بين المللي و داخلي قرار گرفته اند، نوع دولت و ساختار طبقات اجتماعي روابط بين اين دو ، ايدئولوژي و رهبري، و ارتباط بين نيروهاي دولتي، نظامي و شهري، از اجزاي مهم يك دستور العمل براي درك بهتر انقلابهاي اجتماعي مدرن از جمله انقلاب اسلامي ايران هستند.