میشل فوکو و انقلاب اسلامی

ميشل فوكو و انقلاب اسلامي

همان گونه كه در آغاز اين مقال ذكر شد، انقلاب اسلامي براي برخي از جامعه شناسان اجتماعي پديده اي مبطل بود. اما برخي ديگر آن را مؤيد نظريات خود دانستند، كه پست مدرن ها از اين جمله اند. ميشل فوكو، نظريه پرداز پست مدرن است. او در اواخر سقوط رژيم شاهنشاهي سفري به ايران انجام مي دهد و نتيجه مشاهدات خود را طي مقاله اي به رشته تحرير در مي آورد. از آن جا كه پست مدرن ها به شدت ضد ساختارند و شالوده شكن constructionist) (deمحسوب مي شوند، به مؤلفه هاي فرهنگي اهميت بيشتري مي دهند. از نظر ايشان، ساختارها به تدريج در اسيد مدرنيته ذوب مي شوند و در تحولات آتي جهاني، ديگر فاكتورهاي ساختاري نقشي نخواهند داشت. تئوري فوكو درباره قدرت حايز اهميت است. او چهره نويني از قدرت را ترسيم مي كند. از نظر او، همگان قدرت را عنصري مي دانند كه از بالا اعمال مي شود (چه از سوي رهبران انقلاب و چه از سوي ديكتاتورها و مخالفين آن). اما فوكو به اين نتيجه مي رسد كه قدرت اساساً پديده اي است كه از پايين به بالا اعمال مي گردد، و اصولا در همه عوامل اجتماعي پخش و منتشر است و به موقع، خود را نشان مي دهد. از نظر او، شاه، تمامي قدرت هاي معارض داخلي را حذف كرده بود. هيچ حزب سياسي در داخل كشور با او معارض نبود. قدرت هاي بين المللي نيز براي او خطري به حساب نمي آمدند. اما در مدتي كوتاه قدرت مردم انباشته شده و بسيج مي شود. اين قدرت بسيج شده كه در تك تك عناصر اجتماعي پخش بوده به اهرمي مبدل مي گردد تا بنيادي 2500 ساله را بر اندازد. در ديدگاه او، روشنفكرها يا احزاب سياسي هيچ نقشي در اين ماجرا نداشتند. اين خود توده ها بودند كه روشنفكران را به دنبال خود كشيدند و نقش پيشتاز را ايفا كردند. اكبر احمد كه از اين زوايه به انقلاب اسلامي پرداخته مي گويد، انقلاب ايران، اولين انقلاب پست مدرن جهان است; زيرا به هيچ وجه نمي توان آن را تحليل ساختاري كرد. انقلاب ايران، ساختار شكن بود. همچنين، افرادي همچون منگل بيات، انقلاب اسلامي را متكي بر شكل جديدي از مدرنيته مي دانند كه با مدرنيته مبتني بر عقلانيت محاسبه گر تفاوت دارد.