4ـ3ـ3 نهضت جنگل

4ـ3ـ3 نهضت جنگل

نهضت جنگل به رهبري ميرزاكوچك خان، يك حركت سياسي ـ مذهبي ديگري است كه در سال هاي پس از مشروطيت، با جهت گيري ضد استعماري قوي و براي كوتاه كردن دخالت هاي بيگانگان و در شرايطي كه دولت انگلستان از طريق عناصر و رجال دولتي و مجلسي، قصد انعقاد قرارداد 1919 وثوق الدوله را داشت، به قدرت رسيد.

نهضت جنگل به دليل جايگاه مردمي و توان نظامي، تا پيروزي بر تهران چند گامي بيش تر فاصله نداشت; ولي عواملي چند در شكست و سقوط آن مؤثر بود.

تصميم دولت انگلستان مبني بر تفويض قدرت مركزي به رضاخان، تنها از طريق سركوب قدرت هاي بالقوه و بالفعلِ موجود ميسر بود و اجراي اين تصميم در باره ي قدرت هاي سر سپرده اي كه به اشاره ي دولت انگلستان براي تضعيف قدرت مركزي روي كار مي آمدند; نظير شيخ خزعل در جنوب آسان بود; اما اجراي آن در مورد قدرت هاي مستقلي كه با انگيزه هاي ديني سازمان مي يافت و در ستيز با بيگانگان بودند، دشوار بود. اين تصميم در مورد قدرت تنگستاني ها در جنوب، با همكاري دولت وجيه المله ي مشيرالدوله و كارگزار حكومتي او در فارس ـ مصدق السلطنه ـ پيش از اين عملي شده بود; ولي درباره ي نهضت جنگل بسيجي گسترده تر را نسبت به قيام تنگستاني ها مي طلبيد.

به دليل موقعيت جغرافيايي نهضت جنگل و همسايگي آن با روسيه و حاكميت بلشويكي، سركوب آن ها بدون جلب رضايت روس ها امكان پذير نبود. هم رأيي دولت روس با انگلستان درباره ي قدرت يافتن رضاخان، نهضت جنگل را از دو سو در فشار قرار داد:

1. از جبهه ي بيروني كه در رويارويي با همسايه ي شمالي قرار مي گرفت.

2. از جبهه ي دروني كه بخشي از نيروهاي داخلي جنگل، با گرايش هاي منورالفكرانه ي چپ كه به سياست هاي دولت روسيه چشم دوخته بودند، در آرزوي حاكميتي مشابه از سياست هاي آن ها تبعيت مي كردند.

جبهه ي سومي نيز از درون براي تضعيف نهضت جنگل وجود داشت و آن بخش ديگري از نيروهاي داخلي بود كه به طور مستقيم به رضاخان پيوست. اين مجموعه با حملات مستقيمي كه توسط سردار سپه - رضان خان - انجام داد، سرانجام به شكست نهضت و شهادت ميرزا منجر شد.