2ـ2 روشنفکری در انتظار دموکراسی

2ـ2 روشنفكري در انتظار دموكراسي

جناح چپ روشنفكران; يعني حزب توده با تعيين استراتژي شوروي نسبت به ايران، قدرت موضع گيري فعال خود را از دست داد و در برابر كودتاي بيست و هشت مرداد از يك حالت كاملا انفعالي برخوردار بود. از مهم ترين اتهاماتي كه به حزب توده بعد از كودتا وارد شد، اين بود كه حزب توده علي رغم قدرت نظامي گسترده، تنها با سكوت نظاره گر حوادث شد و از شبكه ي نظامي خود هيچ استفاده نكرد.

بعد از كودتا، بخش گسترده اي از حزب و رهبري آن جذب دربار شدند و با مصاحبه هايي كه در زمينه ي وابستگي حزب به شوروي انجام دادند، بسياري از زمينه هاي فعاليت هاي بعدي حزب را از بين بردند و بخش ديگر به عنوان نيروهاي ذخيره راهي كشورهاي شرقي شدند و عده ي معدودي از جوانان حزب كه از صداقت بيش تري نسبت به مباني فكري خود برخوردار بودند و از پيوستن به دربار پرهيز كردند، اعدام شدند.

رهبري جبهه ي ملي نيز با استراتژي مبارزه ي قانوني، به بهانه ي اين كه استبداد مانع از اين مبارزه است، با سكوت فقط به نظاره ي حوادث بعد پرداخت و تنها يكي از عناصر اين جبهه، يعني دكتر فاطمي در حوادث كودتا به دست عناصر دربار به قتل مي رسد.

سكوت و انتظار جبهه ي ملي، تا سال 1340 كه چراغ سبز آمريكا براي اجراي دموكراسي كنترل شده، نشان داده مي شود، ادامه مي يابد و در اين سال عناصر جبهه ي ملي براي سازماندهي دوباره به تكاپو برمي خيزند.

رقابت هاي مختلفي كه درون جبهه ايجاد مي شود، گروه بندي هاي جديدي را به دنبال دارد. در اين مقطع يكي از جناح هاي جبهه كه داراي گرايش هاي مذهبي نيز هست، با عنوان نهضت آزادي ايران اعلان موجوديت مي كند. در بيانيه ي نخست نهضت آزادي، بر مصدقي بودن نهضت و حركت در چهارچوب خط مشي جبهه تصريح و تاكيد مي شود.