فصل پنجم : سنت و تجدد طلبی دینی

فصل پنجم : سنت و تجدد طلبي ديني

1. نيروهاي اجتماعي ايران از 1342 تا 1357

1ـ1 امام خميني(ره)، مرجعيت و رهبري مذهبي

نقطه ي عطفي كه در سال 1342 در روند نيروهاي اجتماعي ايران پديدآمد، ناشي از رفتار نيروي مذهبي و ابتكار عمل موجود در نهضت پانزده خرداد بود.

حضور امام خميني در حيات سياسي ايران با خصوصيات و ويژگي هاي زير همراه بود:

1. قرار گرفتن مرجعيت شيعه در سطح رهبري سياسي نيروي مذهبي

امام به عنوان يك مرجع ديني در رأس رهبري يك حركت فعال سياسي قرار گرفت و ديگر مراجع را نيز همراه خود به ميدان آورد و اين مسئله اي بود كه از صدر مشروطيت تا اين مقطع عملي نشده بود.

مرجعيت شيعه بعد از مشاهده ي نتايج حركت فعال خود در مشروطه - به دلايلي كه پيش از اين گذشت ـ يك حركت فعال سياسي را در دستور كار خود قرار نداد و به موضع گيري هاي مقطعي بسنده كرد; ولي در حركت سال 42، مرجعيت شيعه ديگر بار در يك حركت گسترده شركت كرد و رهبري آن را نيز مستقيماً عهده دار شد.

2. فراگيري و پوشش دادن به حركت هاي سياسي موجود

طبيعي است كه حضور مرجعيت شيعه مانع چند قطبي شدن نيروي سياسي مذهبي شده و موجب بسيج مردمي اين نيرو به گونه اي فراگير و همه جانبه مي شود. بسيج مردمي و فراگيري حركت، حركت هاي سياسي ديگر را نيز تحت الشعاع قرار مي دهد و جاذبه ي سياسي هر حركتي را كه هم آهنگ با آن نباشد، كم رنگ و ضعيف مي كند.

اگر قبل از سال هاي 42 حركت هاي سياسي اي كه معارض با استبداد بود، در قالب هاي مختلف روشنفكري و يا ديني سازمان مي يافت و نيروي مذهبي در عرض نيروي روشنفكري قرار مي گرفت، اينك با حضور امام در صحنه ي سياست، نيروي مذهبي با احاطه و گستردگي خود ديگر نيروها را پوشش مي دهد و نيروهاي ديگر نيز ناگزير با پوشش گرفتن از اين حركت دوام و بقا مي يابند. اين ويژگي نيز از خصوصياتي است كه پس از انقلاب مشروطه نيروي مذهبي فاقد آن بود.