6. نشان دادن قدرت مذهب

6. نشان دادن قدرت مذهب

بسيج عظيم مردمي كه با مقاومت و ايثاري كم نظير انجام شد، قدرت سياسي نيروي مذهبي را در جامعه اي كه به مدت يك دهه تمام حركت هاي سياسي مخالف را خفه كرده بود، آشكار ساخت.

خصوصياتي كه بيان شد، با تأثير در ديگر نيروهاي اجتماعي، تحولات بعدي را در مذهب و انديشه هاي مذهبي به وجود آورد.

2ـ1 استبداد و اقتدار دلارهاي نفتي

از اثرات عمده ي حركت نيروي مذهبي بر ضد استبداد، آشكار ساختن چهره ي خشونت بار آن براي همگان بود. استبداد در مقابله با حركت مذهبي با توسل و استمداد از زور تداوم يافت و به طور فزاينده اي گسترش پيدا كرد. اوج قدرت پليسي استبداد مربوط به سال هاي 1350 - 1356 مي باشد; زيرا در اين مدت با امكانات اقتصادي جديدي كه افزايش قيمت نفت ايجاد كرده بود، دربار از توان مالي فراوان برخوردار شد. از سال 1341 تا سال 1350 درآمد نفت كشور پيوسته رو به افزايش بود و از 342 ميليون دلار به 1851 ميليون دلار 4/5 برابر رسيد. در حالي كه نفت خام صادراتي از 8/53 ميليون تن به 2/198 ميليون تن ـ 7/3 برابر افزايش يافت ـ اگر در سال 1341 هر تن نفت صادراتي 4/6 دلار عايد مي كرد اين رقم در سال 1350 به 3/9 دلار رسيد. از سال 1351 تا سال 1354 درآمد نفت ـ به ويژه در سال 1353 ـ مرتباً افزايش پيدا مي كرد و از سال 5/2 ميليارد دلار در سال 1351 به 6/18 ميليارد دلار در سال 1354 رسيد، رشد درآمد نفت در سال هاي بعد نيز تا سال 1357 ادامه يافت.(180)

دلارهاي نفتي كه گاه تا نزديك به 90 درصد بودجه دولت را تأمين مي كرد به سوي بازار مصرف و بخش عظيم آن در دهه ي پنجاه خرج هزينه هاي نظامي دولت شد، و بدين ترتيب چرخش دوباره دلار به سوي بازارهاي اسلحه به اقتصاد نظامي آمريكا ـ پنتاگون ـ رونق بخشيد و علاوه بر اين قدرت نظامي جديدي كه از اين طريق شكل گرفت به ايفاي نقش ژاندارمي آمريكا در منطقه گماشته شد. حضور ارتش ايران در عمان براي سركوب جنبش ظفار نمونه اي عملي از اين نقش بود.

بخش ديگر درآمدهاي نفتي در تجارت به ترويج رفاه و ارزش هاي مصرفي شهري و در رقابت با روستا بر سير صعودي مهاجرت از روستا به شهر شدّت بخشيد.

دولت با امكانات اقتصادي فراواني كه به دست آورد با توسعه بخشيدن به اقتدار پليسي مخالفت هاي داخلي را نيز در نيمه ي اول دهه ي پنجاه به شدت سركوب كرده و با خشونت به كنترل درآورد. مجموعه ي شرايط ياد شده، ايران را براي غرب منطقه اي امن ساخت ـ كارتر ـ رئيس جمهور وقت آمريكا با همسر خود روزالين اين منطقه را براي گذراندن ژانويه 1987 ـ انتخاب كرد. او در طي گفتاري از ايران به عنوان جزيره ي ثبات ياد نمود.