خلاصه

خلاصه

حاصل نگاه روشنفكران به دين، دين و مذهبي روشنفكرانه است. نوگرايي و تجددگرايي در دين، بازنگري به مذهب بدون توجه و عنايت به ابعاد ملكوتي و غيبي آن و در چهارچوب يك تفكر عقلي محض و يا علمي ـ تجربي است.

تجددگرايي ديني در ايران در مقايسه ي با تجددگرايي ديني در ديگر كشورهاي اسلامي داراي سه ويژگي است: الف: تأخير صدساله. ب: تقليدي بودن و ج: رهبري روشنفكرانه. اين ويژگي ها مي تواند ناشي از چهار عامل باشد: الف: تفكر فلسفي ـ عرفاني تشيع. ب : تفكر كلامي اشعري اهل سنت. ج: فقه سياسي اهل سنت. د: فقه سياسي تشيع.

تفكر فلسفي ـ عرفاني تشيع به دليل غنا و مقاومتي كه در برابر فلسفه هاي غربي دارد، مانع از تسليم شدن انديشوران مذهبي در برابر جريان هاي فكري غربي مي شود.

تفكر كلاميِ اشعري گرچه يك تفكر نوگرايانه ي ديني نيست; ولي به دليل ناتواني و ضعف به طور غيرمستقيم زمينه ساز بسط و ترويج نوگرايي ديني مي گردد.

فقه سياسي اهل سنت بدون آن كه قالب ديني خود را از دست بدهد، در اغلب دوره هاي اسلامي آنچه را كه پديد آمده توجيه ديني كرده است; ولي متابعت اين فقه در دو سده ي اخير نسبت به واقعيت هاي اجتماعي، در برخي موارد اصول و بنيادهاي ديني آن را منقلب كرده و هويتي روشنفكرانه به آن داده است.

فقه سياسي تشيع به دليل قدرت مبارزه ي سياسي با استبدادهاي استعماري زمينه اي براي حركت هاي نوگرايانه باقي نمي گذارد.