خلاصه

خلاصه

امام خميني (ره) در چهارمين روز بازگشت به ايران، مهندس بازرگان را به نخست وزيري منصوب كرد: دولت موقت جايگاه عناصر جبهه ي ملي، نهضت آزادي و روشنفكراني شد كه فاقد حساسيت فرهنگي، سياسي و اقتصادي نسبت به غرب بودند و تسخير لانه ي جاسوسي آمريكا كه به بهانه ي مسافرت شاه به آن جا و حمايت آمريكا از او انجام شد، به استعفاي دولت موقت انجاميد.

رهبري انقلاب با اطمينان به صلابت و سلامت مسير انقلاب، با سعه صدر تمام تا آخرين روزهاي ماجراي بني صدر در جذب او و روشنفكران همراه او كوشيد. پس از عزل بني صدر به موازات جبهه ي نظامي خارجي، جبهه ي نظامي ديگري در درون ايجاد شد. ترورهاي پياپي نيروهاي برجسته ي انقلاب و مردم كوچه و بازار، پشت جبهه را به صف مقدم رويارويي تبديل كرده بود.

انقلاب با تكيه بر بعد مردمي خود مواضع داخلي را تحكيم كرد و جريان ترور با گريز به خارج ايران در كنار صدام قرار گرفت.

با افول سياسي ماركسيسم، روشنفكري با تخليه ي بار چپ به دوره ي پيشين خود; يعني دوران منورالفكري كه دوران خوش بيني نسبت به غرب و حاكميت سياسي آن بود، بازگشت.

الگويي كه به سرعت توانست جايگزين كارل ماركس شود، كارل پوپر بود. تئوري پوپر در دفاع از غرب نقشي معادل ماركسيسم براي بلوك شرق مي توانست داشته باشد. نخستين آشنايي جامعه ي روشنفكري ايران با پوپر به دهه ي پنجاه باز مي گردد. در آثار پوپر علاوه بر مواجهه ي با ماركسيسم، زمينه هاي معرفتي و سياسي ديگري نيز وجود داشت كه محيط و زمينه هاي روشنفكري آن زمان اجازه و فرصت طرح برخي از آن ها را نمي داد.

بعد از انقلاب به موازات استفاده اي كه از بعد ضدماركسيستي پوپر مي شد، زمينه هاي ديگر آثار او نيز براي روشنفكراني كه از درك و هضم حاكميت ديني ناتوان بودند، جاذبه پيدا كرد.

از پايان دهه ي شصت با سيطره ي پوپر بر محيط روشنفكري ايران و بازگشت به دوره ي منورالفكري به تدريج دفاع از غرب به صورت يكي از شاخص هاي روشنفكري درآمد.

با فراموشي غرب مسئله ي استعمار نيز از بحث هاي روشنفكري بيرون رفت و به موازات آن مسئله ي ديگري; يعني توسعه و انحطاط مطرح شد. تئوري انحطاط روي ديگر مباحث توسعه است و آثاري كه به بحث از انحطاط و زوال مي پردازد، همه ي شكوفايي و رشدي كه در سده هاي اخير در زمينه هاي فلسفي، عرفاني، فقهي، اصولي و ادبي به صورت فزاينده اي وجود داشته است و فرصت هاي نويني كه مذهب در واقعيت اجتماعي ايران تا صفويه و بعد از آن براي خود ايجاد كرده است، ناديده انگاشته مي شود و جستوجوي درباره ي غرب و هجوم نويني كه همه ي ذخيره هاي فرهنگي و ديني جامعه ي ايران را در آستانه ي يك تحول بنيادين به غارت مي برد، به گونه اي سطحي و خام در قالب تئوري توطئه ي پوپر محكوم مي شود.

تفسير ماركسيستي مفاهيم ديني، تنها از دهه ي چهل به بعد به صورت يك جريان اجتماعي بر بخشي از محيط روشنفكري تحميل شد; ولي پوپر ناگزير بايد از اولين روزهاي ورود خود پوشش ديني مي گرفت و بدين سان بود كه معاني و مفاهيم ديني به سرعت براي پوپريزه شدن به صف كشيده شدند.

3.