ترور حسنعلی منصور

ترور حسنعلي منصور

حسنعلي منصور كه تصويب كاپيتولاسيون و تبعيد رهبر نهضت اسلامي به دست او انجام گرفته بود، در نخستين روز بهمن 1343 بهدست يكي از اعضاي هيئتهاي مؤتلفهي اسلامي، به نام محمد بخارايي ترور شد، ولي خبر آن، به طور رسمي، در هفتم بهمن، اعلام شد.

با رويكار آمدن هويدا، سيل تلگرافها از داخل و خارج به سوي دولت جديد سرازير شد. در اين تلگرافها مراجع، علما، وعاظ، دانشگاهيان، اصناف و گروههاي سياسي، خواستار لغو قوانين مخالف شرع و حاكميت ملت و بازگشت رهبر نهضت بودند.

در اين دوره، رژيم با طرح شعار جزيرهي امن ميكوشيد اثر قيام مسلحانه و راهبرد جديد گروهي از هواداران نهضت اسلامي را خنثي كند، ولي رگبار مسلسل رضا شمسآبادي در 21 فروردين 1344 كه در كاخ مرمر به سوي دفتر شاه گشوده شد، صدور حكم اعدام براي شش نفر از گروه محمد بخارايي، و حكم زندان براي تعداد ديگري در دهم خرداد، نشان داد رژيم تا چه اندازه گرفتار ناآرامي و بيمناك از تحول جديد در مبارزهي اسلامي است.

جمعي از فضلا و طلاب حوزهي علميهي قم روز يازدهم خرداد در منزل مراجع تحصن كردند و اهداف خود را در اعلاميهاي به اطلاع ملت ايران رساندند. اين واكنش ابتكاري موجب شد علماي شهرستانها با تلگراف و اعلاميه از متحصنين حمايت كنند و جمعي نيز به آنها بپيوندند. در برخي شهرستانها نيز به پيروي از طلاب قم، روحانيان در خانهي علماي بزرگ متحصن شدند.

اين تحصن بيش از سه روز طول نكشيد و با اعدام چهار تن از اعضاي گروه بخارايي در 26 خرداد، دور تازهاي از سياست سركوب آغاز شد و دهها روحاني مبارز در قم، تهران و شهرستانها دستگير يا تحت تعقيب قرار گرفتند.

در مراسم عيد سال 1345، روحانيان مبارز قم در صحن حرم، با استفاده از اجتماع زوّار، گردهمايي سياسي ـ مذهبي برگزار كردند كه با يورش مأموران، جمعي مجروح و عدهاي بازداشت شدند، ولي پس از لحظاتي كه حرم، به مناسبت تحويل سال، به حالت عادي بازگشت، روحانيان جوان و مبارز از خاموشي چند لحظهاي تحويل سال استفاده و اقدام به پخش تراكت كردند. اين نوع از جنگ و گريز تا چند شب كه زوّار به مناسبت ايام عيد در حرم حضور داشتند، ادامه داشت.

شدت اختناق بهگونهاي بود كه مبارزان روحاني را به استفاده از شيوههاي ابتكاري براي بهرهگيري از امكانات اندك در برابر اعمال وحشيانهي مأموران واميداشت. برخي از اين ابتكارات عبارت بودند از: استفاده از اعلاميههاي مختلف به زبان فارسي و عربي در مراسم حج، بهرهگيري از مراسم عزاداريها در ايام محرم، نفوذ در مجالس مذهبي كه به شدت در كنترل ايادي رژيم بود و ايراد سخنرانيهاي كوتاه ميان درس مراجع و مدرسان حوزهي علميهي قم.

البته شايعاتي را هم كه تنشهايي در آن جو خفقان ايجاد ميكرد، بايد به اين فهرست افزود.

در ارديبهشت سال 1344 (آوريل 1965 م.) آقاي جن پاپانك (رئيس كميسيون حقوق بشر) در پيامي به دبيركل سازمان ملل متحد به ادامهي تبعيد امام خميني از سوي دولت ايران اعتراض كرد و آن را نقض آشكار مادهي 14 قانون اساسي ايران و مخالف مقررات و تشريفات قضايي و مجازات به صِرف اتهام شمرد.

در اين جريان دانشجويان خارج كشور نقش فعالي داشتند و در نتيجهي تلاش آنان، دبيركل سازمان ملل متحد از دولت ايران خواست در زمينهي تبعيد امام خميني توضيح دهد.(229)

اختناق و سركوب تا نيمهي اوّل سال 1344 ادامه داشت تا اين كه در 28 دي خبر دستگيري اعضاي حزب 55 نفرهي ملل اسلامي بهطور رسمي در جرايد اعلام شد. دستگيري اعضاي اين حزب كه در 24 مهر انجام گرفت، پرده از پوشاليبودن ادعاهاي رژيم در مورد مسلطبودن بر اوضاع و اين كه ايران جزيرهي ثبات است، برداشت و جنبش مسلحانه در نهضت اسلامي بار ديگر خواب راحت را از چشم كارگزاران رژيم ربود.

وضع بحراني كه از ادامهي تبعيد رهبر نهضت ناشي ميشد و تمايل نداشتن تركيه به ادامهي حضور امام در آن كشور، رژيم را وادار كرد محل تبعيد امام را تغيير دهد. بر اين اساس، طي مذاكرهي پنهاني، عراقيها در برابر تعهد ايران به دخالتنكردن در سرنوشت، آزادي و مدت اقامت امام، با انتقال وي به آن كشور موافقت كردند.

ورود امام به عراق، در 13 مهر 1344 (نهم جماديالثاني 1385) كه ابتدا به صورت ناشناس انجام گرفت، استقبال بيسابقهاي را بهدنبال داشت. امام پس از توقف كوتاه در كاظمين، براي زيارت مرقد مطهر امام هادي و امام حسن عسگري(عليهما السلام) به سامرا رفت و با استقبال با شكوه مردم و حوزهي علميهي سامرا روبهرو شد. روز بعد مردم كربلا، براي استقبال از امام، خود را تا دهها كيلومتري بيرون شهر رساندند و امام پس از توقف يك هفتهاي در آن شهر، به نجف اشرف رفت و با استقبال بيسابقهي مردم و حوزهي علميهي نجف روبهرو شد.

مراجع بزرگ نجف اشرف، علما، مدرسان و طلاب به ديدار رهبر شتافتند و امام نيز در برنامهي تنظيم شده از آنان بازديد به عمل آورد. وي بازديد از طلاب را به صورت جمعي در مدارس نجف انجام داد كه در جذب آنان به نهضت و افكار انقلابيِ امام تأثير زيادي داشت.

از آن پس، مراجع، علما و طلاب ايراني طي تلگرافها، بيانيهها و نامههاي سرگشاده، ضمن حمايت از نهضت امام خميني، اقامت اجباري ايشان را در عراق نوعي تبعيد و اسارت شمردند و خواستار بازگشت امام به ايران شدند. آنان همچنين از دولت به خاطر برقراري اختناق انتقاد كردند.

رژيم با تغيير محل تبعيد امام كوشيد از شرايط و فضاي سنتي حوزهي علميهي نجف كه هر تازه واردي در آن هضم ميشد، استفاده كند و آوازهي امام را به خاموشي بكشاند.

براي خنثيكردن اين توطئه، حركتي در حوزهي علميهي قم جهت تعطيل كردن حوزه، به عنوان اعتراض به ادامهي حضور اجباري امام در عراق، آغاز شد. به دنبال آن آيتاللّه منتظري و رباني شيرازي در فروردين 1345 بازداشت شدند و از آن پس، تعداد ديگري از فضلا و مدرسان دستگير و روانهي زندانها شدند و رژيم كوشيد با تشديد سركوب، هر نوع صداي اعتراضآميزي را خفه كند.