سیاست فضای باز سیاسی

سياست فضاي باز سياسي

مبارزات انتخاباتي رياست جمهوري بين دو حزب دموكرات و جمهوريخواه امريكا در زمستان 1355 ش. آغاز شد. در اين دوره كارتر ـ كانديداي دموكراتهاـ عنوانِ حقوق بشر را براي تبليغات انتخاباتي برگزيد. اين عنوان، تنها شعار تبليغاتي براي حل مسئلهي داخلي امريكا و به قدرترسيدن حزبي در برابر احزاب ديگر بود اين به معناي تغيير سياست اصلي امريكا نبود، زيرا براي امريكاييها تأمين منافع ملي و اجراي سياستهاي توسعهطلبانه جز از راه زير پا گذاردن حقوق بشر امكانپذير نبود.

به هر حال چون اين نمايش تبليغاتي بايد در سياست خارجي امريكا آثار قابل مشاهدهاي نشان ميداد، كارتر بر آن شد سياست حقوق بشر خود را در كشورهايي وابسته، مثل ايران به آزمايش بگذارد و اينگونه بود كه صحنهي سياسي، اجتماعي و اقتصادي ايران به يك باره از سمت شاهنشاهيِ ناب كه ـ به خيال رژيم ـ اصالت مليت ايران را نشان ميداد، به سوي كارتريسم خالص كه گوياي وابستگي بود، چرخيد و ايران مثل دوران كندي، بار ديگر قرباني شيوههاي تبليغاتي امريكا و حل مشكلات داخلي آن كشور امپرياليستي شد.

كارتر نيز مثل كندي، به اين نتيجه رسيده بود كه ادامهي سياست سلطهجويانهي امريكا در كشورهايي كه زير فشار استبداد داخلي و سلطهي امريكا به نقطهي انفجار رسيدهاند امكانپذير نسيت. آمارها نيز گواهي ميداد كه شورش ملتها چون آتش زير خاكستر، با هر بهانهاي ميتواند شعلهور شود.

اين سياست با وجودي كه ميتوانست در برابر استراتژي تبليغاتي شوروي مبني بر پرچمداري صلح، ابزار جديد و كارسازي باشد. از سوي ديگر با اين تبليغات گسترده، ملتهاي ستمديدهاي چون كره و ويتنام كه در انديشهي به دست آوردن فرصت براي انتقام از امريكا بودند، خلع سلاح ميشدند، و خشم عمومي در جهان كه از احساس همدردي با قربانيان كره و ويتنام ناشي ميشد، خنثي ميشد.

شاه كه در طول انتخابات از جمهوريخواهان حمايت كرده و حتي براي پيروزي كانديداي اين حزب سرمايهگذاري كرده بود، با مشاهدهي وضع جديد، به حمايت از حزب پيروز روي آورد. بر اساس اين رويكرد، اجراي سياست فضاي باز سياسي نخستين گامي بود كه برداشت.

شاه كه قبلاً ـ زماني كه در رؤياي پيروزي حزب جمهوريخواه به سر ميبردـ در مصاحبهي مطبوعاتي خود گفته بود، سياست حقوق بشر كارتر وسيلهاي براي مداخله در امور داخلي ديگران است، اينك ناگزير بود خود مجري آن در ايران باشد.

اعلام فضاي باز سياسي نيز در حقيقت پاسخي به اين خواست بود كه با تبليغات بسيار توسط رژيم مطرح شد. رژيم به دنبال سياست جديد، مجبور شد دگرگونيهايي در وضع زندانها و زندانيان سياسي ايجاد كند و تغييراتي ظاهري در اين زمينهها براي نمايش به نمايندگان صليب سرخ جهاني و عفو بينالملل بهوجود آورد. همچنين كارگزاران پهلوي مجبور بودند تعدادي از زندانيان سياسي را آزاد كنند و بخشي از محدوديتها در زمينهي پخش اعلاميهها، پيامها، نوارها، رسالههاي عمليه و كتابهاي امام را كه عمدهترين عامل تعقيب، شكنجه و زندان بود بردارند.

كالبد نهضت اسلامي با استفاده از شرايط سال 1355 ش. جان تازهاي گرفت و مبارزه را پرخروشتر از گذشته ادامه داد. سال 1356 نيز كه نسيم فضاي باز سياسي ميوزيد براي ملت ايران، سال تجديد حيات سياسي شمرده ميشد.

شاه در نيمهي دوم اين سال به امريكا رفت تا در ملاقات با كارتر ضمن دادن گزارش انجام مأموريت و بهدست آوردن حمايت وي، دستورات جديد را دريافت كند.

هنگامي كه او در مقابل كاخ سفيد با كارتر دست ميداد، فرياد مرگ بر شاه دانشجويان مسلمان و مبارز، در برابر تظاهرات مصنوعي موافقان شاه كه بيشتر آنها ساواكي بودند، نمونهاي از آثار فضاي باز سياسي را به نمايش گذاشت.

با تجديد حيات نهضت اسلامي، مبارزات اسلامي با قدرت و سرعت پيش رفت و راه برگشتي هم باقي نگذاشت. به اين ترتيب كاخ سفيد به همان اندازه كه با سياست حقوق بشر مشكل حزب حاكم در امريكا را حل كرد، براي رژيم وابستهي شاه، مشكلات سياسي بهوجود آورد و اجراي سياست فضاي باز سياسي شاه نيز، نه تنها رژيم را به اهداف سياسي خود نرساند و خشم ملت را نزدود، بلكه بر انبوه مشكلات قبلي افزود.