فصل اول : تحلیل و تبیین چرایی و چگونگی رخداد انقلاب اسلامی

فصل اول : تحليل و تبيين چرايي و چگونگي رخداد انقلاب اسلامي [12] [13]

واژه انقلاب ( Revolution ) در آغاز از اصطلاحات علم اخترشناسي بود و در معناي چرخش دوراني افلاك و بازگشت ستارگان به جاي اول بهكار ميرفت.

گروهي از نويسندگان بر اين باورند كه تا پيش از انقلاب فرانسه، در پايان قرن 18 ميلادي، بازگشت بهوضعيت مطلوب تجربه شده، انقلاب خوانده ميشد. در حالي كه انقلابهاي معاصر با ايجاد عصري نو در تاريخ كشورها همراهاند. (1)

پديده انقلاب ـ چنانكه نوشتههاي متفاوت باقيمانده از دوران باستان نشان ميدهد ـ قدمت بسيار دارد. براساس يك پژوهش علمي، در فاصله 600 ق. م تا 146 ق. م، 84 انقلاب در يونان باستان بهوقوع پيوست و در فاصله 509 ق. م تا 476 م. رم باستان شاهد 170 انقلاب و اغتشاش عمده ثبت شده بود. (2)

انواع انقلاب

اصطلاح انقلاب، بهدليل همراهي با دگرگوني شديد و ناگهاني، كاربردهاي مختلف دارد; مانند انقلاب صنعتي، انقلاب سياسي، انقلاب اجتماعي، انقلاب فكري و انقلاب سبز; ولي در اين كتاب، انواع خاصي از واژگونيهاي بزرگ در جوامع بشري مورد نظر است.

اين پديده، با توجه به ميزان و نوع تغييراتي كه به ويژه در داخل كشور پديد ميآورد، به دو نوع اجتماعي (انقلاب كبير) و سياسي قابل تفكيك مينمايد. آراي پژوهشگران در باره انقلابهاي سياسي و اجتماعي مختلف است. يكي از نظريهپردازان مينويسد:

انقلاب سياسي با تغيير حكومت بدون تغيير در ساختارهاي اجتماعي همراه است. اما انقلاب اجتماعي عبارت است از انتقال و دگرگوني سريع و اساسي حكومت و ساختارهاي اجتماعي و تحول در ايدئولوژي غالب كشور. (3)

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. درباره معناي واژه انقلاب در گذشته و حال رجوع كنيد به: هانا آرنت، انقلاب، ص 36.

,)sde( nworB dna yllek:ni "secnabrutsiD lanretnI fo snoitautculF" nikoroS miritiP:eeS .. etats eht ni selggurtS .821p ,

,lopcokS adehT :eeS .. snoituloveR laicoS dna setatS .33 p .

همچنين در اين زمينه رك: تدا اسكاچپول، حكومت تحصيلدار و اسلام شيعي در انقلاب ايران در: عبدالوهاب فراتي (گردآورنده)، رهيافتهاي نظري بر انقلاب اسلامي ، صص 186 ـ 185. [14]

برخي از محققان بر نقش طبقات پايين در انقلاب اجتماعي تأكيد ميورزند:

انقلاب سياسي سبب ايجاد تغييراتي در وضعيت قدرت و افراد دولت ميگردد. اين انقلاب تا زماني كه كنترل و قدرت انحصاري قديمي شكسته شود و يك گروه جديد قدرت حاكم دولتي را مجدداً سازماندهي كند ادامه مييابد. اين امر ممكن است به يك قيام متقابل و گاه بازگشت مجدد قدرت به وضع قبلي انجامد. انقلابهاي اجتماعي ـ كه بسي كمتر اتفاق ميافتد ـ به ميان آورنده انتقالهاي سياسي و اجتماعي، نزاع طبقاتي و فشار براي تغييرات راديكال از سوي طبقات پايين است ... اين انقلابها، براساس وضع و موقعيت عاملانشان، به صورتهاي گوناگون تجربه ميشود. (1)

نظريهپردازي ديگر ميزان تغيير در طبقه حاكم را مورد توجه قرار ميدهد و مينويسد:

انقلاب سياسي موجب ورود گروههاي جديد به درون طبقه حاكم ميشود، در حالي كه انقلاب اجتماعي، كل طبقه حاكم را تغيير ميدهد. (2)

البته تفكيك انقلاب سياسي و اجتماعي نبايد به مشتبه شدن انقلاب سياسي با اموري مانند كودتا ـ كه تحولات ساده در ساخت قدرت است ـ انجامد. همچنين انقلابهاي كوتاهبرد و سياسي مشكل بتوانند از دخالت در امور اجتماعي و اقتصادي اجتناب كنند. (3)

مراد از انقلاب دراين كتاب انقلابهاي اجتماعي يا بزرگ است. انقلاب اسلامي ايران، چنان كه نويسندگان متخصص و مشهور گفتهاند، در شمار انقلابهاي اجتماعي يا كبير جاي دارد; (4) زيرا از يك سو، سبب تغيير در اساس و نوع حكومت گرديد و از سوي ديگر به تحول در ايدئولوژي غالب و رسمي كشور و خطمشيهاي اجتماعي، اقتصادي و سياسي در ابعاد داخلي و خارجي انجاميد.