چرایی و چگونگی وقوع انقلاب اسلامی ایران

چرايي و چگونگي وقوع انقلاب اسلامي ايران

انقلاب اسلامي ايران علل چهارگانه وقوع انقلاب را، در نوع نيرومند آن، نشان داد:

[19]

1. نارضايتي عميق از شرايط حاكم با شاخصهايي مانند خستگي و تنفر مردم از وعده تكراري و دروغينِ رسيدن به دروازههاي تمدن بزرگ شاه و شعارهاي طرد كننده رژيم ـ مانند مرگ بر شاه و نظام شاهنشاهي نابود بايد گردد ـ آشكار بود. برخلاف همه يا بيشتر انقلابهاي معاصر ـ كه تنها گروههاي خاصي در آنها شركت داشتند ـ در ايران اكثر قريب به اتفاق جمعيت كشور از رژيم پهلوي ابراز تنفر ميكردند.

با توجه به اين واقعيت كه ناخشنودي مردم با جنبههاي فكري و عقيدتي آميخته گرديد، ميتوان گفت نارضايتي در ايران از ديگر انقلابهاي معاصر شديدتر و عميقتر بود.

2. گسترش و پذيرش انديشه و ايدئولوژي جديد جايگزين در انقلاب اسلامي با شاخص شعارهاي انقلابيان در بيان آرمانهاي جديد ـ كه در تظاهراتهاي خياباني، سخنرانيها و نوشتههاي زمان وقوع انقلاب ديده ميشد ـ و بيتوجهي همگاني به شعارهاي گروههاي غيراسلامي، بهرغم تبليغات گسترده آنها، قابل مشاهده بود. بهطور كلي، درپي شكست ماركسيسم و ناسيوناليسم، با تلاش گروههاي اسلامي، انديشه احياي دين و بازگشت به خويشتن روز به روز نيرومندتر شد و كساني كه در انقلاب شركت جستند به اين كه ايدئولوژي اسلامي بايد جايگزين ايدئولوژي قديمِ حاكم گردد، معتقد گرديدند.

از سوي ديگر، جمعيت پذيرنده آرمانهاي انقلاب اسلامي نيز، برخلاف ساير انقلابهاي معاصر، بسيار بود; به گونهاي كه ميتوان گفت جز بخشي از روشنفكران ـ كه با عقايد ماركسيستي يا ليبرالي در انقلاب شركت داشتند ـ عموم مردم از آرمانهاي اسلامي و انديشههاي امام خميني(ره) طرفداري ميكردند. افزون بر اين، اصالت فرهنگي ايدئولوژي انقلاب ايران از تفاوتهاي عمده انقلاب اسلامي با ديگر انقلابهاي معاصر است.

3. در وقوع انقلاب اسلامي، وجود نوعي رهبري ويژه همراه با ساختارهاي خاصِ نقشآفرين مانند نهاد روحانيت، شبكه مساجد و انجمنهاي اسلامي نيز آشكار بود. رهبريِ هوشمند، قاطع و بلامنازع امام خميني(ره)، اعتماد خاص مردم به وي و پيوند ديني و تاريخي روحانيت و مردم وضعي استثنايي پديد آورد و به موفقيت سريع در برانگيختن نارضايتي از وضع موجود، گسترش آرمانهاي انقلاب اسلامي، ايجاد و گسترش روحيه انقلابي و بسيج عمومي انجاميد. شعارهايي مانند نهضت ما حسيني است رهبر ما خميني است، حزب فقط حزب الله رهبر فقط روح الله، تا خون در رگ ماست خميني رهبر ماست، بر پذيرش همگاني رهبري امام خميني در انقلاب اسلامي گواهي ميدهد.

4. روحيه انقلابي در انقلاب اسلامي با شاخصهايي چون عدم تسليم انقلابيان در برابر اقدامات رفرميستي رژيم شاه; (مانند تغيير نخست وزيران، آزادي زندانيان سياسي و آزاديهاي كنترل شده مطبوعات) و بيتوجهي آنان به اقدامات سركوبگرانه، (مانند حكومت نظامي)، مشخص ميشود.

[20]

براي كاوش در زمينه چگونگي وقوع انقلاب اسلامي، مانند هر انقلاب ديگر، بايد به تاريخ كشور رجوع كرد. از سوي ديگر، در بحث چگونگي وقوع انقلاب، توجه به ماهيت انقلاب بسيار راهگشا مينمايد. ماهيت ديني انقلاب اسلامي و پيروزي سريع آن ـ كه با اين ماهيت ارتباط دارد ـ بازگوكننده نقش مهمتر تعدادي از علل مربوط به چگونگي وقوع انقلاب اسلامي است. علتهايي مانند دين مبين اسلام، مذهب تشيع و ويژگي ظلمستيزي و عدالتخواهي آن، نهضتها و حركتهاي شيعي گذشته، مراسم مذهبي (عزاداري در ماههاي محرم و صفر و بهويژه روزهاي تاريخي تاسوعا و عاشوراي حسيني)، نهاد روحانيت و ارتباط دائمي آن با مردم و رهبري هوشمند و قاطع امام خميني (ره). در حقيقت فرهنگ مذهبي مردم ايران ، به رغم نمودهاي آشكار فرهنگ پرزرق و برق غربي، نهادهاي فرهنگي ـ تاريخي و رهبري امام خميني(ره) در ايجاد و پيروزي سريع انقلاب نقشي اساسي داشت.