4. نظریه مذهب

4. نظريه مذهب

گروهي، ضمن پذيرش دخالت عوامل مختلف در تكوين انقلاب اسلامي، اسلامخواهي مردم و اسلامزدايي شاه را عامل اصلي آن ميدانند. (1) براين اساس، استبداد شاهي معلول مخالفت او با مذهب بود و به تنهايي نميتواند عامل اصلي انقلاب اسلامي معرفي گردد، چنانكه عواملي مانند مدرنيزاسيون و فضاي باز سياسي سال 1356 نيز تنها شتابدهنده تحقق انقلاب شمرده ميشود. بر اين اساس، قيام امام خميني (ره) در آغاز دهه 40، نقطه آغاز انقلاب است.

اموري مانند حذف قيد اسلام و قسم به قرآن در شرايط كانديداهاي انجمنهاي ايالتي و ولايتي،

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. رك: عميد زنجاني، انقلاب اسلامي ايران و ريشههاي آن ، ص 572 و منوچهر محمدي، تحليلي بر انقلاب اسلامي ، ص88.

[23]

مخالفت با روحانيت و تغيير تاريخ هجري به تاريخ شاهنشاهي، مظاهر سياست اسلامزدايي شاه بهشمار ميآيد. (1)

5. نظريه استبداد

اين ديدگاه ـ كه ميتواند در حوزه نظريه توسعه نامتوازن قرار گيرد ـ چنان باور دارد كه بهرغم ظهور نمادهاي توسعه و پيشرفتهاي اقتصادي در ايران، ساختار سياسي قدرت دگرگون نشد و چندان با سلطنت مستبدانه ناصرالدين شاه تفاوت نداشت. (2) انقلاب اسلامي حركتي براي زير و رو كردن آن ساختار كهنه و در انداختن طرحي نو در راستاي توسعه سياسي بود. بر اساس اين نظريه، آغاز انقلاب اسلامي را بايد در كودتاي 28 مرداد 1332 جستوجو كرد. افزون بر پنج ديدگاه فوق، احتمال طرح نظريههاي تلفيقي و بينابيني نيز وجود دارد. (3)

توجه و دقت در اين ديدگاهها و نظريهها ميتواند در مطالعه چرايي و چگونگي انقلاب اسلامي سودمند افتد.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. رك: سيدحميد روحاني، نهضت امام خميني ، ج 3، صص 1011 ـ 839.

2. رك : زيباكلام، پيشين ، ص 92.

3. رك: سيدصادق حقيقت، علل و عوامل پيروزي انقلاب اسلامي و

,tahgihgaH tic.po . [25]