1. جنبش تنباکو

1. جنبش تنباكو

در قرن 19 م. دولتهاي انگليس و روسيه از روشهاي مختلفيمانند نفوذ در شخصشاه و صدراعظمهاي

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. يرواند آبراهاميان، ايران بين دو انقلاب، ترجمه احمد گلمحمدي و محمدابراهيم فتاحي، ص 95.

2. همان ، ص 54 و يحيي دولتآبادي، تاريخ معاصر يا حيات يحيي ، ص 103.

[30]

وي، بازرگاني، گرفتن امتيازات، اعطاي وامها و تهديد براي اعمال نفوذ و گسترش سلطه خود در ايران بهره ميبردند. در اين عرصه، در عصر ناصرالدين شاه، امتيازات، عمدهترين نقش را برعهده داشت.

طبق اين امتيازات افراد و دولتهاي بيگانه در ازاي مبلغ ناچيزي حق امتياز و با پرداخت رشوه بهچند دولتمرد بخشي از منابع ملي ايران را براي سالهاي متمادي در اختيار ميگرفتند. امتياز رويتر از بزرگترين آنها بود كه تقريباً تمام منابع مهم ايران را بهشخصي بهنام رويتر واگذار ميكرد. (1)
لردكرزون اين قرارداد را تسليم كامل همه منابع يك دولت، به خارجيها ميداند كه مانند آن هرگز به گمان احدي نيامده است. (2) اين قرارداد با مخالفت گسترده علما بهخصوص ملاعلي كني كه آن را مقدمهاي براي تسلط بيگانه و مستعمره شدن ايران ميدانستند لغو گرديد. اما امتياز ديگر انگليسيها ـ بانك شاهنشاهيـ ، سالها به استثمار ايرانيان پرداخت. انگليسيها از طريق اين بانك با انتشار اسكناس و دادن مساعده به دولت، وزيران و افراد خصوصي، در آنان نفوذ ميكردند و از منافع سياسي و اقتصادي برخوردار ميشدند. روسها نيز در رقابت با انگليسيها امتيازهايي بهدست آوردند كه يكي از مهمترين آنها بانك استقراضي بود كه بهدليل اهميت آن، وزير خارجه روسيه پادرمياني كرد و آنرا به دولت روسيه انتقال داد.

امتياز مهم ديگري كه به انگليسيها داده شد و به حركت انقلابي مردم ايران انجاميد امتياز انحصار توتون و تنباكو بود: