اشغال ایران و پیامدهای آن

اشغال ايران و پيامدهاي آن

گرايش به آلمان و حضور مستشاران آلماني در ايران و خودداري رضاشاه از اخراج آنها بهانهاي شد تا ايران به اشغال متفقين درآيد. ارتش پرهزينه او نيز مقاومتي از خود نشان نداد و بهسرعت از هم پاشيد.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. همان ، ص 201.

[59]

هدف متفقين كنترل ايران بهمنظور استفاده از راههاي تداركاتي براي رساندن مهمات به اتحاد شوروي و نيز تضمين امنيت نفت جنوب بود. آنها پس از اشغال ايران، رضاشاه را كه در مقابل خواست آنان اندكي مقاومت كرده بود اخراج كردند و فرزندش محمدرضا را به سلطنت رساندند، تا او نيز همچون پدرش سلطنت خود را مديون بيگانگان باشد.

اشغال ايران پيامدهاي خاص خود را داشت: از نظر سياسي قدرت متمركز و استبداد خشن رضاشاهي از هم پاشيد و نيروهاي سياسي كه سالها در فشار و خفقان بودند يكباره آزاد شده نارضايتيهاي سركوب شده 16 ساله بيرون ريخت. مجلس سيزدهم كه نمايندگان منتخب رضاشاه بودند به جناحهاي مختلف تقسيم شد و بسياري از آنان عليه ارباب سابق خود سخن گفتند و از او بيزاري جستند. دربار كه مراكز اصلي قدرت خود را از دست داده بود با چندتن از رجال قديمي و شاه جوان، ضعيف و بيارادهاش در صحنه سياسي ايران براي حفظ خود دست و پا ميزد. احزاب سياسي متعددي تشكيل شد و رجال مشهور هركدام حزبي تأسيس كرده و به تبليغ مرام خود پرداختند. اما هيچكدام از اين احزاب به جز حزب توده دوام نياورد. حزب توده نيز بهدليل سازماندهي قوي خود و حمايت شوروي توانست در صحنه سياست باقي بماند. ايلات و عشاير كه عقده سركوبيهاي رضاشاه را داشتند دوباره مسلح شده دست به شورش زدند. در اين اوضاع متفقين كه تهران در اشغال آنها بود در سياست كشور دخالت ميكردند.

به هرحال ميدان سياست ايران بهعرصه رقابتِ بازيگران مختلف قدرت تبديل شده و از اين لحاظ بسيار متزلزل نشان ميداد. بههمين جهت كابينهها و نخستوزيران پيدرپي تغيير ميكردند.

از لحاظ اقتصادي نيز حضور متفقين و دخالتهاي آنها به اقتصاد ايران بسيار ضربه زد. به جز تخريب اموال و منابع دولتي كه با استفاده بيرويه به خصوص در مورد راهآهن صورت گرفت، آنها كالاهاي خود را به قيمت بالا به ايران ميفروختند و مواد مورد مصرف خود را ارزان ميخريدند و سرانجام با كاهشدادن ارزش پول ايران كه در چند نوبت صورت گرفت قدرت خريد خود را در ايران چند برابر كردند و قدرت خريد مردم را كاهش دادند و به اين ترتيب كمبود و گراني بهوجود آوردند. بهنحويكه مردم در تأمين مايحتاج اوليه خود دچار مشكل بودند و كمبود نان در شهرهاي مختلف اعتراضاتي را برانگيخت.