ب. علل شکست نهضت

ب. علل شكست نهضت

نهضتملي بهنوعي تكرار تجربه مشروطه بود. در هردو ائتلاف گروههاي مختلف بهخصوص روحانيان و روشنفكران به پيروزي انجاميد و با بروز اختلاف و تفرقه، زمينه شكست آنها فراهم شد و در هردو مورد مداخله خارجي بهعنوان عامل مكمل به شكست كمك كرد. در واقع تفرقه ميان نيروهاي مذهبي

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. درباره برنامههاي سياسي و اجتماعي ر. ك: جمعي از نويسندگان، سلسله پهلوي و نيروهاي مذهبي به روايت تاريخ كمبريج ، ترجمه عباس مخبر، صص 297 ـ 295. آيتاللّه كاشاني نيز معتقد به پيوند مذهب و سياست و ستيز با استعمار و استبداد بود. (رك: ريچارد كاتم، ناسيوناليزم در ايران ، ترجمه فرشته سرلك، صص 378 ـ 282)

2. حسين مكي، كتاب سياه و سالهاي نهضت ملي ، ج 7، ص 232. همچنين در مورد علل اختلاف آيتاللّه كاشاني و مصدق رك: همان ، ص 223 و م. دهنوي، مجموعه مكتوبات سخنرانيها ... آيتاللّه كاشاني ،ج 5، صص 275ـ274.

[65]

و دولتمردان ملي، بزرگترين ضربه را به نهضت وارد كرد. ائتلاف مليگرايان با آيتاللّه كاشاني كه مهمترين حامي دولت ملي محسوب ميشد، بعد از 30 تير 1331 هـ .ش و در اوج پيروزي نهضت از هم گسست. مصدق با ازدستدادن حمايت نيروهاي مذهبي، حاميان اصلي خود را از دست داد و در مقابلِ سيل دشمنان بيدفاع ماند.

پافشاري مصدق در كسب اختيارات ويژه، آزادي حزب توده و بهكارگيري سياستمداران بدنام، از دلايل اصلي جدايي نيروهاي مذهبي از مصدق بهشمار ميآيند. در تنگنا قرارگرفتن مردم بهدليل بحران اقتصادي و ضربه اقتصادي شورويها به نهضت از طريق بلوكه كردن طلاهاي ايران در اتحاد شوروي نيز از دلايل شكست نهضت ملي ذكر شده است.