تحلیل سر فصلها

تحليل سر فصلها

گام بعدي در مسير حل مشكل، اصلاح سرفصلهاي آن در چارچوب همان برنامه كلان است. واقعيت اين است كه سرفصلهاي موجود اين درس بر اساس منطق و مبنايي علمي و دانشگاهي نيست و به اصطلاح علمي، انسجام درون منطقي ندارد و به هدف خاصي منجر نميشود. شوراي عالي برنامهريزي هدف اين درس را شناساندن ماهيت سياسي ـ انقلابي بودن اسلام، و بيان اجمالي قيامها و نهضتهاي مهم اسلامي كه در طول تاريخ اتفاق افتاده و بيان نسبتاً تفصيلي علل و عوامل تكوّن، پيدايش، پيروزي، تثبيت و گسترش انقلاب اسلامي ايران (2) اعلام كرده است.

بدين ترتيب سه هدف عمده براي اين درس مشخص شده كه عبارتند از: شناسايي ماهيت سياسي ـ انقلابي اسلام، معرفي قيامها و نهضتهاي اسلامي در طول تاريخ، و در

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامي نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها در دي ماه 1374 سميناري تحت عنون انقلاب اسلامي و ريشههاي آن در قم تشكيل داد كه حاصل آن به صورت 4 جلد كتاب منتشر شده است.

2. شورايعالي برنامهريزي، فهرستهاوسرفصل دروس عمومي،(مصوب 20/6/1373)، نشريه شماره18، ص17.

[37]

نهايت علل و عوامل تكوين، پيدايش، پيروزي و گسترش انقلاب اسلامي. گر چه اين سه هدف به صورت كلي و ابهامبرانگيز بيان شده، ولي ميتوان بين آنها به اين صورت ارتباط برقرار كرد كه هدف اوّل ناظر به بعد نظري و تئوريك انقلاب در متون و نصوص اسلامي است. هدف دوم تجربيات تاريخي مبتني بر اين نظريه را در قالب جنبشهاي اسلامي پوشش ميدهد و هدف سوم، انقلاب اسلامي را كه در تداوم اين جنبشها و مبتني بر همان نظريه است، به صورت اخص و ويژه مورد توجه قرار ميدهد.

عليرغم انسجام نظري و منطقي اين هدفها، به نظر ميرسد گنجاندن دو هدف اوّل در متن، ضرورتي نداشته باشد. زيرا هدف بايد به طور كامل واضح و روشن باشد و حتيالامكان در يك عبارت بيان شود تا رسيدن به آن ميسر گردد. از اين نظر، هدف اصلي و اساسي اين درس آشنا ساختن دانشجويان با ماهيت انقلاب اسلامي و علل و عوامل تكوين، پيروزي و تداوم انقلاب اسلامي است و دو هدف ديگر به طور كامل فرعي است و نقش تهيّئي دارد و مدرس درس هنگام ارايه درس، قبل از پرداختن به انقلاب اسلامي، مباحث مقدماتي را تحت عنوان مباني نظري و تجربيات تاريخي مطرح خواهد كرد و به طور طبيعي و منطقي به انقلاب اسلامي خواهد رسيد.

بدين لحاظ، شناسايي ماهيت سياسي ـ انقلابي اسلام و نيز پرداختن به جنبشها و قيامهاي اسلامي تاريخ اسلام، هدف درس نيست بلكه خود به خود به عنوان مقدمه و زمينه انقلاب مطرح خواهد شد. منتها تفاوت در اين است كه اگر هر سه هدف را به عنوان هدف درس مدنظر داشته باشيم، دو هدف اوّل كه مقدمه و زمينه انقلاب اسلامي است، قسمت اعظم وقت كلاس را به خود اختصاص خواهد داد و براي پرداختن به اصل مطلب جايي نخواهد ماند. همچنان كه در سرفصل پيشنهادي اين درس نيز از 17 عنوان موجود، 3 عنوان به هدف اوّل، 9 عنوان به هدف دوّم و 5 عنوان به انقلاب اسلامي اختصاص يافته است.

بنابراين از 17 عنوان پيشنهادي سرفصل اين درس كه احتمالا به نشانه 17 جلسه كلاس است، 12 عنوان به بحثهاي مقدماتي اختصاص يافته كه اغلب حواشي و

[38]

فرعيات است و علاوه بر اينكه حجم زيادي از كلاس را ميگيرد، در برخي موارد ارتباط مستقيم و نزديكي با انقلاب اسلامي ندارد.

مشكل مهمتر اين كه همه مباحث اين سرفصل، به نوعي عنوان يكي از درسهاي كارشناسي و كارشناسي ارشد رشته علوم سياسي است و حداقل اين درس را براي اين رشته، بيفايده مينمايد. سرفصل درس بايد بهگونهاي تنظيم شود كه براي همه رشتهها كاربرد داشته و گرايش خاصي را نشان ندهد.

دو سرفصل عمده درس، ريشه انديشه سياسي در قرآن، و ريشه انديشه سياسي در سيره پيامبر اسلام (صلي الله عليه وآله) و تفكر سياسي معصومين است (1) كه به عنوان مباحث نظري ميتوان در يك جلسه، سياسي بودن تشيع و بخصوص تفكر سياسي معصومين (عليهم السلام) را به عنوان سند و پشتوانه مكتبي مردم براي دست زدن به قيام و انقلاب مطرح كرد و به انقلاب اسلامي پيوند داد. در واقع سند مشروعيت انقلاب بايد از متون و نصوص اسلام استخراج شود.

سرفصلهاي زيادي (9 عنوان) به قيامها و نهضتهاي اسلامي از كربلا تا مشروطيت اختصاص يافته كه طرح آن با اين حجم وسيع ضروري به نظر نميرسد و كافي است به عنوان پشتوانه تاريخي و تجربي قيامهاي سياسي ـ انقلابي شيعيان، آن را در سه جلسه مطرح كرد (2) و به اين نتيجه سوق داد كه انقلاب اسلامي نيز در تداوم همين جنبشهاست و ريشه در متن و نصّ اسلام دارد.

سرفصلهاي باقيمانده درس، به انقلاب اسلامي، (3) عوامل پيروزي، كارشكنيهاي داخلي، واكنشهاي استكباري و بازتاب انقلاب اسلامي در جهان (4) اختصاص دارد كه ــــــــــــــــــــــــــــ

1. اين دو سرفصل، موضوع درس مباني انديشههاي سياسي اسلام است كه در مقطع كارشناسي علومسياسي تدريس ميشود.

2. بحث مربوط به جنبشهاي اسلامي نيز در مقاطع كارشناسي و كارشناسي ارشد علوم سياسي به صورت دو درس 2 واحدي و 3 واحدي عرضه ميشود. ضمن اين كه در دو درس 4 واحدي تاريخ تحولات سياسي ـ اجتماعي ايران نيز به بسياري از جنبشهاي معاصر پرداخته ميشود.

3. انقلاب اسلامي ايران ، عنوان يك درس 2 واحدي تخصصّي در كارشناسي علوم سياسي است.

4. سمينار انقلاب اسلامي و بازتاب آن بر مسايل استراتژي منطقه و جهان ، عنوان يك درس 2 واحدي در مقطع كارشناسي ارشد علوم سياسي است.

[39]

جزو مباحث اصلي درس محسوب ميشود و بايد از قسمتهاي پيشين كاست و به اين بخش افزود. با اندكي اغماض از حواشي و فرعيات زياد در دو بخش پيشين، و فقر اصول و مباني، ميتوان با توسعه سرفصلهاي اخير درس، مباحث منطقي و منسجمي براي اين درس ارايه داد كه ضمن برآوردن هدف برنامهريز، براي همه دانشجويان و كليه رشتههاي عالي در دورههاي كارداني، كارشناسي ناپيوسته و پيوسته، و كارشناسي ارشد پيوسته گروههاي مهندسي، علوم پايه، علوم انساني، كشاورزي، هنر، پزشكي و علمي ـ كاربردي قابل استفاده باشد.

متأسفانه برنامهريز در تدوين و تصويب سرفصل اين درس، بدون توجه به مسايل و مباحث مذكور، صرفاً يك پيشنهاد ارايه شده را تصويب كرده و هيچ گونه مناقشه و نقدي را ضروري نديده و حتي زحمت نظرخواهي و پرس و جو از چند دانشجوي مبتدي را به خود نداده است. در حالي كه ميتوانستند با موشكافيهاي كارشناسانه و حتي تعيين يك گروه تحقيق، محتواي درس را غنا بخشيده و درس انقلاب اسلامي را تلويحاً تحريم نكنند. از اين نظر، ضرورت بازنگري اساسي در سرفصلها، محتوا و برنامهريزي آموزشي اين درس بشدّت احساس ميشود.

[40] [41]