1ـ تعالیم اسلام

1ـ تعاليم اسلام

ورود به صحنه انقلاب و تحولات اجتماعي، مهمترين كار سياسي است كه يك مسلمان ممكن است به آن دست بزند و براي اين اقدام خود، به توجيه قانع كنندهاي از منابع اسلامي نياز دارد. در همين راستا، مسلمانان قبل از هر چيز به قرآن رجوع ميكنند و آن را به عنوان پيام وحي خدا در مبارزه و حركت سياسي خود مد نظر دارند (3) و از آن الهام و دستور ميگيرند.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. حميد عنايت، پيشين، صص 17 ـ 16.

2. مرتضي مطهري، پيشين، ص 43.

3. ر. ش. به : عميد زنجاني، پيشين، صص 61 ـ 62. استاد عميد زنجاني در زمينه منشأ تفكر سياسي در قرآن، آيات زيادي استخراج كردهاند كه ميتوان در ص 61 ـ 85 همين اثر ملاحظه كرد.

[81]

الفـ رسالت گسترش اسلام: از نظر قرآن، آيين اسلام جهان شمول و جاودانه است و رسالت گسترش آن بر عهده همه مسلمانان نهاده شده است. از اين ديدگاه، هدف و آرمان همه حركتهاي سياسي جامعه اسلامي بايد معطوف به پيروزي نهايي اسلام و رسيدن به هدف متعالي آن باشد. (1) بر اساس همين رهنمود قرآني، مجاهدتها و تلاشها و ايثارهاي فراواني در طول تاريخ از سوي مسلمانان براي گسترش مكتب اسلام صورت گرفته كه با محتوا و آرمانهاي اسلامي بوده و محرك عمده آنها، عقيده و ايمان به مكتب اسلام و پيروي از قرآن بوده است.

زيرا مسلمان نميتواند نسبت به گسترش دين و عقيدهاش بيتفاوت باشد و براي انجام اين وظيفه در برخي موارد مبارزه و انقلاب ضرورت مييابد. پيامبر گرامي اسلام براي ايفاي اين وظيفه الهي و در مقابله با سنگاندازيهاي كفار در طول 23 سال رسالت خود، دهها جنگ كوچك و بزرگ را سازماندهي و يا رهبري كرد و همين نشان ميدهد كه در اسلام راه مبارزه بسته نيست و وقتي شرايط ايجاب كند، مبارزه اجتنابناپذير است.

بر همين اساس در مورد انقلاب اسلامي نيز ميتوان در كنار شرايط زماني و مكاني و ديگر عوامل و شرايط سياسي ـ اجتماعي، سرچشمه و ريشه قيام سراسري مردم را ايمان به مكتب اسلام، اعتقاد به قرآن و پيروي از عملكرد و سيره پيامبر (صلي الله عليه وآله) وائمه (عليهم السلام) دانست. (2) ايمان، آن گونه كه قرآن ترسيم ميكند، نميتواند عقيده ذهني مجرد باشد و هرگز از حركت سياسي در جهت آرمانها و هدفهاي قرآني جدا نيست.

بـ جامعيت اسلام: كليت و جامعيت مكتب اسلام بدين معناست كه اسلام برنامه و طرحي براي تنظيم زندگي بشري، ضامن عدالت، صلح، امنيت و آزادي است و برپايي نظام سياسي ـ اجتماعي بر مبناي اسلام، جزيي از اعتقاد به جامعيت اسلام محسوب ميشود كه مبارزه در اين راه از بارزترين ابعاد جهاد در راه خدا و تجلّي ايمان و اعتقاد است و از ديدگاه قرآن، چنين اعتقادي فقط در عمل ظاهر ميشود; زيرا

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. همان، ص 81 ـ 82.

2. ر. ش. به: همان، ص 59 ـ 62.

[82]

ايجاد حكومت اسلامي در شرايط حاكميت طاغوتها و عدم تمايل آنها به واگذاري قدرت به نظام اسلامي، ورود در مبارزه و انقلاب را اجتنابناپذير ميكند و اسلام اين اجازه را داده كه در صورت عدم تمكين طاغوتها به احكام الهي، مسلمانان با اعمال زور آنها را از صحنه بيرون كنند. بر همين اساس ميتوان محور اصلي پيدايش و رشد و پيروزي انقلاب اسلامي را براي تحقق چنين هدفي يعني برپايي نظام سياسي اسلام و عمل به جامعيت اسلام دانست.

جـ مسئوليت انسان: مسأله ديگري كه از مبناي اعتقادي يك مسلمان سرچشمه ميگيرد و در اعمال و حركات سياسي ـ اجتماعي او مؤثر است، مسؤوليت انسان (1) در برابر آينده و سرنوشت خود و جامعهاش ميباشد. انسان، آزاد آفريده شده و در مقابل اين آزادي و انتخاب آزاد، بايد مسؤوليت پس بدهد و پاسخگو باشد. انتخاب مسير حركت آينده خود و جامعه، باري بر دوش انسان ميگذارد كه نميتواند بيتوجه و غيرمسؤولانه عمل كند.

علاوه بر اين، از آنجا كه جامعه و اعمال ديگران نيز در سرنوشت انسان دخيل است، انسان مسلمان همواره بايد ناظر و مراقب اوضاع و احوال اطراف خود باشد و خود را براي پذيرش مسؤوليتهاي اجتماعي آماده كند. در همين راستا، قرآن امر به معروف و نهي از منكر را جزو فرايض اجتماعي مسلمانان قرار داده (2) و مستقيماً آنها را به ورود در فعاليتهاي سياسي ـ اجتماعي به عنوان جزئي از زندگي انسان دعوت ميكند.

از آنجا كه انسان از ديدگاه قرآن، خليفه خدا در زمين و مسؤول استقرار حاكميت الهي در زمين است، (3) بايد زمينه و شرايط لازم را براي اين حاكميت فراهم كند و خود را براي احراز چنين مسؤوليتي آماده نمايد. در راستاي رسيدن به اين هدف بايد امكانات و لوازم مقتضي را نيز فراهم كند و همين بينش و اعتقاد، ميدان عمل وسيعي را براي فعاليت سياسي و جهادي مسلمانان در عرصههاي سياسي ـ اجتماعي فراهم ميكند.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. براي بحث بيشتر ر. ش. به: همان، ص 66 ـ 68.

2. همان، ص 68.

3. همان، ص 63.

[83]

مسؤوليت انسان در برابر خدا، ازنحوه تفكر وعقيده او ناشي ميشود و در اين زمينه، صرف عقيده و اعتقاد، انسان را از عمل در راه انجام وظيفه بينياز نميكند. قرآن بر ضرورت ظلم زدايي از جامعه بشري و صحنه فعاليتهاي اجتماعي تأكيد دارد و آن را جزو مسؤوليت اجتناب ناپذيز انسان ميداند. (1) مبارزه با ستم و تلاش براي استقرار عدالت نيز از اعتقاد به عدالت خدا در تكوين و تشريع ناشي ميشود (2) و انسان براي تحقق اين هدف بزرگ به تلاش و مبارزه سازمان يافته دست ميزند.

دـ سنت معصومين و نظريه انقلاب: در تأييد و تحسين چنين حركتهايي است كه در روايات معصومين تصريح شده كه: افضل الجهاد كلمة عدل عند امام جائر . (3) يعني بافضيلتترين جهادها، اين است كه انسان در مقابل پيشواي ستمگر دم از عدل بزند. همين جمله كوتاه حماسههاي زيادي در دنياي اسلام آفريده كه نمونه كامل و بارز آن قيام حضرت امام حسين (عليه السلام) در برابر يزيد و نظام مستقر و حاكم موجود بود. اين قيام سرنوشتساز و تاريخي شيعه مستند به اين نظريه انقلابي است كه هر مسلماني كه تحت حكومت رژيم متخاصم با اسلام بسر ميبرد، هر وقت كه فرصت مناسب دست ميدهد، بايد براي برانداختن آن، مبارزه و قيام كند.

تحقق حاكميت قوانين الهي مستلزم حركت، جنبش، تلاش، جهاد، مبارزه و ايثار است و مصداق عيني اين تلاش را در سيره پيامبر (صلي الله عليه وآله) و ائمه معصومين (عليهم السلام) ميبينيم (4) كه عمري را در تلاش و مبارزه و جهاد و تحريم حكام گذراندند و به عنوان بخشي از عقايد و بينش اسلامي، اسوه حسنه امت شدند. بر همين اساس است كه قرآن از مؤمنان ميخواهد كه از سرمشق والا يا اسوه حسنه رسول خدا (صلي الله عليه وآله) پيروي كنند. (5) از آنجا كه توفيق اصلي پيامبر در ايجاد حكومتي بر مبناي تعاليم اسلام بوده، پس مسلمانان هم وظيفه دارند از سرمشق او در اين زمينه پيروي كنند.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. در قرآن متجاوز از 250 آيه در زمينه مبارزه با ظلم و ستم آمده است. ر. ش. به: عميد زنجاني، همان، ص 68 ـ 69.

2. همان، ص 63.

3. مرتضي مطهري، پيشين، ص 44.

4. ر. ش. به : همان، ص 105 ـ 109.

5. قرآن كريم، سوره احزاب، آيه 21.

[84]

بدين لحاظ ميتوان گفت بذر انقلاب در تعاليم اسلام و سيره معصومين (عليهم السلام) نهفته است. در اين راستا ميتوان دعوت قرآن به مبارزه با باطل و طرفداري از حق، مبارزه با دشمنان خدا، جهاد مسلحانه در راه خدا، مبارزه براي استكبارزدايي و نفي سلطه و استبداد، مقابله با ملأ و مترفين و... (1) را متذكر شد كه دعوت به قيام و انقلاب است و جزو اصول قرآني است كه در تاريخ سياسي مسلمين نقش ايفا كرده است.