3ـ قیام عاشورا

3ـ قيام عاشورا

ائمه شيعه (عليهم السلام) با وجود كنار بودن از مركز قدرت، در طول دوره امامت خود همواره به عنوان محور و مركز آگاهيبخش و مبدأ نهضتها و حركتهاي انقلابي و عامل فشاري براي جلوگيري از انحراف عميقتر خلفا بودند. (1) اوج اين حركت را در قيام تاريخي امام حسين (عليه السلام) ميبينيم كه استراتژي يك قيام و انقلاب سرنوشتساز و جاودان را ترسيم كرد و يك الگوي عملي و نظري براي شيعيان در طول تاريخ به جاي گذاشت.

الفـ الگوي عملي مبارزه: قيام عاشورا يك مدل انقلابي و الگوي عملي مبارزه براي شيعيان است. امام حسين (عليه السلام) تنها امامي است كه تلاش و كوشش خود را براي احقاق حق حاكميت الهي با يك قيام مسلحانه همراه نمود و اين درس عملي را به شيعيان داد كه در اسلام و مكتب شيعه، راه انقلاب و مبارزه هم باز است. از اين نظر، انقلاب و مبارزه هم جزئي از اسلام است و اسلام در كنار دعوت به صلح و صفا و صميميت و آرامش و امنيت، در شرايط و مقتضيات خاص، مجوز انقلاب را هم صادر كرده است.

چه بسا اگر شيعه همين يك نمونه عملي و عيني را نداشت، برخي از كجانديشان ميتوانستند ادعا كنند كه اسلام يك دين محافظهكار و در بهترين شرايط، دين رضا و توكل و تسليم است و به لحاظ عدم تهديد نظم و امنيت، راه انقلاب و خروج عليه حاكم ظالم را بسته است و همين را مايه عافيتطلبي خود قرار دهند، اما با وجود اين الگوي عملي بخصوص با توجه به اين كه برداشت معصومين (عليهم السلام) از اسلام، قطعاً مبتني بر علم غيب و درست است، ديگر نميتوان مدعي شد كه اسلام، انقلاب و

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. عميد زنجاني، پيشين، صص 110 ـ 111.

[88]

مبارزه را نفي كرده و دعوت به سكوت و تسليم ميكند.

شيوه انقلابي مبارزه در اشكال مختلف آن، همواره استراتژي كلي ائمه (عليهم السلام) در برابر قدرتهاي حاكم، و در واقع عنصر مبارزه جزئي از زندگي سياسي ائمه (عليهم السلام) بوده است. (1) شيعه به تبعيت از امام حسين (عليه السلام) ، همواره عليرغم اقليت عددي، يك مذهب ستيزنده بوده و اين ستيز و مبارزه را براي خود نوعي فضيلت ذاتي قلمداد كرده است. (2)

بـ سيره نظري مبارزه: انگيزه قيام امام حسين (عليه السلام) نيز به عنوان سيره نظري آن حضرت مورد تبعيت و عمل شيعيان است و شيعيان با تطبيق شرايط قيام عاشورا و انگيزه آن حضرت خود را ملزم به تبعيت از الگو و سيره ايشان ميدانند و با همان انگيزه امام (عليه السلام) دست به مبارزه و انقلاب ميزنند.

يعني شيعه علاوه بر اين كه در شكل وشيوه مبارزه ازالگوي انقلابي امامحسين (عليه السلام) درس ميگيرد، انگيزه و هدف خود را نيز بر اساس انگيزه اصلاحطلبانه امام برميگزيند. امام حسين (عليه السلام) در توجيه قيام تاريخياش خطاب به ياران خويش ميفرمايد:

ايّها الناس انّ رسول الله صلي الله عليه و آله قال: من رأي سلطاناً جائراً مستحّلا لحرم الله، ناكثاً لعهده، مخالفاً لسنّة رسول الله (صلي الله عليه وآله)، يعمل في عبادالله بالاثم والعدوان، فلم يغيّر عليه بفعل ولا قول كان حقّاً علي الله ان يدخله مدخله. الا انّ هؤلاء قد الزموا طاعة الشيطان و تولّوا عن طاعة الرحمن و اظهروا الفساد و عطلّوا الحدود و استأثروا بالغّي و احلّوا حرام الله و حرّموا حلال الله و انّي لاحقّ بهذا الامر لقرابتي من رسولالله. (3)

اي مردم همانا رسول خدا (صلي الله عليه وآله) فرمود:

هر كس سلطان ظالمي را مشاهده كند كه محرمات خدا را حلال ميشمارد، عهد و پيمان الهي را نقض ميكند، باسنت و سيره رسول خدا (صلي الله عليه وآله) مخالفت ميكند و در حق بندگان خدا ظلم و ستم روا ميدارد، اگر در مقابل او به عمل و زبان اقدامي نكند، برخداست كه او را همان جايي ببرد كه آن حاكم ظالم را ميبرد. آگاه باشيد كه چنين مردمي ملازم ركاب شيطان، رويگردان از طاعت خدا، عامل فساد و گمراهي و تعطيل حدود الهي هستند و

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. همان، ص 116.

2. حميد عنايت، انديشه سياسي در اسلام معاصر، صص 6 ـ 45.

3. محمّد بن جرير طبري، تاريخ، ج 4، ص 304 و نيز: ابن اثير، كامل، ج 3، ص 208 به نقل از : عميد زنجاني، پيشين، ص 107 ـ 108.

[89]

حرام خدا را حلال، و حلال خدا را حرام كردهاند و من به سبب قرابت نسبيام با رسول خدا، براي انجام چنين وظيفهاي مستحقتر از هر كسي هستم.

بنابراين اصلاحطلبي و امربه معروفونهي از منكر يكي از انگيزههاي قيام امامحسين (عليه السلام) است و شيوع فساد، تغيير ماهيت اسلام در جامعه، طبق سيره امام حسين (عليه السلام) ، مجوز انقلاب و قيام مسلحانه است و هر زمان ديگري هم كه چنين شرايطي در جامعه حادث شود، شيعيان و پيروان امام حسين (عليه السلام) بايد به منظور اصلاح وضع بد، قيام كنند. امام حسين (عليه السلام) در وصيتنامه خود خطاب به برادرش محمدبن حنفيه نيز موضوع امر به معروف و نهي از منكر را به صراحت به عنوان فلسفه قيام خودش مطرح ميكند. (1)

انّي ما خرجت اشراً ولا بطراً ولا مفسداً ولا ظالماً. انّما خرجت لطلب الاصلاح في امّة جدّي، اريد ان آمر بالمعروف و انهي عنالمنكر و اسير بسيرة جدّي و ابي علّيبن ابيطالب(عليه السلام).

من به خاطر جاه و مقام و افساد و ستمگري قيام نكردهام، بلكه به منظور اصلاح در امّت جدم رسول الله (صلي الله عليه وآله) قيام كردهام. من ميخواهم امر به معروف و نهي از منكر كنم و به سيره جدّم و پدرم علي بن ابيطالب (عليه السلام) عمل كنم.

جـ قيام عاشورا به عنوان اسطوره: انگيزه جاودانه صف آرايي امام حسين (عليه السلام) در برابرنظام حاكم، پشتوانه روحيه امروز شيعه است. اسطوره قيام امام حسين كه در مراسم محرم و عاشورا و تعزيه و روضهخواني و راهاندازي دستجات سينهزني و همراه با روح حماسي و مردمي تداوم يافته است، به عنوان عاملي فعّال اشاره به هدف اساسي شيعه در ايجاد حكومت حق و اميد به پيروزي نهايي آن دارد (2) كه همواره خصلت انقلابي و روح شورانگيز شيعه را حفظ كرده است. فلسفه اين عزاداري و تذكر ساليانه امام حسين (عليه السلام) كه به توصيه ائمه اطهار (عليهم السلام) انجام ميشود، به خاطر آموزندگي آن است. (3) قيام عاشورا يك درس تاريخي بزرگ است كه انسانها آن را ميآموزند و در زندگي اجتماعي خود مورد استفاده قرار ميدهند.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. مقتلخوارزمي، 1/188 بهنقلاز: مرتضيمطهري، حماسهحسيني، ج2(تهران:صدرا،چاپ سيزدهم، 1370)، ص31.

2. حميد عنايت، همان، ص 311.

3. مرتضي مطهري، حماسه حسيني، ج 2، ص 14.

[90]

شهادت امام حسين (عليه السلام) به دو دليل اهميت سياسي و انقلابي براي مردم دارد. اوّل اين كه امام حسين (عليه السلام) تنها امامي است كه براي احقاق حق امامت، قيام مسلحانه كرد و هم اين كه عنصر شهادت در اين حركت، جاذبهاي الهام بخش و نيرومند براي همه نهضتهاي شيعي در مبارزه بانظامهاي حاكم داشته است. (1) در جريان انقلاب اسلامي ايران نيز رهبران انقلاب از نيروي عظيم نهفته در حماسه كربلا به عنوان وسيله خطابي براي بسيج سياسي مردم عليه رژيم شاه استفاده كردند و امام (رحمه الله) به صراحت به مردم ميفرمودند: به يزيد زمان حمله كنيد.