|
فصلنامه ميقات حج
سال دهم شماره سي و هفتم پاييز 1380
حج در نهج البلاغه
(معجم الفبايي موضوعات حج در نهج البلاغه)
رضا كريمي واقف
* خانه امن
* بَيْتِهِ الْحَرَامِ... جَعَلَهُ... لِلْعَائِذِينَ حَرَم . (خطبه 1)
خداوند سبحان، كعبه را خانه امن و امان براي پناهندگان قرار داد.
به فرمايش حضرت، خانه كعبه، پناهي امن براي پناه جويان است; پناه گاهي امن براي:
ـ دنياي مشوش و سرگردان از فساد و تباهي.
ـ جوامع شكست خورده و ظلم زده.
ـ انسان هاي تشنه عدالت و امنيت.
ـ مردم گرسنه و مظلوم.
ـ خانواده هاي از هم گسيخته.
ـ گناه كاران طالب عفو و رحمت.
ـ مجرمان و توبه كنندگان.
ـ و ...
ـ و حتي براي گياهان و حيوانات.
* بَيْتِهِ الْحَرَامِ... يَأْلَهُونَ إِلَيْهِ وُلُوهَ الْحَمَامِ . (خطبه 1)
--[7]--
خانه محترم خدا كه... مردم همانند كبوتران به آن پناه مي برند.
كعبه پناهي امن براي مردمان است كه به سان كبوتران بي پناه و بي آشيان، بدان روي مي آورند، به همان آرامش، به همان سكوت.
* خدمت به حجّاج
فَأَقِمْ لِلنَّاسِ الْحَجَّ... وَ لا تَحْجُبَنَّ ذَا حَاجَة عَنْ لِقَائِكَ بِهَ . (نامه 67)
پس براي مردم حج را بپادار... و هيچ نيازمندي را از ديدار خود محروم مگردان.
* دعوت به حج
...حَجَّ بَيْتِهِ الْحَرَامِ... وَ اخْتَارَ مِنْ خَلْقِهِ سُمَّاعاً أَجَابُوا إِلَيْهِ دَعْوَتَهُ . (خطبه1)
خداوند در ميان انسان ها، شنوندگاني را برگزيد كه دعوت او را براي حج اجابت نمايند.
حاجيانِ خانه خدا، دعوت شدگان بيت الله هستند. پول و مال و منال و رابطه و... نمي تواند باعث اين سعادت شود.
* ديدار كعبه
بَيْتِهِ الْحَرَامِ... يَرِدُونَهُ وُرُودَ الاَْنْعَامِ . (خطبه 1)
خانه محترم خدا... كه مردم چونان تشنگان به سوي آن روي مي آورند.
حاجيان عاشق، براي ديدار خانه حق، اين چنين با شوق و ولع به سوي آن هجوم مي آورند.
هر زماني صد بصر مي بايدت *** هر بصر را صد نظر مي بايدت
تا به هر چشمي نگاهي مي كني *** صد تماشاي الهي مي كني
* ديدار عاشقانه كعبه
فَجَعَلَهَا بَيْتَهُ الْحَرَامَ... تَهْوِيإِلَيْهِ ثِمَارُ الاَْفْئِدَةِ . (خطبه 192)
--[8]--
پس آن را خانه محترم خويش ساخت كه... انسان ها به سوي آن با عشق قلب و ميوه دل ها روي مي آورند.
* رحمت الهي در حج
... جَعَلَهُ اللَّهُ سَبَباً لِرَحْمَتِهِ . (خطبه 192)
خداوند حج را سبب و وسيله اي براي رحمت خويش قرار داد.
از امام صادق(عليه السلام) نقل شده كه فرمودند: روزي شخصي به محضر پدرم وارد شد و گفت: شما خاندان رحمتيد كه خداوند اين ويژگي را به شما عطا فرموده است.
فرمود: آري، ما چنينيم و خدا را بر اين نعمت سپاس مي نهيم.
و در بيان حضرت امير مؤمنان در اين خطبه، از جمله طرق كسب رحمت الهي، انجام فريضه حج است.
* رفع نياز مسكن حجاج
... وَ مُرْ أَهْلَ مَكَّةَ أَلاّ يَأْخُذُوا مِنْ سَاكِن أَجْر . (نامه 67)
و به مردم مكه فرمان ده تا از هيچ زائري در ايام حج اجرت مسكن نگيرند.
در اين نامه حضرت به فرماندار مكه دستور رسيدگي به امور حج و رفع نياز فرهنگي و رفاهي حجاج، از جمله رفع نياز مسكن آنان را صادر مي كنند كه در آن صريحاً اهل مكه را موظف مي نمايند كه با تأمين رايگان مسكن حجاج، آنان را با رويي گشاده بپذيرند كه درنتيجه، اين فريضه الهي، با تقويت بيشتر و شكوهي فراتر برگزار گردد.
* روش طواف
... يَهُزُّوا مَنَاكِبَهُمْ ذُلُلاً يُهَلِّلُونَ لِلَّهِ حَوْلَهُ . (خطبه 192)
عاشقان بيت الله... شانه هاي خود را با فروتني (در سعي و طواف) مي جنبانند و گرداگرد كعبه تهليل (لا اِلهَ اِلاّ الله) بر زبان جاري مي سازند.
دستور حضرت در اين خطبه، طواف كعبه با حالتي خاضعانه و فروتنانه است;
--[9]--
به طوري كه حج گزار روحيه اي ذليلانه در برابر عظمت حضرت باري تعالي داشته باشد و در هنگام طواف نيز ذكر الهي و از جمله ذكر لا اِلهَ اِلاّ الله و شعار توحيد را بر زبان جاري سازد.
* ره آورد سفر حج
رجوع شود به آثار حج
* زيارت خانه خدا
وَ كَتَبَ (سبحانه) عَلَيْكُمْ وِفَادَتَهُ . (خطبه 1)
و خداوند سبحان بر همه شما مقرّر داشت كه به زيارت بيت الله الحرام برويد.
و نيز از آن حضرت نقل شده كه:
الْحَاجُّ وَ الْمُعْتَمِرُ وَفْدُ اللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَي اللهِ تَعالي أَنْ يُكْرِمَ وَفْدَهُ وَ يُحِبُّوهُ بِالْمَغْفِرَةِ ; حج و عمره گزار ميهمان خداوندند و بر خداوند است كه ميهمانش را گرامي بدارد و از او با غفران خويش پذيرايي نمايد. (بحارالانوار، ج9، ص8)
* زيورهاي كعبه
... وَ كَانَ حَلْيُ الْكَعْبَةِ فِيهَا يَوْمَئِذ فَتَرَكَهُ اللَّهُ عَلَي حَالِهِ... فَأَقِرَّهُ حَيْثُ أَقَرَّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ . (حكمت 270)
و اما زيورهاي كعبه، اموالي بودند كه خداوند آن را به حال خود گذاشت، تو نيز آن را به حال خود واگذار، همان طور كه خدا و پيامبرش آن را به حال خود واگذاردند.
حضرت بيان فوق را زماني ايراد فرمودند كه از وي در مورد مصرف زيورهاي كعبه توسط خليفه دوم سؤال شد و ايشان در پاسخ آن را جايز ندانستند و او (خليفه) نيز از مصرف آن ها منصرف شد و زيورهاي كعبه را به حال خود گذاشت.
--[10]--
* سنگ هاي كعبه
أَحْجَار لا تَضُرُّ وَ لا تَنْفَعُ وَ لا تُبْصِرُ وَ لا تَسْمَعُ . (خطبه 192)
سنگ هاي كعبه، كه نه زيان مي رسانندونه نفعي دارند، نه مي بينند ونه مي شنوند.
حضرت در ادامه خطبه مي فرمايند: خداوند همين سنگ ها را با اين خصوصيات، در شكل بيت الله الحرام، وسيله امتحان آدميان ساخت.
مركلوخ كعبه را چون قبله كرد *** خاك مردان باش اي جان در نبرد
كعبه مردان نه از آب و گِل است *** طالب دل شو كه بيت الله دل است
مولوي
* وَ لَوْ كَانَ... الاَْحْجَارُ الْمَرْفُوعُ بِهَا بَيْنَ زُمُرُّدَة خَضْرَاءَ وَ يَاقُوتَة حَمْرَاءَ وَ نُور وَ ضِيَاء لَخَفَّفَ ذَلِكَ مُصَارَعَةَ الشَّكِّ فِيالصُّدُورِ وَ لَوَضَعَ مُجَاهَدَةَ إِبْلِيسَ عَنِ الْقُلُوبِ . (خطبه 192)
و اگر... سنگ هاي كعبه از زمرد سبز و ياقوت سرخ و داراي نور و روشنايي بودند، دل ها ديرتر به شك و ترديد مي رسيدند و تلاش شيطان بر قلب ها كمتر اثر مي گذاشت.
بيان حضرت در اين است كه سادگي خانه كعبه، آلايه هاي ظاهرپذيري و بندگي پوچ را از بين مي برد، چه بسا كه شكوه و عظمت ظاهري كعبه مانند قصر پادشاهان، آنان را به عبادتي بي محتوا سوق دهد; چرا كه توجه به قدرت هاي طاغوتي و قصرهاي رفيع زورمداران، يك اقدام شيطاني و يك وسوسه اهريمني و يك رويكرد شيطاني است. و عبادت خداوند نه براي شكوه خانه اش، كه براي عظمت و جلال خود اوست. و اين وسيله امتحاني مي بايست اين چنين سخت باشد تا آزمون بندگان به درستي صورت پذيرد.
* سود بندگي در حج
وَ اخْتَارَ مِنْ خَلْقِهِ... يُحْرِزُونَ الاَْرْبَاحَ فِيمَتْجَرِ عِبَادَتِهِ . (خطبه 1)
دعوت شوندگان حج بيت الحرام... سودهاي فراوان در اين تجارتگاه عبادت و بندگي خداوند به دست مي آورند.
--[11]--
* سياست در حج
فَإِنَّ عَيْنِيبِالْمَغْرِبِ كَتَبَ إِلَيَّ يُعْلِمُنِيأَنَّهُ وُجِّهَ إِلَي الْمَوْسِمِ أُنَاسٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ الْعُمْيِ الْقُلُوبِ... فَأَقِمْ عَلَي مَا فِييَدَيْكَ قِيَامَ الْحَازِمِ الصَّلِيبِ . (نامه 33)
خبرگزاري من در مغرب (شام) به من خبر داده است كه گروهي كوردل و... از اهل شام (مأموران معاويه) به سوي مراسم حج (به قصد توطئه) گسيل شده اند... پس در اداره امور خود هوشيار و سرسخت، استوار (و مراقب) باش.
بيان حضرت در اين است كه نسبت به توطئه دشمنان اسلام، حتي در ايام عبادت حج نبايد بي تفاوت بود و از آن جا كه خود اين مراقبت دشمنان، يك امر سياسي جدي است، ورود سياست در امر حج و مراقبت و افشاي توطئه سياسي دشمنان اسلام مورد تأكيد آن امام همام است.
امام خميني(قدس سره) مي فرمايند:
اهميت بعد سياسي حج كمتر از بعد عبادي آن نيست، بعد سياسي علاوه بر سياستش، خودش عبادت است. (فصلنامه ميقات حج )
* شرايط قرباني
وَ مِنْ تَمَامِ الاُْضْحِيَّةِ اسْتِشْرَافُ أُذُنِهَا وَ سَلامَةُ عَيْنِهَ . (خطبه 53)
كمال قرباني در اين است كه گوش و چشم آن سالم باشد.
حضرت در اين خطبه به چند شرط از شرايط قرباني اشاره مي كند و آن ها عبارتند از اين كه: در سن خاصي باشد، سالم باشد، پير نباشد، ناقص العضو نباشد، چشمش سفيد نشده باشد، كوري يا لنگي نداشته باشد، دم بريده، گوش بريده، شاخ شكسته از داخل نباشد، لاغر نباشد، خصيّ نباشد، بيضه آن كوبيده نباشد، در اصل خلقت بي دم و نر آن بي بيضه نباشد.
* شستوشوي گناهان در حج و عمره
وَ حَجُّ الْبَيْتِ وَ اعْتِمَارُهُ... يَرْحَضَانِ الذَّنْبَ . (خطبه 110)
--[12]--
حج و عمره بيت الله الحرام... شست وشو دهنده گناهان هستند.
و نيز از امام صادق(عليه السلام) است كه فرمودند: مِنَ الْحُجّاجِ... صِنْفٌ يَخْرُجُ مِنْ ذُنُوبِهِ كَهَيْئَةِ يَوْم وَلَدَتْهُ أُمُّهُ ; از حاجيان گروهي هستند كه در بازگشت... از گناه خارج مي شوند; مانند زمان تولد از مادرشان (پاك مي گردند) . (كافي، ج4، ص253).
بيا اي دل خدا را جستجو كن *** گل توحيد را برگير و بو كن
گناهان تمام عمر خود را *** بيا با آب زمزم شستوشو كن
ده پيري
* شيطان و حج
وَ لَوْ كَانَ... الاَْحْجَارُ الْمَرْفُوعُ بِهَا بَيْنَ زُمُرُّدَة خَضْرَاءَ... لَوَضَعَ مُجَاهَدَةَ إِبْلِيسَ عَنِ الْقُلُوبِ وَ لَنَفَي مُعْتَلَجَ الرَّيْبِ مِنَ النَّاسِ . (خطبه 192)
اگر (ساختمان كعبه ساده نبود)... تلاش شيطان بر قلب ها كمتر اثر مي گذاشت و وسوسه هاي پنهاني او در مردم كارگر نبود.
شيطان همواره سعي در تشكيك در قلوب اهل ايمان دارد، از آن جا كه خانه خدا نيز براي امتحان و آزمايش بندگان بنا شده است، اين وسيله امتحان مي بايست هرچه ممكن است مؤثر و فعاليت شيطان در اطراف خانه توحيد بيش از ساير نقاط باشد، تا آنان كه ايمانشان ضعيف و دنباله رو شيطان هستند و خدا را فراموش مي كنند، از اهل ايمان راستين جدا گردند. اما در اين حرم امن، چنان روح توحيد حاكم مي گردد و لطف و رحمت خداوند چنان تبلور مي يابد كه شيطان را عاجز مي كند.
پيامبر(صلي الله عليه وآله) فرمود: هيچ روزي شيطان كوچك تر و خردتر و زبون تر و خشمگين تر از روز عرفه ديده نشده است و اين نيست مگر به اين جهت كه مهرباني و گذشت و آمرزش خدا گناهان بزرگ را مورد عفو و غفران قرار مي دهد.
* طواف
... يَهُزُّوا مَنَاكِبَهُمْ ذُلُلاً يُهَلِّلُونَ لِلَّهِ حَوْلَهُ . (خطبه 192)
--[13]--
عاشقان بيت الله الحرام،... شانه هاي خود را باخضوع و فروتني (در سعي و طواف) مي جنبانند وگرداگرد كعبه تهليل (لا اِلهَ اِلاّ الله) را بر زبان جاري مي سازند.
امام خميني(رحمه الله): در طواف حرم خدا كه نشانه عشق به حق است، دل را از ديگران تهي كنيد، دقت كنيد به معاني. (فصلنامه ميقات حج ، ش 3)
عاشقان اول طواف كعبه جان كرده اند *** پس طواف كعبه تن فرض فرمان ديده اند
پيش كعبه گشته چون باران زمين بوس از نياز *** و آسمان را در طوافش هفت دوران ديده اند
خاقاني
* طواف فرشتگان
وَ اخْتَارَ... تَشَبَّهُوا بِمَلائِكَتِهِ الْمُطِيفِينَ بِعَرْشِهِ . (خطبه 1)
دعوت شوندگان حج بيت الحرام... همانند فرشتگاني مي شوند كه بر گرد عرش الهي طواف مي كنند.
* عبادت در حج
... يُحْرِزُونَ الاَْرْبَاحَ فِيمَتْجَرِ عِبَادَتِهِ . (خطبه 1)
دعوت شوندگان حج بيت الحرام... سودهاي فراوان در اين تجارت گاه عبادت الهي به دست مي آورند.
سراسر اعمال حج عبادت است، نيت اجراي مناسك حج توسط حجاج انجام عبادت خداوند است، و به فرمايش حضرت، در اين بازار، هرچه سود است كه سودهاي كلاني هم هست، از جهت عبادت اوست. و حج معامله اي است با خداوند، كه سودهاي سرشار اين بازار تنها با عبادت به دست مي آيد.
* علت انتخاب سرزمين خشك مكه براي خانه خدا
وَ لَوْ أَرَادَ سُبْحَانَهُ أَنْ يَضَعَ بَيْتَهُ الْحَرَامَ وَ مَشَاعِرَهُ الْعِظَامَ بَيْنَ جَنَّات وَ أَنْهَار...
--[14]--
لَكَانَ قَدْ صَغُرَ قَدْرُ الْجَزَاءِ عَلَي حَسَبِ ضَعْفِ الْبَلاءِ... . (خطبه 192)
و اگر خداوند، بيت الله الحرام و مكان هاي مراسم حج را در ميان باغ ها و نهرها
و سرزمين هاي سبز و هموار و پردرخت و ميوه و مناطق آباد قرار مي داد، به همان اندازه پاداش آن سبك تر بود، بر حسب اين كه آزمايش و امتحان آن ساده تر بود.
قرآن از زبان حضرت ابراهيم(عليه السلام) مي فرمايد: " رَبَّنا إِنِّيأَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِيبِواد غَيْرِ ذِيزَرْع عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِيُقِيمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النّاسِ تَهْوِيإِلَيْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ " ; پروردگارا ! من بعضي از فرزندانم را (اسماعيل و آنان كه از او به هم خواهند رسيد) در وادي و دره اي بي كشت و زرع (در اثر بي آبي) نزد خانه محترم تو، سكونت دادم. پروردگارا ! تا نماز بپا دارند. پس دل هاي پاره اي از مردم را به سوي آن مايل بگردان (براي حج) و ايشان را از انواع ميوه ها روزي ده شايد كه تو را شاكر باشند. (ابراهيم: 37)
* علت ساده بودن بناي كعبه
وَ لَوْ كَانَ الاِْسَاسُ الْمَحْمُولُ عَلَيْهَا وَ الاَْحْجَارُ الْمَرْفُوعُ بِهَا بَيْنَ زُمُرُّدَة خَضْرَاءَ وَ يَاقُوتَة حَمْرَاءَ وَ نُور وَ ضِيَاء لَخَفَّفَ ذَلِكَ مُصَارَعَةَ الشَّكِّ فِيالصُّدُورِ وَ لَوَضَعَ مُجَاهَدَةَ إِبْلِيسَ عَنِ الْقُلُوبِ . (خطبه 192)
و اگر پايه ها و بنيان كعبه و سنگ هايي كه در ساختمان آن به كار رفته است، از زمرّد سبز و ياقوت سرخ و داراي نور و روشنايي بود، دل ها ديرتر به شك و ترديد مي رسيدند و تلاش شيطان بر قلب ها كمتر اثر مي گذاشت.
* علوم ديني در حج
فَأَقِمْ لِلنَّاسِ الْحَجَّ... فَأَفْتِ الْمُسْتَفْتِيَ وَ عَلِّمِ الْجَاهِلَ وَ ذَاكِرِ الْعَالِمَ . (نامه 67)
پس در حج، فتواها را به پرسش كنندگان ابلاغ كن و ناآگاهان را آموزش بده و با دانشمندان به گفتگو بپرداز.
تعليم و تعلّم زمان و مكان خاص ندارد، اولياي الهي حتّي در صحنه جنگ، اين مهم
--[15]--
را به شيعيان خود آموخته اند. در اين فرمايش علي(عليه السلام) ترويج و توجه به آموزش علوم ديني در حج را طي نامه اي به فرماندار منصوب خود در مكه فرمان مي دهند.
حضرت امام خميني(رحمه الله) در توصيه اي به علما مي فرمايند:
به روحانيون محترم عرض مي كنم كه علاوه بر آن كه مسائل را به طور وضوح كه همه كس بفهمد، در جلسات متعدد به گروه خود ياد دهيد، در وقت اعمال آنان نيز مواظب آن ها باشيد وآن ها را هدايت فرماييد. (فصلنامه ميقات حج، ش32)
* عمره
إِنَّ أَفْضَلَ مَا تَوَسَّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَي اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ حَجُّ الْبَيْتِ وَاعْتِمَارُهُ . (خطبه 110)
بهترين وسيله تقرّب به خداوند سبحان (ده چيز، از جمله)... حج و عمره بيت الله الحرام است.
در اين خطبه كه به خطبه ديباج نيز مشهور است، حضرت در كنار حج، عمره را نيز بهترين وسيله توسل به خداوند متعال برمي شمارند.
* عمره، شستوشو دهنده گناهان
وَ حَجُّ الْبَيْتِ وَ اعْتِمَارُهُ... يَرْحَضَانِ الذَّنْبَ . (خطبه 110)
حج و عمره بيت الحرام... شست و شو دهنده گناهان هستند.
عمره كردي، عمر باقي يافتي *** صاف گشتي بر صفا بشتافتي
مولوي
* عمره، نابود كننده فقر
حَجُّ الْبَيْتِ وَ اعْتِمَارُهُ فَإِنَّهُمَا يَنْفِيَانِ الْفَقْرَ . (خطبه 110)
حج و عمره بيت الله الحرام نابود كننده فقر هستند.
در اين بيان حضرت، در كنار حج، عمره نيز مي تواند رونق بخش امور اقتصادي و
--[16]--
نابود كننده فقر مسلمانان و جوامع اسلامي باشد كه اين مهم در اثر اطلاع مسلمين از حال يكديگر ويا در اثر تجارت ودر نتيجه افزايش توليد و در اثر توزيع ثروت به دست مي آيد.
* غار حِرا
وَ لَقَدْ كَانَ (رَسُولُ الله(صلي الله عليه وآله) ) يُجَاوِرُ فِيكُلِّ سَنَة بِحِرَاءَ فَأَرَاهُ وَ لا يَرَاهُ غَيْرِي . (خطبه 192)
همانا پيامبر(صلي الله عليه وآله) چند ماه از سال را در غار حِرا مي گذراند، تنها من او را مشاهده مي كردم و جز من كسي او را نمي ديد.
بيان حضرت در اين خطبه، دلبستگي و وابستگي ايشان به پيامبر(صلي الله عليه وآله) و تربيت او در دامان آن حضرت است. هرچند كه اشاره ايشان به حرا و غار حرا كه محل اعتكاف حضرت رسول(صلي الله عليه وآله) بوده است به جهت شرح اوصاف اين مهبط وحي نبوده، ليكن اين بيان حضرت مي رساند كه امير مؤمنان(عليه السلام) در دوران جواني به همراه پيامبر عظيم الشأن به غار حرا مي رفته است كه اين نشان از عظمت مولا و اوج نزديكي او به رسول گرامي اسلام است كه راه در خلوتگه آن عزيز داشته است.
* فلسفه احرام
...قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِيلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ . (خطبه 192)
روي آوردندگان به سوي بيت الله الحرام... لباس هاي خود را (كه نشانه شخصيت هرفرد است) در آورند و پشت سر اندازند.
يك يك اعمال و مناسك حج، داراي رموز و اسراري است و در اين ميان احرام آغاز راه است و از فلسفه هاي پوشيدن لباس احرام، جدا شدن از لباس هايي است كه انسان ها را از يكديگر جدا مي سازند، لباس هايي كه بعضاً هركدام نشان از قوم، كشور، نژاد، شخصيت،ثروت،مقام وموقعيت هر فرد دارد. در احرام، حج گزاربه دور از
منيّت هاي دنيوي، هم رنگ و هم لباس با ديگر انسان ها، راه خدا و خدايي شدن را برمي گزيند.
--[17]--
* قبله مردم
بَيْتِهِ الْحَرَامِ الَّذِيجَعَلَهُ قِبْلَةً لِلاَْنَامِ . (خطبه 1)
همانا كعبه خانه اي است كه خداوند آن را قبله گاه انسان ها قرار داد.
بيش از يك ميليارد مسلمان جهان در هر نقطه عالم، با هر رنگ و نژاد و يا قوميت و زبان و در هر پست و مقام و با هر مقدار مال و منال، يك هدف دارند، يك قبله مي شناسند و تنها به يك سمت نماز مي گزارند، و آن نقطه اي است كه خداوند آن را تعيين كرده و تمامي انسان ها را به سوي آن خوانده است.
* قدمت كعبه
أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ اخْتَبَرَ الاَْوَّلِينَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ(عليه السلام) ... بِأَحْجَار... فَجَعَلَهَا بَيْتَهُ الْحَرَامَ . (خطبه 192)
همانا خداوند سبحان آزمايش كرد انسان ها را از آدم(عليه السلام)... با سنگ هايي... كه آن را خانه محترم خود قرار داد.
در اين خطبه، بناي كعبه و قدمت آن قبل از حضرت آدم(عليه السلام) و فرزندانش بيان گرديده است. قرآن مي فرمايد: " إنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذيبِبَكَّةَ مُبارَكَاً وَ هُدَيً لِلْعالَمِينَ " ; اولين خانه اي كه براي انسان ها نهاده شد همان خانه اي است كه در مكه است. خانه اي مبارك و فرخنده كه مايه هدايت براي جهانيان است. (آل عمران: 96)
* قدمت كعبه و حج
فَجَعَلَهَا بَيْتَهُ الْحَرَامَ... ثُمَّ أَمَرَ آدَمَ7 وَ وَلَدَهُ أَنْ يَثْنُوا أَعْطَافَهُمْ نَحْوَهُ . (خطبه 192)
سپس آدم و فرزندانش را فرمان داد كه به سوي كعبه بازگردند.
فرشتگان پس از حج آدم(عليه السلام) به استقبالش آمده، عرض كردند: يا آدَم بَرِّ حَجّكَ، طِفْ، فَقَدْ طِفْنا بِأَلْفَيْ عام ; اي آدم، نيك و پذيرفته باد حج تو، طواف كن كه ما نيز دو هزار سال پيش از تو طواف كرديم . (فصلنامه ميقات حج ، ش 25، ص12)
--[18]--
* قرباني
وَ مِنْ تَمَامِ الاُْضْحِيَّةِ اسْتِشْرَافُ أُذُنِهَا وَ سَلامَةُ عَيْنِهَ . (خطبه 53)
از نشانه هاي كمال قرباني آن است كه گوشش صاف و بلند و چشمش سالم باشد.
حضرت در اين خطبه به بيان احكام قرباني و شرايط آن پرداخته اند. قرباني از ماده قرب به معناي نزديكي به خداوند است. حج گزارِ خانه توحيد با انجام اين فريضه، اميال حيواني خود را قرباني مي كند.
و نيز آن حضرت مي فرمايند: اَلصَّلاةُ قُرْبانُ كُلُّ تَقِيٍّ ; نماز قرباني و موجب نزديكي هر انسان با تقوا به خداوند است. (حكمت 136)
* كعبه، پناهگاه بي پناهان
جَعَلَهُ (سُبْحَانَهُ)... لِلْعَائِذِينَ حَرَم . (خطبه 1)
خداوند (سبحان)... كعبه را خانه امن براي پناهندگان قرار داد.
در ميان علماي شيعه حكمي است كه در آن اتفاق نظر وجود دارد و آن اين است كه چنانچه مجرمي، به حرم پناهنده شود، در داخل حرم نمي توان او را قصاص كرد و يا بر او حد جاري ساخت. او در امان است، مگر اين كه از لحاظ غذا و آب در مضيقه و سختي قرار گيرد و ناگزير شده، از حرم خارج گردد . قرآن مي فرمايد: " وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً " ; هركس وارد آن جا(حرم) شود، در امنيت است. (فصلنامه ميقات حج ، ش8، ص44)
* كعبه، حق واجب دارد
... فَرَضَ حَقَّهُ . (خطبه 1)
(خداوند سبحان)... اداي حق كعبه را واجب گردانيد.
كعبه، اين خانه محترم خداوند، به فرمايش حضرت، بر مردمان حق واجبي دارد كه بايد ادا شود. و حق آن، احترام كردن، حفظ حرمت، روي آوردن به آن، طواف و حج با شكوه است.
--[19]--
* كعبه، در سرزمين بد آب و هوا
بَيْتَهُ الْحَرَامَ... ثُمَّ وَضَعَهُ بِأَوْعَرِ بِقَاعِ الاَْرْضِ حَجَر . (خطبه 192)
خانه محترم خداوند كه آن را در سنگلاخ ترين مكان ها و بي گياه ترين زمين ها و تنگ ترين درّه ها و ميان كوه هاي خشن و سنگريزه هاي فراوان و چشمه هاي كم آب و آبادي هاي از هم دور، قرار داد.
اميرمؤمنان(عليه السلام) راز قرار گرفتن كعبه در اين سرزمين خشك و كم آب و علف را وجود سختي هاي سفر و وسيله اي قوي تر براي آزمايش و امتحان بندگان برمي شمارند.
* كعبه، عَلَم و نشانه اسلام
جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَي لِـلاِْسْلامِ عَلَم . (خطبه 1)
خداوند سبحان، كعبه را براي اسلام، نشانه گويا قرار داد.
خداوند، كعبه را نشانه و پرچم اسلام قرار داد; پرچمي كه همواره مي بايست برافراشته بماند و درفش هر مكتب و هر ملت هرچه مستحكم تر باشد، نشان از استحكام و برقراري صاحب آن عَلَم دارد و كعبه باشكوه ترين پرچم در جهان است.
* كعبه، مايه قدرت حكومت اسلامي
وَ اللَّهَ اللَّهَ فِيبَيْتِ رَبِّكُمْ... فَإِنَّهُ إِنْ تُرِكَ لَمْ تُنَاظَرُو . (نامه 47)
خدارا، خدارا درباره كعبه... كه اگر ترك شودوخلوت گردد، مهلت داده نمي شويد.
از مهم ترين رموز و آثار كعبه، نقش آن در استحكام و اقتدار اسلام و حكومت اسلامي است و در اهميت آن همين بس كه حضرت اين بيان را در بستر شهادت به حسنين(عليهما السلام) و در وصيت خود ايراد فرمودند.
* كعبه، مركز اجتماع انسان ها
فَجَعَلَهَا بَيْتَهُ الْحَرَامَ... فَصَارَ مَثَابَةً لِمُنْتَجَعِ أَسْفَارِهِمْ . (خطبه 192)
پس خداوند كعبه را مركز اجتماع... سر منزل و مقصود سفرها گردانيد.
--[20]--
حضرت آيت الله خامنه اي ـ مدّ ظلّه العالي ـ : حج يك مركز اجتماع است; چرا كه خداوند متعال مي توانست براي زيارت خانه خدا تمام دوره سال را بگذارد. اگر فقط رفتن و دور خانه خدا طواف كردن و حال و توجه پيدا كردن بود، چه لزومي داشت كه همه مردم دنيا موظف باشند كه در يك روز و در يك مقطع زماني و در روزهاي مشخصي خانه خدا را زيارت كنند. (فصلنامه ميقات حج ، ش 4)
* كعبه، مظهر عبوديت و تواضع بندگان
بَيْتِهِ الْحَرَامِ... جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ عَلامَةً لِتَوَاضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ . (خطبه 1)
كعبه، اين قبله مسلمانان جهان، در تمام لحظات سال، شاهد سجود و خضوع بندگان در برابر عظمت و عزت خالق بي همتاي عالم است.
كعبه محور طواف حج گزاراني است كه همه ساله شكوه بندگي و اطاعت محض را در برابر تنها شايسته بندگي، به نمايش مي گذارند.
* كعبه، وسيله امتحان آدميان
أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ اخْتَبَرَ الاَْوَّلِينَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ(عليه السلام) إِلَي اْلآخِرِينَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ بِأَحْجَار... فَجَعَلَهَا بَيْتَهُ الْحَرَامَ . (خطبه 192)
همانا خداوند سبحان، انسان هاي پيشين از آدم(عليه السلام) تا آيندگان اين جهان را... بهوسيله بيت الله الحرام آزمايش كرد.
پس، بناي كار بر آزمايش انسان ها بوده است; آزمايشي سخت و دشوار.
در حديث آمده است:
وَ هَذا بَيتٌ استَعْبَدَ اللهُ بِهِ خَلقَه لِيَختَبِرَ طاعَتهُم فياِتيانِهِ، فَحَثّهُمْ عَلي تَعْظيمِهِ وَ زِيارَتِه ;
اين خانه اي كه خلق را از رهگذران به عبادت فراخواند تا طاعت آنان را در آمدن به سوي آن بيازمايد، لذا آنان را به بزرگداشت اين خانه واداشته است. (بحار، ج99، ص29).
--[21]--
* كعبه، وعدگاه آمرزش الهي
بَيْتِهِ الْحَرَامِ... يَتَبَادَرُونَ عِنْدَهُ مَوْعِدَ مَغْفِرَتِهِ . (خطبه 1)
دعوت شوندگان حج بيت الله الحرام... به سوي وعدگاه آمرزش الهي مي شتابند.
* لباس احرام
...قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِيلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ . (خطبه 192)
عاشقان بيت الله... (هنگام احرام) لباس هاي خود را كه نشانه شخصيت هر فرد است در آوردند و پشت سراندازند.
حاجي در ميقات، بابيرون كردن لباس هاي شخصيتي خود، لباس احرام را كه عبارت از دو تكه پارچه ساده و ندوخته است، بر تن مي كند و با گفتن لبيك، مُحرم مي گردد.
* مراقبت بيگانگان در مراسم حج
فَإِنَّ عَيْنِيبِالْمَغْرِبِ كَتَبَ إِلَيَّ يُعْلِمُنِيأَنَّهُ وُجِّهَ إِلَي الْمَوْسِمِ أُنَاسٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ الْعُمْيِ الْقُلُوبِ... فَأَقِمْ عَلَي مَا فِييَدَيْكَ قِيَامَ الْحَازِمِ الصَّلِيب . (نامه 33)
مأمور و گزارشگر من خبر داده است كه گروهي از كوردلان و... از اهل شام (به قصد توطئه) به سوي مراسم حج در مكه روي آورده اند... پس در اداره امور خود هشيار و سرسخت و استوار (مراقب) باش.
همواره در طول تاريخ اسلام، اين مكتب آسماني مورد تاخت و تاز دشمنان بوده است. از همان آغاز كه اسلام پديد آمده، دشمنان سرسخت آن نيز ظاهر شدند و در برابر آن صف آرايي كردند. آنان هر فرصتي را براي ضربه زدن به اين دين حنيف از دست نمي دهند. و در اين ميان هر ارزشي كه در اسلام مهم تر باشد بيشتر مورد هجوم قرار مي گيرد. و از آن جمله است كعبه و حج و اين مراسم عظيم عبادي ـ سياسي.
و بر مسلمانان است كه مراقب فعاليت دشمنان در اين اجتماع پرشكوه باشند.
حضرت امير مؤمنان(عليه السلام) نيز دقيقاً به اين امر مهم توجه داده و والي مكه را از توطئه بيگانگان و جاسوسان معاويه هشيار و دستور مراقبت بيشتر به وي را صادر مي كنند.
--[22]--
* مسكن حجاج
... وَ مُرْ أَهْلَ مَكَّةَ أَلاّ يَأْخُذُوا مِنْ سَاكِن أَجْر . (نامه 67)
و به مردم مكه فرمان بده تا از هيچ زائري در ايام حج اجرت مسكن نگيرند.
حضرت با توجه به لزوم رفع نيازمندي هاي حجاج و از همه مهم تر نياز مسكن آنان، طي فرمان فوق كه به قثم بن عباس، فرماندار منصوب خود در شهر مكه صادر مي نمايند، لزوم تأمين مسكن حجاج را از طريق مردم مكه به صورت رايگان بيان مي كنند.
* مكه
ـ رجوع شود به وصف سرزمين مكه .
* منافع حج
... يُحْرِزُونَ الاَْرْبَاحَ فِيمَتْجَرِ عِبَادَتِهِ . (خطبه 1)
دعوت شوندگان حج بيت الله الحرام... سودهاي فراوان در اين بازار عبادت الهي به دست مي آورند.
به فرمايش حضرت، حج سودها و منافع بسياري دارد; سودهاي دنيوي و سودهاي اخروي كه حضرت در اين بيان سودهاي اخروي در بازار عبادت الهي را كه نصيب حج گزار مي گردد، ياد آورد مي شوند.
* نابودي فقر در حج و عمره
حَجُّ الْبَيْتِ وَ اعْتِمَارُهُ فَإِنَّهُمَا يَنْفِيَانِ الْفَقْرَ . (خطبه 110)
حج و عمره خانه خدا، نابودكننده فقر هستند.
نابودي فقر كه نتيجه رونق اقتصادي يك جامعه و ايجاد زمينه هاي رفاه و بي نيازي مردم است، از آثار دنيوي حج و عمره شمرده شده است.
* وصف حجّاج
* ... تَهْوِيإِلَيْهِ ثِمَارُ الاَْفْئِدَةِ . (خطبه 192)
--[23]--
(عاشقان بيت الله)... به سوي كعبه با عشق قلب و ميوه دل ها روي مي آورند.
اين فرمايش حضرت برگرفته از آن دعاي ابراهيم خليل است كه در سوره ابراهيم آيه 37 آمده است كه از خداوند چنين مي خواهد: " رَبَّنا... فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النّاسِ تَهْوي إِلَيْهِمْ " ; خدايا! دل هاي مردم را به سوي آن متوجه گردان كه هواي آن را در سر بپرورند.
* ... يَتَبَادَرُونَ عِنْدَهُ مَوْعِدَ مَغْفِرَتِهِ . (خطبه 1)
دعوت شوندگان حج بيت الله الحرام... به سوي وعدگاه آمرزش الهي مي شتابند و از هم پيشي مي گيرند.
در اين بيان، حضرت علاوه بر اين كه بيت الله را محل غفران الهي مي خواند، حجاج خانه خدا را محتاج و طالب و حتي حريص آمرزش الهي شمرده، آنان را براي وصول به اين وعدگاه شتابان و مشتاق مي داند.
* ... يُحْرِزُونَ الاَْرْبَاحَ فِيمَتْجَرِ عِبَادَتِهِ . (خطبه 1)
دعوت شوندگان به حج بيت الحرام... سودهاي فراوان در اين تجارتگاه عبادت الهي به دست مي آورند.
حجاج خانه خدا به بازار مي روند و معامله اي را انجام مي دهند; معامله اي كه در آن خسران و ضرر نيست، تجارتي كه سودهاي فراوان دارد. بازار آن، تجارتگاه عبادت خداوند; يعني مكه و حج است. بندگي و عبادت مي دهند و غفران و جنت خداوند مي خرند.
* يَهُزُّوا مَنَاكِبَهُمْ ذُلُل . (خطبه 192)
عاشقان بيت الله الحرام... شانه هاي خود را با خضوع و فروتني مي جنبانند (در سعي و طواف).
حالت ذلت و فروتني حجاج در برابر حق، كه اوج نمادين آن در هروله پديدار مي گردد، نشان از تواضع آن ها در برابر خالق بي همتا در كل اعمال حج و سپس در تمامي افعال زندگي دارد.
--[24]--
* يُهَلِّلُونَ لِلَّهِ حَوْلَهُ . (خطبه 192)
(عاشقان بيت الله الحرام) گرداگرد كعبه، تهليل (لا اِلهَ اِلاّ الله) را خالص براي خداوند بر زبان جاري مي سازند.
حجاج خانه خدا در اين بيان حضرت: بر گرد خانه خداوند طواف مي كنند . در طواف و حجشان نيتي لله و خالص دارند. آنان ذكر توحيد و يگانگي خدا را بر زبان و در دل جاري مي سازند.
* وَ وَقَفُوا مَوَاقِفَ أَنْبِيَائِهِ . (خطبه 1)
(دعوت شوندگان به خانه خدا كساني هستند كه) پاي بر جاي پا و جايگاه پيامبران الهي مي نهند.
پا جاي پاي انبيا گذاردن و در مقام آن ها ايستادن، به معناي پيروي از انبياي الهي است كه هركدامشان در اين وادي عشق، حج خانه كرده اند. و حاجي در اين مكان، حركت در مسير آن ها و پيروي آنان را درنظر دارد.
* وَ يَرْمُلُونَ عَلَي أَقْدَامِهِمْ شُعْثاً غُبْراً لَهُ . (خطبه 192)
(عاشقان بيت الله الحرام) در اطراف خانه خدا طواف مي كنند، در حالي كه موهايشان آشفته و بدن هايشان پر گرد و غبار است.
شيفتگان خانه مقصود، به محض ديدار كعبه، سر از پا نشناخته، به عشق معبود، با همان سر و وضعِ به هم ريخته هر مسافر خسته، با جاني تازه و فراموش از رنج سفر، به سوي بيت الله الحرام مي شتابند.
* تَشَبَّهُوا بِمَلائِكَتِهِ الْمُطِيفِينَ بِعَرْشِهِ . (خطبه 1)
دعوت شوندگان حج بيت الحرام مانند فرشتگاني مي شوند كه بر گرد عرش الهي طواف مي كنند.
حجاج خانه خدا، در طوافشان، بسان فرشتگاني مي گردند كه با تمام وجود و از روي اخلاصِ تمام و صفاي دل، بر گرد خانه حق مي گردند.
--[25]--
عاشقان اول طواف كعبه جان كرده اند *** پس طواف كعبه تن فرض فرمان ديده اند
پيش كعبه گشته چون باران زمين بوس از نياز *** وآسمان را در طوافش هفت دوران ديده اند
در طواف كعبه جان ساكنان عرش را *** چون حلي دلبران در رقص و افغان ديده اند
(خاقاني)
* وَ شَوَّهُوا بِإِعْفَاءِ الشُّعُورِ مَحَاسِنَ خَلْقِهِمُ . (خطبه 192)
عاشقان بيت الله... بر اثر اصلاح نكردن موهاي سر، قيافه زيباي خود را به زشتي گراييده اند.
امير مؤمنان در اين خطبه كه به خطبه قاصعه نيز مشهور است، مواردي از توصيف حجاج را بي توجهي به وضعيت آراستگي ظاهري در اثر از خود بي خود شدن آنان هنگام ديدار خانه خدا، برمي شمارد.
حجّاجي كه در اثر راه طولاني و سفري سنگين و سخت با وضعيت ظاهري پريشان به محض ديدار كعبه، با همان شكل آشفته، به سوي خانه دوست هجوم مي آورند.
* يَرِدُونَهُ وُرُودَ الاَْنْعَامِ . (خطبه 1)
(زائران بيت الله الحرام) چون تشنگان به سوي آن (كعبه) روي مي آورند.
حجاج بيت الله الحرام، چنان با شور و ولع به كعبه روي مي آورند كه گويي
تشنگاني هستند كه براي نوشيدن آبي كه به آن محتاج اند، به آبشخور و چشمه حيات مي رسند.
* حَجَّ بَيْتِهِ الْحَرَامِ... وَ اخْتَارَ مِنْ خَلْقِهِ سُمَّاعاً أَجَابُوا إِلَيْهِ دَعْوَتَهُ . (خطبه 1)
خداوند سبحان از ميان انسان ها، شنوندگاني را برگزيد كه دعوت او را براي حج اجابت كنند و تصديق سخن او بنمايند.
حضرت در اين بيان، پنج توصيف از حجاج بيان كرده، مي فرمايند حاجيان:
1 ـ انتخاب شده خداوندند.
2 ـ در برابر فرمان خداوند گوش شنوا دارند.
3 ـ براي حج بيت الحرام دعوت شده اند.
--[26]--
4 ـ دعوت حق را لبيك مي گويند.
5 ـ فرمان الهي " وَ أَذِّنْ فِيالنّاسِ... " را تصديق و اطاعت مي كنند.
* وصف سرزمين مكه
أَوْعَرِ بِقَاعِ الاَْرْضِ حَجَر ; سنگلاخ ترين مكان ها است.
أَقَلِّ نَتَائِقِ الدُّنْيَا مَدَر ; بي گياه ترين زمين ها است.
أَضْيَقِ بُطُونِ الاَْوْدِيَةِ قُطْر ; تنگ ترين دره ها است.
بَيْنَ جِبَال خَشِنَة ; در ميان كوه هايي خشن واقع است.
وَ رِمَال دَمِثَة ; و سنگريزه هاي فراوان.
وَ عُيُون وَشِلَة ; و چشمه هاي كم آب.
وَ قُرًي مُنْقَطِعَة ; و آبادي هاي از هم دور.
لا يَزْكُو بِهَا خُفٌّ ; كه نه شتر در آن جا آرامش دارد.
وَ لا حَافِرٌ وَ لا ظِلْفٌ ; و نه گاو و گوسفند در آن فربه مي شوند.
ابراهيم(عليه السلام) نيزگفت: " رَّبَنا إنّيأسْكَنْتُ بِواد غَيْرِ ذِيذَرْع عِنْدَ بَيْتِكَ المُحَرَّم " ; پروردگارا! در ميان درّه اي اسكان گزيدم كه غير قابل كشت است، در كنار خانه محترم تو.
حضرت در اين بيان كعبه را ساخته شده از سنگ هايي مي شمارند كه خود آن سنگ ها به تنهايي بي فايده و بي اثرند و مانند همه سنگ هاي ديگر عالم، چشم و گوش و نفع و ضرر ندارند، اما وقتي كه از آن ها بنايي ساخته مي شود، ارزش بنا را مي يابند و وقتي آن بنا به نام بيت الله سر پا مي شود، و به خود حضرت باري تعالي منتسب مي گردد، ارزش و تقدّسي بي نظير يافته و قابل احترام مي شود، كه قبله اهل عالم مي گردد و طواف و حج آن بر تمامي انسان ها فرض مي شود.
* وقت كوچ از عرفات
وَ صَلُّوا بِهِمُ الْمَغْرِبَ... حِينَ... يَدْفَعُ الْحَاجُّ إِلَي مِنًي . (نامه 52)
و نماز مغرب را با مردم زماني بخوان... كه حاجيان از عرفات به منا كوچ مي كنند.
--[27]--
مشركين پيش از غروب هور از عرفات روانه مي شدند، پيامبر(صلي الله عليه وآله) با اين جريان مخالفت كرد و بعد از غروب به راه افتاد.
امام صادق(عليه السلام) هنگام كوچ از عرفات فرمود: از اين ازدحام مي ترسم كه مبادا در آزار و زحمت كسي سهيم باشم و دعا كرد كه: خدايا! به تو پناه مي برم از اين كه ستم كنم يا زير بار ستم روم يا قطع رحم كنم يا همسايه اي را بيازارم. (كافي، ج4، ص467)
* وجوب اداي حقّ كعبه
بَيْتِهِ الْحَرَامِ... فَرَضَ حَقَّهُ . (خطبه 1)
خداوند اداي حق خانه محترمش (كعبه) را واجب گردانيد.
اداي حق كعبه اين است كه خالي نماند، مسلمانان به زيارتش بروند و حج آن را هرچه باشكوه تر برگزار كنند و در انجام حج به اسرار و رموز و آثار آن توجه نمايند و بهوسيله آن هرچه بيشتر به خداوند سبحان نزديك شوند و حق اولياي الهي را بشناسند.
* وجوب حج
وَ فَرَضَ عَلَيْكُمْ حَجَّ بَيْتِهِ الْحَرَامِ . (خطبه 1)
و خداوند حج خانه محترم خود را بر شما واجب گردانيد.
حج بيت الله الحرام كه همان حجّة الاسلام است، بر هر فرد مسلمان كه استطاعت لازم را داشته باشد، واجب است.
* ورود به خانه خدا
بَيْتِهِ الْحَرَامِ... يَرِدُونَهُ وُرُودَ الاَْنْعَامِ . (خطبه 1)
خانه محترم خداوند، كه مردم چون تشنگان به آن وارد مي شوند.
ابان گويد: با امام صادق(عليه السلام) ميان حرمين سوار كجاوه بوديم، آن حضرت نزديك حرم پياده شده، غسل نمود و نعلين به دست گرفت و پابرهنه به حرم وارد شد، من نيز چنين كردم. فرمود: هركه بر آستان خداوند فروتن شد و چنين رفتار نمود كه در من
--[28]--
مشاهده كردي، خدا از او صد هزار سيّئه بزدايد و برايش صد هزار حسنه بنويسد و صد هزار درجه بالا برد و صد هزار حاجت روا كند. (كافي، ج4، ص398)
امام صادق(عليه السلام) همچنين فرمودند: هركه با وقار داخل مكه شد، گناهش آمرزيده است، پرسيدند چگونه؟ فرمود: بي تكبر و جبروت داخل شود . (كافي، ج4، ص402)
* وسيله تقرّب به خداوند
إِنَّ أَفْضَلَ مَا تَوَسَّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَي اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ حَجُّ الْبَيْتِ وَ اعْتِمَارُهُ . (خطبه110)
همانا بهترين چيزي كه انسان ها مي توانند بهوسيله آن به خداوند سبحان نزديك شوند و تقرّب جويند (ده چيز، از جمله:) حج و عمره بيت الله الحرام است.
* وظايف اميرالحاج، آموزش حج
فَأَقِمْ لِلنَّاسِ الْحَجَّ... فَأَفْتِ الْمُسْتَفْتِيَ وَ عَلِّمِ الْجَاهِلَ . (نامه 67)
پس حج را براي مردم بپا دار... و فتاواي صادره را به پرسش كنندگان ابلاغ كند وناآگاهان را تعليم ده.
در اين فرمان، حضرت پس از برپايي حج، لزوم تعليم فتاواي ديني و آموزش حجاج را به عنوان وظايف ديگر حكومت اسلامي و سرپرست حجاج به فرماندار منصوب خود در مكه ابلاغ مي كنند.
امام خميني(قدس سره) مي فرمايند: يكي ديگر از وظايف مهم، قضيه آشنا كردن مردم است به مسائل حج، آدم بسيار مي بيند كه حج مي روند، زحمت مي كشند، ليكن مسأله حج را نمي دانند.
* وظايف اميرالحاج، رفع نياز حجاج
وَ لا تَحْجُبَنَّ ذَا حَاجَة عَنْ لِقَائِكَ . (نامه 67)
و (در حج) هيچ نيازمندي را از ديدار خود محروم مگردان.
--[29]--
رفع نياز محتاجان و از همه مهم تر رفع نياز حاجيان، از وظايف ديگر حكومت اسلامي است كه در حج توسط سرپرست حجاج، اعمال مي گردد.
* وظايف اميرالحاج، تبليغات حج
فَأَقِمْ لِلنَّاسِ الْحَجَّ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيّامِ اللّهِ . (نامه 67)
حج را براي مردم بپاي دار و روزهاي خدا را يادشان بياور.
يادآوري روزهاي الهي و ايام الله، تبليغ و اشاعه معروف ها و اعمال حسنه و تبليغ اسلام ناب، از وظايف سرپرست حجاج در اين فريضه الهي است. در ضمن تبليغات حج مي تواند در تشويق و تهييج مردم به اقامه قسط و عدل و شكوه بيشتر مراسم حج كمك نمايد و عشق و علاقه مسلمانان را به روزهاي خوب پيروزي و روزهاي بزرگ تاريخ اسلام افزايش و به روزهاي مهم مرگ و معاد متوجه گرداند.
* وظايف اميرالحاج، بررسي نياز حجاج
وَ اجْلِسْ لَهُمُ الْعَصْرَيْنِ... وَ لا حَاجِبٌ اِلاّ وَجْهُكَ . (نامه 67)
در بامداد و شامگاه در يك مجلس عمومي با آنان (حجاج) بنشين. و جز چهره ات، دربان و مانعي ميان تو و ايشان وجود نداشته باشد.
سرپرست حجاج بايد مستقيم و بدون واسطه با حجاج روبه رو شود، مسائل و مشكلاتشان را از نزديك بررسي نمايد. چه بسا نظريات و مشكلات حجاج به خوبي به وي منتقل نشده و چه بسا عوامل خدماتيِ حج مسؤوليتشان را به خوبي انجام نداده باشند.
* وظايف اميرالحاج، گفتگو با دانشمندان
فَأَقِمْ لِلنَّاسِ الْحَجَّ... وَ ذَاكِرِ الْعَالِمَ . (نامه 67)
در حج با دانشمندان به گفتگو بپرداز (و تذكرات لازم را به يادشان آور.
هماهنگي علما در آموزش و هدايت حج گزاران، از ضروريات بي ترديد اجتماع عظيم اسلامي است كه هم مناسك حج را خوب بدانند و هم با اخلاقيات سفر و اسرار حج و معارف اين درياي بي كران عرفان الهي آشنا شوند.
--[30]--
* هروله
... يَهُزُّوا مَنَاكِبَهُمْ ذُلُل . (خطبه 192)
عاشقان بيت الله الحرام) شانه هاي خود را با خضوع و فروتني (در سعي و طواف) مي جنبانند (و هروله مي كنند).
هروله شكل خاصي از دويدن است كه حجاج با شباهت دويدن اشتران، كبر و غرور راه رفتن را دور مي ريزند و در برابر حق تعالي، خاضعانه مراتب ذلّت و حقارت خويش را به نمايش مي گذارند و بسيار زيبا ارزش فروتني و افتادگي در برابر همنوع را مي آموزند و تمرين مي كنند.
* ... يَرْمُلُونَ عَلَي أَقْدَامِهِمْ . (خطبه 192)
(عاشقان بيت الله الحرام) بر پاهايشان هروله مي كنند.
هروله از مستحبات سعي است كه مردان حج گزار در فاصله اي مشخص از مسعي را به حالت هروله مي دوند.
* همبستگي مسلمانان در حج
فَرَضَ اللَّهُ... الْحَجَّ تَقْرِبَةً لِلدِّينِ . (حكمت 252)
خداوند حج را براي نزديكي و همبستگي مسلمانان، واجب گردانيد.
همبستگي و وحدت مسلمانان ضرورتي است انكارناپذير و كعبه به عنوان قبله واحد مسلمانان و حج به عنوان بزرگ ترين همايش جهاني توحيدي، تأثيري شگرف در اين امور مهم دارند:
همبستگي كشورهاي مسلمان;
همبستگي افكار و انديشه هاي اسلامي;
همبستگي ملت هاي مسلمان;
و همبستگي افراد در اين دين الهي.
* يك رنگي در حج
قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِيلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ . (خطبه 92)
--[31]--
(عاشقان بيت الله الحرام) لباس هاي خود را كه نشانه شخصيت هر فرد است درآورند و پشت سر اندازند.
در اجتماع پرشكوه حج، خيل عظيم حجاج با لباس بي تكلّف و ساده احرام، علاوه بر حذف شخصيت هاي كاذب، يك شكل و يك رنگ و متحد و همدل، نداي توحيد سرمي دهند.
|