ميقات حج
سال دوم شماره هفتم زمستان 1372
در ميقات جحفه
به اهتمام: عبدالله ناصري طاهري
جحفه به دليل سابقه مهمّ تاريخي اش، و به جهت موقعيّتش كه در راه حرمين و مسير هجرت پيامبر اكرم ـ ص ـ قرار گرفته و بالاخره بدان جهت كه ميقات حاجيان است از اهميت خاصي برخوردار مي باشد.
جحفه در روزگاران قديم، مَهْيَعَه خوانده مي شد. خليل بن احمد فراهيدي در كتاب العين و ذيل ماده هَيَعَ ، مَهْيَع را مسير فراخ و سرزمين وسيع مي داند و آن منطقه را بدان علت كه از آغاز غدير خم تا ساحل درياي سرخ وسيع است مهيعه خوانده اند. سپس جحفه ناميده شد; چون سيل جحاف آن وادي را از بين برد.
زبيدي در تاج العروس مي نويسد: عماليق، بنوعبيل را از مدينه بيرون راندند، آنان به مهيعه آمدند و سيل نابودشان كرد.
عايشه در روايتي از پيامبر ـ ص ـ نام قديم و جديد منطقه را بدين شرح نقل مي كند كه: پيامبر هنگامي به مدينه درآمد كه وبا در آنجا رواج داشت. رسول خدا ـ ص ـ دعا كرد: اللّهمّ انقل وباء المدينة الي مهيعة .
و در روايتي ديگر كه در صحيح بخاري آمده، پيامبر فرمود: الّلهمّ حبّب الينا المدينة كحبّنا مكة او أشدّ و صحّحها و انقل حماها الي الجحفة .
همينطور ابو ايوب خزاز از امام صادق ـ ع ـ روايت كرده: و وَقّت لأهل المغرب الجحفة، و هي عندنا مكتوبة مهيعة .
جحفه در كتب جغرافيدانان مسلمان
همداني مي نويسد: از جحفه تا ابواء بيست و سه ميل است. بكري موقعيت جحفه را سه ميلي غدير خم مي داند. ادريسي جغرافيدان مغربي، جحفه را در اقليم روم و در ساحل شرقي دريا و در بيست و شش ميلي ابواء دانسته است.
اصطخري مي نويسد: ودّان بريك منزليِ جحفه باشد و از آنجا تا ابواء كي بر غربي راه حج باشد شش ميل بود .
مقدسي كه جحفه را در پنج مرحله اي مكه و شش مرحله اي مدينه نام برده آورده است:
جحفه، شهري است آباد كه فرزندان جعفر در آن هستند و دژي با دو در دارد و چند چاه در آن است و در دو ميلي آن يك چشمه و بركه بزرگِ آب هست .
ابن خردادبه، جحفه را از ناحيه تهامه، داراي چاههاي آب و در بيست و هفت ميلي ابواء مي داند. يا قوت حموي فاصله منطقه جحفه تا غدير خم را دو ميل ثبت كرده است. امروز فاصله مكه تا جحفه 189 كيلومتر است. يعني از مكه تا فرودگاه رابغ 180 كيلومتر و از آنجا تا جحفه 9 كيلومتر و مسير آن بدين صورت است.
جحفه ؤرابغ ؤصعبر ؤ سه راهي (جده، مدينه، مكه) ؤ خليص ؤ جموم ؤ مكه
مسافت مذكور در نقشه وزارت راه سعودي ثبت شده است و اين در حالي است كه برخي مراجعفاصله جحفه تا مكه را 220 كيلومتر دانسته اند.
نويسنده فقه السنه چنين نوشته است: و وقّت لأهل الشام الجحفه: موضع في الشمال الغربي من مكة، بينه و بينها 187 كيلومتر .
با مراجعه به منابع قديم، فاصله جحفه از مكه سه، چهار و پنج مرحله ثبت شده است. و اين اختلاف چهارگانه به علت معناي مرحله و مسير مورد اشاره مي باشد. آنان كه سه مرحله را ضبط كرده اند، راه هجرت پيامبر را به شرح ذيل نوشته اند:
مكه ؤ عُسفان ؤ خيمه ام معبد ؤ جحفه
مسير نويسندگان چهار مرحله به اين صورت است:
مكه ؤ جموم ؤ عسفان ؤ دف ؤ جحفه
مراد از پنج مرحله اين است:
مكه ؤ جموم ؤ عُسفان ؤ دف ؤ طارف ؤ جحفه
و گروهي نيز مسافت ميان مدينه منوره و جحفه را شش مرحله و مسير ذيل را نوشته اند:
مدينه ؤ فريش ؤ مسيجيد ؤ سقيا ؤ بئرمبيريك ؤ ابواء ؤ جحفه
سرانجام بايد گفت: جحفه در شرق شهر رابغ قرار دارد و فاصله آن از مركز شهر 22 كيلومتر و از فرودگاه 9 كيلومتر مي باشد.
جحفه در گذشته و حال
جحفه بعد از سيل جحاف تا قرن پنجم هجري آباد بوده است. بكري مي نويسد: وقي قرية جامعة، بها منبر . و از نوشته ياقوت حموي برمي آيد كه جحفه در سده ششم و هفتم ويران بوده است. او مي نويسد: كانت قرية كبيرة ذات منبر... و هي الآن خراب .
ابوالفداء كه تدوين اثر جغرافيايي خود را در 721 هـ . ق. به پايان برده، جحفه ميقات مصريان را مكان خالي از سكنه نوشته است.
ابوالحسن علي بن محمد قلصادي اندلسي از حاجيان غرناطه در اواخر قرن نهم در سفرنامه اش به ويراني جحفه اشاره دارد و مي گويد خود از منطقه رابغ محرم شده است.
در ابتداي جحفه از سمت مدينه منوره، مسجدي واقع است به نام مسجدالنبي و در آن سوي جحفه، مسجدالأئمه. ميقات فعلي كه مسجد جديدي است و توسط حكومت سعودي بنا شده، در كنار آثار مسجدالائمه و در فاصله كمي از روستاي قديم جحفه بنا شده و فاصله آن تا جاده مكه ـ مدينه 9 كيلومتر مي باشد. آن سوي مسجد، آثاري از قصر عليا كه ظاهراً از آثار دوره عبّاسي است به نظر مي رسد.
ساكنان امروز جحفه را قبائلي زبيد كه با عوف آميخته اند، تشكيل مي دهند.
جحفه به روايت شـرع
معاوية بن عمار از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل كرده: من تمام الحج و العمرة ان تحرم من المواقيت الّتي وقّتها رسول اللّه ـ ص ـ لاتجاوزها الاّ و انت محرم، ... و وقّت لأهل المغرب الجحفة، و هي مهيعة... .
ابوايوب ابراهيم بن عيسي خزاز به امام صادق ـ ع ـ عرض كرد: حدِّثْني عن العقيق اوقت وقته رسول اللّه ـ ص ـ ، او شئ صنعه الناس فقال: انّ رسول اللّه وقت لأهل المدينة ذالحليفة و وقّت
لأهل المغرب الجحفة ـ و هي عندنا مكتوبة مَهْيَعَة ـ و وقت لأهل اليمن يَلَمْلَمْ، و وقت لأهل الطائف قرن المنازل، و وقت لأهل نجد العقيق .
ابن عباس روايت كرده است: انّ رسول اللّه ـ ص ـ وقت لأهل المدينة ذا الحليفة، و لأهل الشام الجحفه، و لأهل نجد قرن المنازل، و لأهل اليمن يلملم، و قال: هن لهم و لكلّ آت اَتي عليهن من غيرهن، ممن اراد الحج و العمرة، و من كان دون ذلك فمن حيث أنشأ، حتي أهل مكة من مكة .
مسلم در روايت ديگري از پيامبر ـ ص ـ (نقل از عبدالله بن عمر) آورده: ... و مُهَلُّ اهل الشام مَهْيعة و هي الجحفة .
فقهاي شيعه نيز چنين آورده اند:
در فقه الرضا و المقنع: وقّت لأهل الشام المهيعة و هي الجحفة .
در الهدايه و المقنعه: وقت لأهل الشام الجحفة .
در النهاية، الجمل و العقود، السرائر و المواسم: و ميقات اهل الشام الجحفة . در كتاب الاصباح و الغنيه: و لمن حجّ علي طريق الشام الجحفة .
البته در صورت اضطرار، اهل مدينه نيز از جحفه محرم مي شدند.
در صحيح حلبي آمده است: من أين يحرم الرجل اذا جاوز الشجرة؟ قال: من الجحفة، و لايجاوز الجحفة الاّ محرِم . فقهاي اهل سنت نيز ميقات اهل شام، مصر و مغرب را جحفه
مي دانند.
فقيهان و مراجع معاصر نيز مانند مرحوم آية الله العظمي حكيم، آية الله العظمي خوئي، و آية الله العظمي گلپايگاني جحفه را ميقات حاجيان شام، مصر و مغرب مي دانند.
آية الله العظمي امام خميني ـ رحمة الله عليه ـ مي فرمايد: بدانكه محل احرام بستن براي عمره تمتع كه آن را ميقات مي نامند... پنج محل است: ... پنجم ـ جحفه است و آن ميقات كساني است كه از راه شام به حج مي روند .
راههاي منتهي بر جحفه (از مدينه به مكه)
الف ـ راه قديم مدينه به جحفه
1 ـ مدينه ؤ ذوالحليفه ؤ حفين ؤ ملل ؤ سيالة ؤ روحاء ؤ خيف نوح ؤخيام ؤ اثيل ؤ بدر ؤ جحفه.
2 ـ مدينه ؤ ذوالحليفه ؤ حفين ؤ ملل ؤ سيالة ؤ روحاء ؤ رويثه ؤصفراء ؤبدر ؤ جحفه.
3 ـ مدينه ؤ ذوالحليفه ؤ حفين ؤ ملل ؤ سياله ؤ روحاء ؤ روثيه ؤاثايه ؤعرج ؤ سقيا ؤ ابواء ؤ جحفه.
4 ـ مدينه ؤ ذوالحليفه ؤ حفين ؤ ملل ؤ سياله ؤ روحاء ؤ روثيه ؤ اثايه ؤعرج ؤ سقيا ؤ ابواء ؤ ودّان ؤ عقبه فرش ؤ ذات الاصافر ؤ جحفه.
ب ـ راه قديم جحفه به مكه
1 ـ جحفه ؤ طارف ؤ دف ؤ عسفان ؤ جموم ؤ مكه.
2 ـ جحفه ؤ خيمه ام معبد ؤ عسفان ؤ جموم ؤ مكه.
ج ـ راههاي جديد مدينه به مكه از طريق جحفه
1 ـ مدينه ؤ مسيجيد ؤ بدر ؤ مستوره ؤ رابغ ؤ جحفه ؤ قضيمه ؤ خليص ؤعسفان ؤ جموم ؤ مكه
در مسير مذكور از سه راهي قضيمه به ثول، سپس به ذهبان و جده مي روند.
|