متن کامل

احداث پل جديد جمرات

تحولي در مفهوم مديريت اجتماعات بزرگ انساني

ماهنامه الحج و العمره(39) / مهدي سرحدي

 

 

پل قديم جمرات كه در دو طبقه و براي استفاده يك ميليون نفر زائر، در سال 1395 قمري احداث شده بود، پس از سي سال بازنشسته شد و در پايان موسم حج 1426 قمري تخريب گرديد تا ساخت پل جديد در محل آن آغاز شود.

پل قديم كه 600 متر طول و در هر طرف 40 متر عرض داشت و 3 حوضچه بيضي شكل با قطري معادل 15 تا 21 متر را شامل مي شد، با مسؤوليت وزارت راه، با عرض 40 متر احداث گرديد و در جهت هاي شرق و غرب، هر يك از دو ورودي شمالي ـ جنوبي آن، دو معبر براي عبور حجاج در نظر گرفته شده بود.

در سال هاي گذشته و در چندين مرحله، اصلاحات اساسي در ساختار پل قديمي انجام گرفت تا اين امكان براي حجاج فراهم شود كه مناسك خود را به سهولت و سادگي و به دور از ازدحام به انجام رسانند; از جمله اصلاحات مزبور، ايجاد پلكان هاي بتوني در كناره هاي پل، جنب جمره صغري براي رفتن حجاج به طبقه دوم بود كه در سال 1399ق. و با نظارت مجريان
طرح توسعه عمراني منطقه منا انجام شد. در سال 1403ق. ديواره فلزي طبقه پايين پل برچيده شد. در سال هاي بعد اصلاحات ديگري نيز انجام گرفت; از جمله اين كه در سال 1404، پل در منطقه جمره صغري تعريض گرديد و در 1409، ورودي هاي پل تعريض شدند و عرض آن ها از 20 متر به 40 متر افزايش يافت. در 1410، بدنه پل نيز تعريض گرديد و عرض آن از 40 متر به 80 متر رسيد. در سال 1415، ديواره فلزي كه در 1404 ايجاد شده بود، برچيده شد و پل به شكل نهايي درآمد كه تا سال گذشته (زمان تخريب پل قديمي) به همان صورت باقي بود.

هزينه احداث پل قديمي و تغييرات انجام شده بر روي آن، در سال هاي گذشته، جمعاً بالغ بر 1/5 ميليارد ريال سعودي بوده است. آخرين اصلاحات انجام شده، تغيير شكل حوضچه رمي از دايره به بيضي بود كه با صرف هزينه اي بالغ بر 120 ميليون ريال و در سال 1425 به انجام رسيد.

نماد جهاني

پل جديد جمرات، پروژه اي است كه با همه طرح هاي گذشته تفاوت دارد و از لحاظ معماري و طراحي، نمونه و نمادي جهاني به شمار مي آيد كه در ادامه پروژه هاي عظيم انجام شده توسط دولت سعودي در منطقه مشاعر مقدسه اجرا خواهد شد. اين پروژه از طرح هاي مهم و در واقع تحوّلي در معماري و مهندسي به شمار مي آيد كه ضمن ايجاد امنيت حجاج در خلال انجام رمي جمرات، از وقوع حوادثي كه در برخي موارد جان آنان را تهديد مي كرد، جلوگيري مي كند. مجري پروژه شركت «بن لادن» است كه ضمن عقد قراردادهايي با سه شركت ديگر، اجراي پروژه هريك از جمرات سه گانه را به يكي از آن شركت ها واگذار كرده است. عمليات اجرايي پل جديد در چهار مرحله انجام مي گيرد كه براي اجراي هر مرحله، مدت يك سال در نظر گرفته شده است. براي اجراي هر فاز از پروژه نيز عوامل اجرايي جداگانه در نظر گرفته شده تا كار با سرعت بيشتري به پيش رود.

فاز اول طرح، احداث 2 طبقه از پل را شامل مي شود كه در هر طبقه، حداكثر 125 هزار نفر در هر ساعت مي توانند عمل رمي جمره را انجام دهند. به اين ترتيب با اجراي فاز اول، در هر ساعت 250 هزار نفر قادر به انجام رمي خواهند بود. انجام اين فاز از پروژه، دشوارترين مرحله به شمار مي آيد; زيرا اجراي زيرساخت ها، ستون ها و راه هاي ورودي و خروجي و امنيتي براي حجاج در زمان رمي، در اين مرحله انجام مي گيرد. فاز اول پروژه در تاريخ 15/11/1427 به پايان خواهد رسيد و كل پروژه تا پايان سال 1429 تكميل خواهد شد.

به منظور تحقّق زمان بندي پروژه و ايجاد صلاحيت هاي اجرايي لازم، شركت مجري طرح اقدام به تأسيس بزرگترين كارگاه عملياتي خاورميانه در منطقه «بحره» نموده است كه مساحت آن بر 450 هزار متر مربع بالغ مي شود. در اين كارگاه تيرچه هاي بتوني پيش ساخته (بريكاست)، قطعات پيش ساخته پل و ميلگردهاي مخصوص استفاده در بتون توليد مي شود.

مشخصات پل جديد

پل جديد جمرات از چهار طبقه دوگانه و يك طبقه همكف تشكيل شده است كه جمعاً دوازده طبقه را شامل مي شود و عرض آن بالغ بر 85 متر است. مطالعه و طراحي پل از سه سال پيش در مركز پژوهش هاي حج خادم الحرمين الشريفين، در دانشگاه امّ القري و نيز معاونت مسكن و شهرسازي وزارت امور شهرها و شهرداري ها آغاز شده است. برخي مؤسسات ديگر نيز در كار پژوهش و طراحي پل مشاركت داشتند كه از آن جمله مي توان «شوراي عالي توسعه مكه و مدينه و اماكن مقدسه» را نام برد. با انجام اين پروژه، 12 ورودي و 12 خروجي در چهار طرف منطقه جمرات ايجاد خواهد شد كه هر يك از آن ها با پل هاي معلق به منطقه چادرهاي حجاج ارتباط مي يابد. براي طبقه همكف نيز ورودي ها و خروجي هاي متعددي در نظر گرفته شده است. سيستم سرمايش نيز در طبقات مختلف و مناطق اطراف جمرات تعبيه خواهد شد كه درجه حرارت محيط را تا 29 درجه سانتيگراد كاهش مي دهد.

طرح هاي آينده

هزينه احداث پل جديد، چهار ميليارد و دويست ميليون ريال سعودي و مدت زمان انجام آن چهار سال خواهد بود. بيش از هشت هزار نفر نيز در احداث بخش هاي مختلف آن مشغول به كار خواهند شد. از ويژگي هاي طرح آن است كه در آينده مي توان دست كم هشت سطح ديگر در سه طبقه جديد به سطوح پل افزود كه هر يك از آن ها با سطوح شيب دار و پله هاي برقي و معمولي، به ديگر طبقات متصل مي شوند. در ادامه امكان افزايش سطوح به ده سطح نيز به سادگي ميسر خواهد بود كه پس از تكميل آن، روزانه حدود پنج ميليون نفر مي توانند عمل رمي جمرات را انجام دهند. ارتفاع طبقه اول به 12 متر بالغ مي شود و حجاج ساكن در منطقه عزيزيه، كه عمدتا از داخل كشور و خليج فارس هستند، به سادگي قادر به انجام رمي خواهند بود و به مرور زمان امكان افزايش تعداد حاجيان نيز وجود دارد. سطوح هفتم و هشتم نيز براي حجاج ساكن در مناطق كوهستاني و كوهپايه هاي شمال منا در نظر گرفته شده است.

توسعه منطقه مشاعر مقدس

وزارت امور مسكن و شهرسازي عربستان، مبلغ هشتصد ميليون ريال سعودي براي اجراي فاز اول پروژه توسعه مشاعر مقدس منا در نظر گرفته است. اين مبلغ به منظور ايجاد زيرگذرها، ايستگاه هاي سوار و پياده شدن حجاج، گسترش شبكه انتقال آب و هدايت سيلاب ها، توسعه خطوط برق و تلفن و باز سازي بافت منطقه بر مبناي ساختار پل جديد جمرات هزينه خواهد شد.

نخستين بخش از اين مرحله، با اصلاح هندسي ميادين اطراف پل آغاز مي گردد. همچنين احداث 3 رشته تونل زيرگذر در دستور كار قرار دارد. تونل اول به حوالي خيابان ملك فيصل; و تونل دوم به خيابان سوق العرب و خيابان جديد منتهي مي شود. تونل ديگر نيز كه اخيراً در زير زمين احداث شده است، با عبور از زير پل ملك عبدالعزيز در جهت شمال، به تونل ملك فهد واقع در منطقه «شيشه» منتهي مي گردد. اين تونل با هدف جلوگيري از تداخل عبور افراد پياده با حركت وسايل نقليه طراحي شده است و بدين ترتيب، عبور و مرور هرگونه وسايل نقليه در مركز منا متوقف خواهد شد و منطقه حد فاصل ميدان هاي منا، فقط به عبور پياده ها اختصاص خواهد يافت و عبور اتوبوس ها و وسايل نقليه خدماتي نيز به سهولت از زيرگذر مزبور انجام خواهد شد. تونل مذكور كه سه كيلومتر طول دارد و براي نخستين بار در موسم حج سال گذشته مورد استفاده قرار گرفت، چهار معبر دارد: دو معبر براي كساني كه به منا مي آيند و دو معبر نيز براي خروج از منا از طريق تونل هاي ملك فهد در منطقه شيشه. معبرديگري نيز براي خدمات رساني در نظر گرفته شده است. همچنين حجاجي كه قصد خروج دارند، مي توانند با استفاده از راه پله هاي ارتباطي به سطح زمين برسند. همه تونل ها به اتاقك هاي امداد كه آمبولانس نيز در آنها وجود دارد، مجهز شده اند. تكميل اين پروژه ها موجب كاهش ازدحام در تمامي محوطه هاي اطراف پل خواهد شد. ورود اتومبيل و هرگونه وسايل نقليه ديگر به اين محوطه ها ممنوع خواهد بود; زيرا با بررسي هاي انجام شده و اصلاح هندسي معابر، مسير عبور پياده ها از وسايط نقليه تفكيك شده است.

 

 

هزينه احداث پل جديد، چهار ميليارد و دويست ميليون ريال سعودي و مدت زمان انجام آن چهار سال خواهد بود. بيش از هشت هزار نفر نيز در احداث بخش هاي مختلف آن مشغول به كار خواهند شد.

 

 

 

همچنين به منظور سهولت دسترسي به مبادي ورودي و خروجي پل جديد، با اجراي طرح هاي جانبي، ساختار معابر منطقه بهسازي شده و معابر ورودي و خروجي در شش جهت (3 معبر در جهت شمال و 3 معبر نيز در جهت جنوب) احداث خواهد شد.

مهمترين ويژگي هاي طرح

از مهمترين ويژگي هاي طرح، احداث دو تونل اضطراري براي انتقال سريع مصدومان و حادثه ديدگان به بيمارستان است. يكي از اين تونل ها در جهت شمال و در ضلع جنوبي خيابان جوهره قرار دارد كه مسير آن به بيمارستان منا منتهي مي گردد و تونل ديگر نيز در جهت جنوب واقع شده و از طريق آن، مي توان با سرعتي قابل توجه، به بيمارستان ملك فيصل در منطقه شيشه دسترسي پيدا كرد. همچنين، فضاها و ميادين وسيعي در منطقه جمرات پديد خواهد آمد كه براي حضور صدها هزار نفر از حجاج در حال انجام رمي گنجايش دارد. نظافت ميادين به صورت مكانيزه و سيستم حمل و نقل با قطار نيز در نظر گرفته شده است كه كار انتقال حجاج از محل خيمه ها تا پل جمرات و از آنجا به مسجد الحرام را تسهيل خواهد كرد. همچنين، پل ها با محل خيمه هاي مستقر در كوهپايه هاي منا نيز ارتباط خواهند يافت. اتاق هاي ويژه معاينات پزشكي، اتاق هاي عمل، باند فرود هواپيما، و پله هاي برقي براي بالابردن حجاج، از ديگر امكانات پيش بيني شده در پروژه است. براي رساندن آمبولانس ها به طبقات نيز آسانسورهاي خودروبر در نظر گرفته شده است و علاوه بر آن، آمبولانس ها مي توانند براي رسيدن به طبقات هشت گانه، از دوربرگردان هاي شيب دار نيز استفاده كنند; از جمله امكانات ديگري كه براي آينده پيش بيني شده، احداث خانه هاي بتوني در كوهپايه هاست كه امكان استقرار صدها هزار تن از حجاج را فراهم خواهد كرد. سيستم هشداردهنده حريق و حوادث نيز از ديگر امكانات طرح است.

سيستم هاي هوشمند الكترونيكي

با نصب سيستم هاي هوشمند الكترونيكي، كه به طور مستقيم با خيمه هاي اسكان حجاج در ارتباط است، جمعيت موجود بر روي پل ها، ميادين و خيابان هاي منتهي به منطقه و ساير اطلاعات مورد نياز، در هر لحظه، به طور زنده و مستقيم در خيمه گاه و محل اسكان حجاج در دسترس آنان قرار خواهد گرفت و علاوه بر امكان ساماندهي و هماهنگي بيشتر، سلامت حجاج را در حين عملِ رمي، بيش از پيش تأمين خواهد كرد. اين اطلاعات به زبان هاي مختلف از طريق تلويزيون ها و مانيتورهاي نصب شده در محل هاي اقامت و حضور حجاج قابل مشاهده خواهد بود.

نكاتي در باره توسعه و تجديدبناي پل جمرات

با وجود تمامي ويژگي هاي ياد شده، در ماه هاي اخير نظريات و ديدگاه هاي مختلفي در باره شكل و ساختار پل جديد جمرات و تعداد طبقات آن مطرح گرديده است; از جمله افرادي كه در اين باره اظهار نظر كرده و احداث چنين پلي را در حال حاضر ضروري نمي داند، دكتر عمر سراج ابو رزيزه، استاد معماري دانشگاه ملك عبد العزيز است. به عقيده وي، آنچه در اين باره بايد مورد توجه قرار گيرد، آن است كه ازدحام و شلوغي مسجد الحرام در مقايسه با منا، تبعات و مشكلات بيشتري در بر خواهد داشت; زيرا منا يك منطقه باز است، اما مسجد الحرام محوطه اي بسته و محدود است كه مساحت معين و ورودي هاي محدودي دارد.

شكي نيست كه توسعه پل جمرات و افزايش ظرفيت آن، ضرورتي اجتناب ناپذير است، اما اين كار نيازمند بررسي هاي كامل و دقيقي است كه در آن تمامي بخش هاي مناسك حج مورد توجه قرار گيرد، نه اين كه تنها معضلات يك بخش برطرف گردد و به ديگر بخش ها توجه نشود.

در سال هاي گذشته ورودي ها، خروجي ها و حوضچه هاي رمي واقع در پل جمرات توسعه يافت و اين كار نقش قابل توجهي در كاهش ازدحام داشت. اما حادثه اي كه در موسم حج سال گذشته (1426هـ .) در منا روي داد و موجب كشته و مجروح شدن عده اي از حجاج گرديد، تأثر و تألم مسؤولان امر و شهروندان را در پي داشت و در پي آن حادثه دولت سعودي بر آن شد كه با صرف هزينه هاي بسيار و احداث يك پل چهار طبقه، از تكرار اين گونه حوادث پيش گيري كند. در اينجا نكاتي چند را در مورد توسعه و نوسازي پل و پيامدهاي آن مورد بررسي قرار مي دهيم:

* مناسك حج; مجموعه اي منسجم و يكپارچه

در توسعه پل جمرات نبايد اين نكته را از نظر دور داشت كه مناسك و اعمال حج تمتع، يك مجموعه منسجم و به هم پيوسته هستند كه به ترتيب و در پي هم انجام مي شوند و چه بسا چاره انديشي براي كاستن از ازدحام در يك منطقه، افزايش ازدحام و شلوغي در مناطق ديگر را موجب شود. اعمال حج تمتع در روز نهم ذي حجه با ورود به عرفات آغاز مي گردد و با خروج از منا در روز دوازدهم يا سيزدهم پايان مي يابد. در نگرشي فراگيرتر، امور مربوط به حج از لحظه دريافت رواديد از سفارت سعودي در كشورهاي مختلف آغاز مي شود و با مراجعت حجاج به كشورهاي خود پايان مي پذيرد. به عبارت بهتر، پايان هر بخش از مناسك، به معناي آغاز بخش ديگر است و خروج از هر منطقه، ورود به منطقه ديگر را در پي دارد.

* گنجايش پل جمرات

براي آشكارتر شدن موضوع يادآور مي شويم كه در حال حاضر ميانگين گنجايش پل جمرات، در هر ساعت يكصد هزار نفر است. بدين ترتيب تعداد افرادي كه از طلوع فجر تا ظهر روز عيد قربان عمل رمي جمرات را انجام مي دهند، حدود ششصد هزار نفر خواهد بود. اگر با تحقق برنامه توسعه پل جمرات اين رقم به دو و نيم برابر افزايش يابد، تعداد كساني كه در هر ساعت پس از انجام رمي، براي طواف عازم مكه مي شوند نيز دو و نيم برابر خواهد شد كه مستلزم افزايش تعداد اتوبوس ها و تعريض راه هاي ارتباطي حد فاصل منا تا مكه خواهد بود; و حتي اگر اين امر نيز محقق شود، تعداد افرادي كه در هر ساعت براي طواف وارد مسجدالحرام مي شوند، با افزايشي چشمگير مواجه خواهد شد و نكته مهمي كه در نوسازي پل جمرات بايد مورد توجه قرار گيرد، همين است.

* جابه جايي ازدحام

آنچه بيش از هر چيز موجب نگراني است، انتقال ازدحام از جمرات به مسجدالحرام و صحن هاي پيراموني آن است كه در صورت توسعه پل جمرات، اجتناب ناپذير خواهد بود. اين ازدحام موجب خواهد شد كه حجاج براي انجام اعمال پس از رمي، با مشكلات زيادي مواجه شوند كه به مراتب از دشواري هاي كنوني بيشتر و خطرات آن نيز از احتمال سقوط از پل جمرات جدي تر خواهد بود.

 

ازدحام و شلوغي مسجد الحرام در مقايسه با منا، تبعات و مشكلات بيشتري در بر خواهد داشت; زيرا منا يك منطقه باز است، اما مسجد الحرام محوطه اي بسته و محدود است كه مساحت معين و ورودي هاي محدودي دارد.
مقايسه اي ساده ميان وسعت منطقه منا و مسجد الحرام نشان مي دهد كه مشكلات ناشي از ازدحام در مسجد الحرام بسيار بارزتر از منا و جمرات خواهد بود; زيرا منا منطقه اي وسيع و گسترده است، در حالي كه مسجد الحرام يك ساختمان بسته و داراي ورودي ها و خروجي هاي مشخص مي باشد كه از همه طرف با ساختمان هاي بلند احاطه شده است. اين مسأله سبب مي شود كه در شرايط اضطراري، خارج شدن حجاج مستقر در صحن ها و فضاهاي بيرون مسجد نيز دشوار باشد، چه رسد به كساني كه در داخل مسجد مشغول طواف يا سعي و يا اقامه نماز هستند.

* رابطه ميان «تعداد» و «تراكم»

در بررسي طرح توسعه پل جمرات نبايد اين نكته را از نظر دور بداريم كه
افزايش جمعيت موجب مي شود تراكم نيز به صورت تصاعدي افزايش يابد، بدين معنا كه
به طور مثال، دوبرابر شدن جمعيت موجب مي شود كه تراكم به سه يا چهار برابر افزايش پيدا كند.

در ايام تشريق و روز عيد قربان، موسم حج سال گذشته و در هنگام طواف و سعي، شاهد افزايش چشمگير جمعيت بوديم و حضور چنين جمعيتي تاكنون سابقه نداشته است و اين در حالي بود كه پل جمرات به همان صورت سابق بود، چه رسد به آن كه پل توسعه يابد و گنجايش آن دو و نيم برابر شود.

* مراحل مختلف رمي

با توجه به تصاوير ضبط شده توسط دوربين هاي مستقر در منطقه جمرات، شاهد بوديم كه در موسم حج سال گذشته و در روز عيد و روز اول از ايام تشريق و حتي ساعاتي از بعد از ظهر آن روز (يازدهم ذي حجه)، عمل رمي به آساني انجام مي شد و ازدحام جمعيت از حد معمول فراتر نمي رفت. اما در بعد از ظهر روز دوم از ايام تشريق (روز دوازدهم ذي حجه و روز حركت تعجيل كنندگان به سوي مكه)، گروه بسياري از حجاج كه بخشي از آنان اثاثيه خود را نيز به همراه داشتند، به يكباره براي انجام رمي به پل جمرات هجوم آوردند تا پس از رمي، مستقيماً به مكه بروند. بنابر اين، مي توان گفت كه سقوط عده اي از حجاج از روي پل در آن روز، ارتباطي با گنجايش پل جمرات ندارد. تصاوير تلويزيوني و اظهارات مسؤولان امر نيز به همين واقعيت اشاره دارد. حقيقت آن است كه علت اصلي وقوع حادثه، هجوم حجاج و سقوط اثاثيه و سپس سقوط خود آنان از ورودي ها و خروجي هاي پل بود، اما در اطراف حوضچه هاي رمي، كسي دچار حادثه نشد. اين امر بيانگر آن است كه براي رفع مشكل، به جاي افزايش ظرفيت پل، بايد برنامه ريزي دقيق تري انجام شود تا از هجوم يكباره و شديد حجاج براي رمي جلوگيري به عمل آيد. البته ممكن است ورودي ها و خروجي هاي پل نياز به توسعه و افزايش داشته باشد، اما چنانكه پيش تر اشاره كرديم، نبايد از ياد ببريم كه اعمال و مناسك حج با هم ارتباط زماني و مكاني دارند و لازم است تدابيري اتخاذ شود كه با حل مشكل در يك منطقه، مشكل بزرگتري در منطقه ديگر پديد نيايد; از اين رو به نظر مي رسد كه در صورت افزايش ورودي ها و خروجي هاي پل جمرات، افزايش گنجايش پل در حال حاضر چندان ضرورتي ندارد.

 

* ازدحام در مسجدالحرام و صحن هاي پيرامون آن

در ماه رمضان و موسم حج سال گذشته (1426هـ .)، ازدحام شديد و بي سابقه اي را در مسجدالحرام و صحن هاي پيرامون آن شاهد بوديم. ساختمان هاي بزرگ متصل به اين صحن ها مانع از امتداد يافتن صفوف نماز جماعت مي شد و همواره جمعيتي بيش از گنجايش مسجد در آن حضور داشتند. در روزهاي دهه اول ذي حجه و روزهاي پاياني ماه مبارك رمضان، به علت تكميل ظرفيت مسجدالحرام، از ساعت يازده صبح درهاي مسجد بسته مي شد. چنين وضعيتي ايجاب مي كند كه به طور جدي و سريع در فكر اتخاذ تدابير لازم و چاره جويي براي مواقع اضطراري باشيم; زيرا در چنين حالاتي مسجدالحرام به يك قلعه بزرگ دربسته شباهت پيدا مي كند كه در صورت وقوع حادثه اي ناگوار، تخليه جمعيت حاضر در آن بسيار دشوار خواهد بود.

گفتني است در موسم حج گذشته، علاوه بر زمان هاي اقامه نماز، به هنگام طواف و سعي نيز در مسجدالحرام و مسعي و ركن و مقام، ازدحام بي سابقه اي را شاهد بوديم كه در سال هاي قبل، نظير آن را هرگز نديديم. براي غلبه بر اين مشكل، لازم است بررسي هاي دقيق و عميقي صورت گيرد كه مناسك حج را به عنوان يك مجموعه به هم پيوسته و منسجم در نظر آورد و ابعاد شرعي، اجتماعي، اقتصادي و فني موضوع را مورد توجه قرار دهد. در اين زمينه چند ضرورت مهم وجود دارد كه عبارتند از:

 

 

لازم است تدابيري اتخاذ شود كه با حل مشكل در يك منطقه، مشكل بزرگتري در منطقه ديگر پديد نيايد; از اين رو به نظر مي رسد كه در صورت افزايش ورودي ها و خروجي هاي پل جمرات، افزايش گنجايش پل در حال حاضر چندان ضرورتي ندارد.

 

 

 

1. تجديدنظر و آينده نگري در پروژه هاي احداث بنا و ساختمان در منطقه مركزي حرم مقدس مكه و حتي برچيدن برخي از ساختمان هاي موجود (به ويژه آن هايي كه در حاشيه صحن هاي مسجدالحرام قرار دارند)، تا آنچه در مورد پل جمرات پيش آمد، تكرار نشود. برچيده شدن تمامي ساختمان هاي متصل به صحن هاي اطراف حرم چندان بعيد به نظر نمي رسد و اميدواريم در زماني كه فرصت كافي داريم، چنين امري محقق شود و اين بهتر است از آن كه وقوع حادثه اي ناگوار، ما را به انجام آن وادار كند.

2. تحقيق و بررسي دقيق در مورد پروژه هايي كه در اطراف مسجدالحرام در دست مطالعه و اجرا است، با توجه به افزايش مستمر تعداد حجاج و عمره گزاران.

3. بررسي و توجه كامل به تمامي نقاط مسجدالحرام; اعم از مطاف و مقام ابراهيم(عليه السلام) و مسعي و صفا و مروه و درهاي ورود و خروج و چگونگي جابه جايي و انتقال حجاج در مشاعر مقدسه، با درنظر گرفتن راهكارهايي براي پيشگيري از حوادث غيرمترقبه.

4. توجه به آرا و نظريات فقهاي مذاهب و در نظر داشتن اين نكته كه حجاج حاضر در مكه، از جاي جاي جهان اسلام مي آيند و هريك از آنان قوانين فقهي خاص خود را پيروي مي كنند.

5 . توجه به مقوله برنامه ريزي و هماهنگي، كه مكمل پروژه هاي عمراني خواهد بود و موجب مي شود با صرف هزينه و وقت كمتر، نتايج بهتري به دست آيد.

 

گفتگو

 

 

در حجّ گذشته، نسبت به سال هاي پيش از آن، نكاتي برجسته تر مي نمود، و آن اين كه در مراجعاتي كه افراد و گروه ها به بعثه داشتند، بيشتر در باره مهدويت و آينده بشر مي پرسيدند. پرسش هايي نيز در مورد تشيع و عقايد شيعه داشتند و مطالبي در باره فقدان رهبري در جهان اسلام مي گفتند و اظهار مي كردند كه ايران بايد براي هماهنگ كردن جهان اسلام دقيق و با تدبير برنامه ريزي كند و... اين ها نكات مثبتي بود كه در ديدارها مطرح مي شد. البته در مورد برخي رفتارها هم، كه در جوامع شيعي، از بعضي سر مي زند; مانند قمه زني، اظهارات منتقدانه اي داشتند. در باره شبهات ديني و تفاوت هاي عقايد شيعي و سنّي و برخي اعتقادات پيروان اهل بيت(عليهم السلام)پرسش هايي مطرح مي شد و اين گوشزد و هشداري است به مراكز علمي و پژوهشي كشور، بهويژه اصحاب رسانه و صدا و سيما كه بايد در اين رابطه گام هاي مؤثرتري بردارند و نه تنها زبان فارسي، كه به زبان هاي مختلف اين مسائل را به گوش ديگر مسلمانان برسانند. به نظر مي رسد; چه در مجله «ميقات الحج» و چه از طريق سايت و نيز از طرق ديگر، بايد اين اطلاع رساني انجام گيرد.

در رابطه با جايگاه و مصاديق اهل بيت(عليهم السلام) نيز پرسش هايي مي شد. جايگاه زنان، انرژي هسته اي، اقليّت هاي مذهبي در ايران و... نيز از مسائلي بود كه در باره آن ها هم مي پرسيدند. در زمينه شبهات و نيز مسائل سياسي و فرهنگي بايد گام هاي بلندتري برداشته شود و در جهت اطلاع رساني و روشنگري اذهان مسلمانان تلاش بيشتري صورت گيرد.

 

(44): بعثه مقام معظم رهبري، همايش هاي مختلفي در موسم حج برگزار مي كند، برگزاري اين همايش ها تا چه حد ضرورت دارد و تاكنون چه دست آوردهايي داشته است؟

آقاي ري شهري: پيش از اين، نام همايش هايي را كه در حج گذشته داشتيم ذكر كرده ام، تنها همايشي كه در حج 84 ، براي نخستين بار برگزار شد، همايش عالمان شيعه بود كه به نظر رسيد كاري است لازم و ضروري و از اين طريق، مي توان با مشكلات آن ها در ديگر كشورها آشنا شد و براي حل مشكلاتشان و انتقال پيام نظام مقدس جمهوري اسلام به آنان اقدام كرد.

معلوم است كه در مورد لزوم همايش ها و دستاوردهاي آن، نبايد اغراق شود و بگوييم كه دستاوردهاي بسيار بالايي دارد، چنين ادعايي هم نداريم، ليكن معتقديم با توجّه به اين كه علماي جهان اسلام در موسم حج حضور پر رنگي دارند و در اين همايش ها هم به صورت فعال شركت مي كنند، پيام اين همايش ها هم در شعاع قابل توجهي است و دستاوردهاي خوبي به دنبال داشته و دارد; مثلا همين كه ما بتوانيم در كنار خانه خدا همايش قدس برگزار كنيم و پيام مظلوميت مردم فلسطين را به گوش جهان اسلام برسانيم، خود دستاورد مهمّي است. هر چند كار پژوهشي گسترده اي در اين باره لازم است كه هنوز صورت نگرفته است.

همچنين مسأله تقريب مذاهب اسلامي و حضور عالمان شيعي و سنّي و تجمّع آن ها در كنار خانه خدا، كاري تبليغي ارزشمند است كه در برابر توطئه هاي تفرقه انگيز انجام مي شود.

هر چند ما معتقد نيستيم كه اين همايش ها مي تواند تفرقه ها را برطرف كند، امّا دست كم گامي است در راه نزديك كردن مسلمانان به يكديگر.

ديگر همايش ها نيز در شعاع تلاش هايي صورت مي گيرد و افراد حاضر در
آن ها، دستاوردهاي تبليغيِ خوبي، هم براي اهداف همايش ها و هم براي جمهوري
اسلامي دارد.

(45): برگزاري مراسم دعاي كميل و نيز برائت از مشركان چگونه بود و ارزيابي جناب عالي از آن چيست؟

آقاي ري شهري: مراسم دعاي كميل به خوبي و بدون مشكل برگزار شد، هر چند مقامات امنيتي عربستان در مذاكراتي كه با مسؤولان حج و زيارت داشتند، موافقت كتبي نكرده و نگران بودند كه برخي گروه هاي تندرو، كه با عربستان هم مشكل دارند، كارهاي ايذايي انجام دهند، ليكن با توجّه به تأكيد جمهوري اسلامي و مقام معظّم رهبري نسبت به اين موضوع، ما به آنان اهميت موضوع را منتقل كرديم كه بالاخره به صورت شفاهي موافقت كردند دو جلسه دعاي كميل در مدينه قبل و دو دعاي كميل نيز در مدينه بعد برگزار كنيم و انصافاً هم همكاري خوبي كردند.

در مورد مراسم برائت نيز، به دليل پخش مستقيم مراسم، برجستگي خاصّي نسبت به سال هاي قبل پيدا كرد.

 

(46): حركت هاي ايذايي و فعاليت هاي تبليغي وهّابيان در سال جاري چگونه بود و ارزيابي شما از آن، چيست؟

آقاي ري شهري: متأسفانه در سال هاي اخير حركت هاي ايذايي وهّابيان و گروه هاي تندرو سلفي، نسبت به گذشته بيشتر شده است. هر چه ارتباط دو كشور ايران و عربستان بيشتر مي شود، اين حركت هاي ايذايي شدت مي يابد; چرا كه جريان وهابيت و سلفي گري در جهان و نيز در كشور عربستان، به دليل انحرافات عقيدتي و عملي كه با ريختن خون بي گناهان و انفجار و كشتار مسلمانان همراه بوده، به شدّت در حال انزوا قرار گرفته است. از اين رو نسبت به روحانيان و زائران ما اين حركت ها تا حدودي تشديد شده است. البته ما نيز چه از طريق بعثه و سازمان و چه از طريق وزارت امور خارجه و سفارت ايران در عربستان، اعتراض خود را به مسؤولان مربوطه در كشور ميزبان منتقل كرده ايم.

آن ها نيز در مذاكره مي گفتند كه ما هم با اين گروه ها مشكل داريم. در مواردي هم برخورد داشته اند، ليكن ما انتظار داريم برخورد جدّي تري با آن ها صورت بگيرد تا مسلمانان در حرمين شريفين با امنيت بيشتري بتوانند مناسك حج و اعمال و عبادات خود را انجام دهند.

البته ما مي توانيم با اين افراد برخورد كنيم، ليكن احساس مي كنيم برخورد فيزيكي با آنان، نه تنها مشكل را حل نمي كند، بلكه مشكلات جديدتري را به وجود خواهد آورد كه به مصلحت اسلام و دو كشور نيست; زيرا ما در حج به دنبال وحدت هستيم و نبايد كارهايي كه موجب تفرقه مي شود، صورت بگيرد، لذا ما پيشنهاد كرديم اوّلا: افراد تندرو و متعصب را در بقيع و مسجد النبي نگذارند و ثانياً: مأموراني را در آنجا داشته باشند تا با كساني كه با زائران رفتارهاي نامناسب دارند برخورد كرده، مشكل را همانجا حل كنند.

البته زائران ما نيز بايد از كارهايي كه به اين حساسيت ها دامن مي زند و يا آن ها را تشديد مي كند خودداري كنند.

 

(47): با توجّه به انتخاب شعار «پيوند قرآن و عترت» در حج سال 84 ، اكنون ارزيابي جناب عالي از ميزان تحقّق اهداف آن، چيست؟

آقاي ري شهري: هر چند تلاش هاي خوبي براي محور قرار گرفتن موضوع «پيوند قرآن و عترت» صورت گرفته ليكن ارزيابي بنده اين است كه ما در تحقق اهداف چندان موفق نبوده ايم. اين عدم موفقيت شايد از آن رو است كه موضوع به گونه اي نبود كه بتوان مجموعه فعاليت هاي فرهنگي و تبليغي را حول محور آن قرار داد و يا تلاش لازم صورت نگرفت. به هر حال، موفقيت در اين زمينه نسبي بوده است. البته تجربه اي بود براي سال جاري كه از سوي مقام معظّم رهبري، سال پيامبر اعظم(صلي الله عليه وآله) اعلام شده و ما موضوع حركت فرهنگي و تبليغي سال جاري را «سيره اخلاقي و عملي پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله)» انتخاب كرده ايم. پس بايد بكوشيم اين شعار، پوشش وسيعتري در مجموعه فعاليت هاي بعثه پيدا كند و بحمدالله در اين زمينه تلاش هايي هم در معاونت آموزش و پژوهش بعثه صورت گرفته است كه برنامه هاي در نظر گرفته شده پياده شود و بتوانيم در تحقّق اين شعار در حجّ موفق تر باشيم.

 

(48): مشكلاتي امسال در آغازين روزهاي اعزام زائران به عمره پيش آمد. لطفاً بفرماييد ريشه اين مشكلات چه بود و چه گام هايي براي حلّ آن برداشته شده است؟

آقاي ري شهري: معمولا همه ساله در آغاز عمليات عمره با مسائل و مشكلاتي روبه رو هستيم كه در روزهاي نخستِ راه اندازي عمليات، اين مشكلات خود را نشان مي دهد. ليكن در سال جاري مقداري بيشتر شد و دليل آن هم اين بود كه وزارت حج كشور عربستان، علي رغم توافق هاي دو جانبه، كه قرار بود كاروان هاي عمره از 25/12/84 به عربستان اعزام شوند، به دليل مشكلات داخلي خودشان، اعلام كردند كه زائران را با دو هفته تأخير خواهند پذيرفت.

با توجّه به هماهنگي هاي به عمل آمده در ثبت نام زائران و برنامه ريزي هاي گروهي از زائران كه مي خواستند از تعطيلات نوروز استفاده كنند و به عمره مشرّف شوند، طبيعي بود كه پس از اعلام اين تصميم مشكلاتي پديد آيد. از سوي ديگر ما به گونه اي برنامه ريزي كرده بوديم كه عدالت رعايت شود و زائران ثبت نام شده اعزام شوند و مانند سال هاي گذشته، نباشد كه افرادي خاص و برخي مسؤولان كشور بتوانند از اين فرصت استفاده كنند. ليكن متأسفانه اين پيش بيني تحقّق نيافت و وزارت حج عربستان اعزام زائران را دو هفته به تأخير انداخت، امّا به تعدادي از مسؤولان و نيز برخي از كساني كه همه ساله از اين فرصت استفاده مي كنند، ويزا دادند و در نتيجه اين ها به عمره رفتند امّا ثبت نام كنندگان از رفتن باز ماندند.

پس از راه اندازي عمره نيز ويزاها منظم نبود و طبق گزارشي كه مسؤولان عمره به اينجانب دادند، ويزاي حدود 30% از زائران با تأخير مي آمد، گاهي مثلا ويزاي شوهر آمده، ويزاي زن نيامده بود يا تعدادي از يك مجموعه ويزا داشتند و تعدادي ديگر فاقد ويزا بودند و اين مسأله، مشكلاتي را هم براي سازمان حج و زيارت و هم براي مردم به وجود آورد كه اخيراً سفارت عربستان براي رييس سازمان حج نامه اي فرستاده و رسماً اين مطلب را پذيرفته است كه مشكل از طرف آن ها بوده است.

به هر حال اين موضوع را ما در شوراي عالي حج مطرح خواهيم كرد و خواهيم خواست كه وزارت امور خارجه براي سال آينده به طور جدّي با اين مشكل مقابله كند و اگر قرار است كسي در ايام نوروز مشرّف شود، حتماً از زائران و مردم ثبت نام كننده باشند، نه از افرادي كه به نوعي به مسؤولان و يا سفارت عربستان دسترسي دارند.

 

(49): اخيراً حضرت عالي سفري به عتبات عاليات داشتيد، ارزيابي شما از وضعيت عراق چيست؟ و براي آينده عراق چه پيش بيني هايي داريد؟

آقاي ري شهري: اوضاع عراق به نظر من قابل پيش بيني نيست. شرايط سختي كه اشغالگران براي مردم عراق به وجود آورده اند، زندگي را بر مردم بسيار سخت كرده است. آن ها نه تنها براي رفاه و امنيت مردم كاري صورت ندادند بلكه خود در بي نظمي ها و ناامني ها دخيل اند و با دخالت هاي بي جاي خود نمي گذارند حكومت عراق استقرار يابد و نظم و قانون را حاكم كند، امّا علي رغم همه اين مشكلات، ما اميدواريم كه اشغالگران هر چه زودتر عراق را ترك كنند و مردم عراق آينده خوبي داشته باشند.

 

(50): زائران ايراني با چه مشكلاتي روبه رو هستند و براي حلّ آن ها چه اقداماتي صورت داده ايد؟

آقاي ري شهري: گرچه سفر من، يك سفر شخصي و زيارتي بود، ليكن در عين حال مردم مكرّر به اينجانب مراجعه و مشكلات خود را مطرح مي كردند. زائران در مرز، زياد معطل مي شوند. امكانات موجود در مرز مهران پاسخگوي حجم زائران; بهويژه در روزهاي ازدحام نيست. زائران براي رفت و آمد در فاصله ميان دو مرز دچار مشكل هستند. زياد معطل مي شوند و برخوردهاي نامناسب مأموران عراقي، كمبود فضاهاي مسقف و سرويس هاي بهداشتي، عدم رعايت بهداشت و نظافت، پايين بودن كيفيت غذا و ارائه نكردن خدمات در زمينه مسكن و... برخي از مشكلاتي است كه زائران با آن روبه رو هستند. به همين دليل بلا فاصله پس از مراجعت از عراق، از مسؤولان ذي ربط دعوت كرده، جلسه اي تشكيل داديم و مشكلات را با آن ها در ميان گذاشتيم و تصميم گرفته شد كه:

* ساختمان هاي مناسبي براي اسكان زائران در مرز مهران احداث گردد. اماكن مرزيِ موجود، به تجهيزات رفاهي لازم مجهز شوند. ايستگاه هاي بازرسيِ مرزي افزايش يابد. جاده ميان دو مرز آسفالت و براي تردّد زائران وسيله نقليه اي گذاشته شود.

* با مقامات عراقي در زمينه مشكلات آن سوي مرز صحبت شود تا براي حلّ آن ها چاره انديشي به عمل آيد.

* در منطقه كوت عراق، كه مردم از نبود امكانات گله مند بودند، لازم است دولت عراق امكانات بيشتري را فراهم سازد. همچنين با مسؤولان عراقي براي احداث هتل هاي مناسب، جديد و بهداشتي، مذاكره به عمل آيد و با سرعت تصميم گيري شود تا در آينده نزديك، ان شاءالله حجم مشكلات كاهش يابد و زائران عزيز عتبات بتوانند با راحتي به اين سفر نوراني مشرف شوند.

* مطلب مهم ديگر اين كه زائران عتبات مقدس نيز بايد آموزش ببينند تا با توجّه به نبود امنيت در بغداد و كاظمين و سامرا، به اين مناطق سفر نكنند و براي خود و دولت جمهوري اسلامي ايران مشكل به وجود نياورند.

* تصميم ديگر اين بود كه مردم را با اهداف و آداب زيارت و رعايت برخي نكات، كه مي تواند در آينده مشكلاتي را در پي داشته باشد، آشنا كنيم.

جلسه اوّل، بحمد الله نتايج خوبي در پي داشت و اميدواريم با استمرار اين گونه جلسات و پي گيري ها، بتوانيم از حجم مشكلات بكاهيم و زمينه را براي بهره برداري هر چه بيشتر زائران فراهم سازيم.

در نجف هم شنيديم فرودگاهي در حال احداث است كه اگر اين فرودگاه آماده شود، به ياري خداوند، امكان حمل و نقل هوايي نيز فراهم خواهد شد و كساني كه مايل اند با هواپيما به عتبات مشرّف شوند، اين امكان برايشان فراهم باشد.

 

(51): در پايان، بار ديگر از حضرت عالي به خاطر فرصتي كه در اختيار ما گذاشتيد، تشكر مي كنيم و اگر مطلبي را لازم مي دانيد بيان فرماييد.

آقاي ري شهري: از دست اندركاران فصلنامه وزين و علمي «ميقات حج» و همه كساني كه براي اعتلاي فرهنگ حج و اطلاع رساني به زائران و نيز ارتقاي سطح معلومات آنان تلاش مي كنند صميمانه سپاسگزاري مي كنم و از خداوند مي خواهم تا شايستگي خدمتگزاري به زائران حرمين شريفين و عتبات عاليات را به همه ما عطا فرمايد و زيارت صاحبِ خانه را با تعجيل در فرج ولي الله اعظم ـ عجّل الله فرجه الشريف ـ نصيب گرداند!