متن کامل

در سال 1106 قمري در حادثه­اي كه منجر به آتش سوزي در آستان عسكريين عليهما السلام در سامرا شد، حاشيه­هايي در جامعة وقت روي داد كه شعاع اين شعله، دامن اعتقادات و باورها را نيز در خطر اشتعال قرار داد . در اين فضا، واكنش علاّمة مجلسي، زيبا و ستودني است . او در يك موضع رسمي، ضمن تشريح اين واقعه، به پاسخگويي شبهة موجود در جامعه مي­پردازد. متن ذيل برگردان فارسي مطلب مندرج در بحارالأنوار ( ج50، ص337) با عنوان «دفع شبهه» است:

«پيش آمد بسيار بزرگ و مصيبتي وحشت­زا، در سال 1106 هجري در روضة منورة سامرا اتفاق افتاد و علت آن اين بود كه رومي­ها و گروهي از اعراب بي‏اهميت، سامرا را در اختيار داشتند و كمتر اعتنا به روضة مقدس مي­گذاشتند و سادات و بزرگان به واسطة ستم‏گري، از سامرا كوچ كرده بودند؛ از جمله بي‏اعتنايي ايشان آن بود: يك شب چراغي را در محل نامناسب قرار داده بودند، داخل روضة مطهر، از فتيله آتش به فرش اثر گذاشت، كم كم به چوب­ها و بالأخره آتش‏سوزي ادامه يافت. هيچ كس نبود كه خاموش كند. فرش­ها و ضريح و چوب­ها و در­هاي حرم تمام سوخت. اين آتش‏سوزي موجب سستي عقيدة بعضي از شيعيان ضعيف الاعتقاد گرديد و مستمسكي براي دشمنان ائمه و مخالفين شد.

با آن­كه اين­ها نمي‏دانستند چنين پيش آمدهايي موجب زيان به مقام ائمة گرام نخواهد شد و از جلال و عظمت ايشان نمي­كاهد. اين وقايع خشم پروردگار است بر مردم و ضرورتي ندارد كه پيوسته معجزه‏اي بكنند؛ زيرا اعجاز تابع مصالح كلّي و اسرار بسيار ريز و مهمي است كه ما نمي­توانيم پي به موقعيت و يا عدم موقعيت بروز و ظهور معجزه ببريم. اين خود نوعي امتحان و آزمايش براي مردم است.»

چنين پيش­آمدي در حرم پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، در مدينه نيز اتفاق افتاد؛ شيخ فاضل و دانشمند بزرگ، يحيي بن سعيد، در كتاب خود به­نام «جامع الشرائع» مي­نويسد:

«در همين سال؛ يعني 654 هجري، در ماه رمضان، منبر پيامبر و سقف­هاي مسجد آتش گرفت. بعد منبري ديگر ساختند.»

صاحب «عيون التواريخ» كه از دانشمندان اهل سنت است، مي‏نويسد:

«در سال 654، شب جمعه، در ماه رمضان آتش‏سوزي در مسجد پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در مدينه اتفاق افتاد. ابتداي آتش از زاوية شمال غربي بود. يكي از خدمتكاران وارد خزانه شد و در دستش شمعداني بود، آن را به محلي آويزان كرد، با سرعت آتش به سقف رسيد و پيوسته پيش مي­رفت، با اين­كه مردم بسيار كوشش در اطفاي حريق كردند. تمام سقف ­هاي مسجد سوخت و بعضي از پايه‏ها خراب شد و گچ­هاي ديوار ريخت. هنوز مردم به­خواب نرفته بودند. سقف حجرة پيامبر نيز سوخت وهرچه باقي­مانده بود روي زمين ريخت و همان­طور ماند، فردا صبح كه جمعه بود، مردم محل نماز را تغيير دادند.»

«قرامطه نيز كعبه را ويران كردند و حجر الأسود را از آنجا برداشته، در مسجد كوفه نصب كردند.»

در تمام اين وقايع معجزه‏اي ظهور و بروز نكرد و فوري با قدرت غير عادي پيش‏گيري نشد، ولي معمولاً در چنين وقايعي، آثار خشم خدا بر مخالفين دراين نواحي با فاصلة مختصري آشكار گرديد؛ چنانچه در همين آتش‏سوزي خشم خدا بر اين گروه آشكارا ديده شد.

وقتي جريان آتش‏سوزي سامرا به سلطان حسين صفوي رسيد، دستور داد خرابي­ها را به خرج آن دولت، بسيار عالي ترميم كنند و چهار صندوق مجلّل بسازند و ضريحي مشبك چون آسمان كه زيبا و درخشان است، ساختند.»

***

ملا محمد باقر مجلسي يكي طلايه داران فرهنگ و انديشة شيعي در عصر طلايي صفوي است. آثار اجتماعي و فرهنگي بسيارِ علاّمه، او را به عنوان عالمي برجسته، نو آور و مبتكر، زبانزد همگان ساخته بود. از اين روي، وي به سال 1098 هجري از سوي شاه سليمان به شيخ الاسلامي اصفهان برگزيده شد. وي اين منصب را تا مرگ شاه سليمان در اواخر سال 1105 بر عهده داشت. او، هم به «اصلاح اصحاب دولت» مي‏انديشيد و هم به «انس بيش‏تر مردم با آيين تشيّع». به قول ادوارد براون او مي‏دانست «براي دست يافتن به مردم بايد از زبان مردم سود جست و ساده نويسي كرد.»

مجلسي آثار بسياري را به فارسي روان نوشت و برخي از آثار كهن را به فارسي ترجمه كرد. همچنين در رواج زبان پرسشگري نيز سهم داشت و كتاب‏هاي كوچك و بزرگي به نام پرسش و پاسخ نگاشت. مجموعه تلاش او در جهت آشنايي مردم با اسلام و ترويج مذهب بود؛ حركتي كه بر اعتقادات عامة مردم افزود و شناخت ديني آنان را عمق بخشيد. مجلسي در سنه 1111 قمري در سلطنت سلطان حسين وفات كرد.