ميقات حج
سال هشتم شماره سي و پنجم بهار 1380
حجّ در كشور تركيه
دفتر پژوهشهاي كاربردي
مديريت كلان
اداره حجّ در كشور تركيه توسّط دولت و بخش خصوصي و به صورت مشترك اداره مي شود. اداره سازمان امور ديانت تركيه مسؤوليت انجام تحقيقات و پژوهش هاي حجّ را بر عهده دارد و دستورالعمل ها و شيوه نامه هاي اجرايي حج توسط «شوراي حجّ و عمره» تدوين مي شود.
علي رغم اشتراك دولت و بخش خصوصي در اجراي امور حجّ، نظارت و كنترل و هدايت امور اجرايي حجّ توسط مسؤولان منتخب از سوي سازمان امور ديانت و وزارت گردشگري اعمال مي شود. مذاكرات رسمي با دولت عربستان سعودي، انعقاد قراردادها و پروتكل ها توسط مسؤولان دولتي انجام مي پذيرد. بخشي از سازمان دهي عمليات حج توسط امور ديانت وابسته به نخست وزيري و بخشي نيز توسط واحدهاي خصوصي انجام مي شود. زائران در انتخاب بخش دولتي و يا خصوصي آزادند و قواعد و مقرّرات مربوط به سازماندهي امور حجّ توسط شوراي حج وعمره تعيين مي گردد. برنامه سفر حج بر اساس قواعد و مقررات سازمان امور ديانت و بخش خصوصي انجام مي شود و دولت هر دو بخش را تحت كنترل خود دارد و حتي بخش خصوصي هم با نظارت دولت وظايف خود را به انجام
مي رساند. بخش خصوصي از نظر مالي و معرفي نحوه خدماتي كه ارائه مي دهد برخورداري هايي دارد كه اين برخورداري ها را مردم تأمين مي كنند.
سهميه حجاج تركيه بر اساس قاعده همه كشورهاي اسلامي است و هر سال يك هزارم جمعيت تركيه راهي عربستان مي شوند. تقاضا با سهميه اختصاص يافته برابر نيست و معمولا تعداد متقاضيان بيش از سهم شناخته شده براي تركيه است. با توجه به اين نكته كه تقاضا همواره بيشتر از سهميه است، ميان متقاضيان، قرعه كشي به عمل مي آيد.
فراخوان زائران براي ثبت نام در حجّ تمتّع، از طريق روزنامه، راديو، تلويزيون، مساجد، وعاظ و خطبا است و ثبت نام عمومي را دولت انجام مي دهد. براي اعزام زائر ترك، مسؤولان شرايطي را وضع كرده اند. در تركيه هر فرد فقط يكبار مي تواند براي حجّ تمتّع ثبت نام كند و از اين حيث محدوديت وجود دارد. ثبت نام زائران به صورت غير متمركز و معمولا توسط مفتي ها و فرمانداري ها صورت مي گيرد. زائر ترك پس از ثبت نام نمي تواند سهميه خود را به ديگري واگذار كند و امكان انتقال سهميه وجود ندارد ولي آن دسته از متقاضياني كه داراي بيماري حادّ باشند و يا در بستر مرگ بيفتند، به شرط تأييد كميسيون ويژه و به استناد گزارش پزشكي مي توانند سهميه حجّ تمتّع خود را به يكي از بستگان درجه اوّل خود منتقل نمايند.
در كشور تركيه هيچ سهميه اي از حجّ تمتّع، به ادارات و سازمان هاي دولتي وغيردولتي ويا اشخاص حقيقي و حقوقي و يا تشويق ها تعلّق نمي گيرد و اعزام ها فقط از طريق ثبت نام عمومي است.
بخش خصوصي چنانچه متولي امور اجرايي حجّ شود، هيچ يارانه اي از دولت دريافت نمي كند و كلّيه درآمدهاي او از طريق زائران اعزامي تأمين مي گردد.
همه ساله هزينه حج در قبل از سفر و حين ثبت نام قطعي و از زائر همان سال دريافت و هزينه ها نيز متفاوت است; مثلا در سال 2001 ميلادي هزينه حجّ بر اساس شرايط رقابتي موجود در تركيه تعيين خواهد شد ولي هزينه هايي مانند هزينه مأموران ديني، بهداشتي، خدماتي و مبالغي كه بايد به عربستان پرداخت شود و يا به آن كشور منتقل گردد، از پيش تعيين مي شود و دولت با احتساب آن هزينه ها، رأساً نسبت به پرداخت اقدام
مي كند. زائر، هزينه حجّ خود را بر اساس قيمت اعلام شده از سوي دولت، به بانك ها پرداخت مي نمايد. همانطور كه پيشتر آمد، ممكن است مبالغ پرداختي توسط زائران يكسان نباشد بلكه ميزان پرداختي بر اساس نوع هتل، طول سفر و... تعيين مي شود.
زائر در طول سفر وظايفي مانند رفتار و حركت در شأن دولت و ملّت تركيه، احترام به يكديگر و اطاعت از تعاليم و هشدارهاي مأموران حجّ دارد.
ساماندهي امور اجرايي حجّ به عهده افراد مشخص و كساني است كه در امور حج داراي تجارب ارزنده اي هستند. شركت ها و يا مسؤولان تورها، انجام امور اجرايي حج را بر عهده دارند. زائران ترك برخي ملزومات پزشكي (گوشي، فشارسنج و...) دارو و مواد غذايي را مي توانند در سفر به همراه داشته باشند. آنان از حدود 5 الي 6 ماه مانده به عيد قربان، به كاروان ها و يا تورهاي زيارتي معرفي مي شوند و طي اين مدت آموزش هاي لازم را مي بينند.
گذرنامه و ويزا
زائر ترك براي عزيمت به عربستان سعودي، گذرنامه عادي بين المللي دريافت مي كند. اين گذرنامه مخصوص سفر حجّ نيست و براي سفرهاي خارجي ديگر نيز مورد استفاده است. زائر، خود به شهرباني محلّ مراجعه و گذرنامه را دريافت مي كند و هزينه آن را شخصاً مي پردازد. زمان مراجعه زائر براي دريافت گذرنامه پنج ماه مانده به عيد قربان است.
صدور گذرنامه در كشور تركيه، به صورت غير متمركز در استان ها و توسط فرمانداري ها انجام مي شود و تمامي مسؤوليت آن به عهده خود زائر است. معمولا مجري حج (سازمان امور ديانت و بخش خصوصي) بعد از ماه مبارك رمضان گذرنامه ها را به سفارت عربستان تسليم و يك تا يك ونيم ماه مانده به عيد قربان تحويل مي گيرد.
انتقال به عربستان (هوايي ـ زميني ـ دريايي)
زائران ترك از طريق هوا به كشور عربستان منتقل مي شوند. يك زائر بايد براي رفت و برگشت خود به عربستان 1800 تا 1900 دلار بپردازد كه اين مبلغ همه ساله با تغييراتي مواجه است. دولت
براي هزينه پرواز زائران، هيچ يارانه اي را در نظر نمي گيرد. سازمان امور ديانت و بخش خصوصي، مسؤوليت تهيه بليط زائران را بر عهده دارند و هماهنگي امور مربوط به پرواز زائران نيز به عهده همين دو مركز است. زائران كشور تركيه معمولا از 15 فرودگاه مبدأ به قصد عربستان سعودي پرواز مي كنند كه اين تعداد نسبت به تعداد متقاضيان استان ها بيشتر و كمتر مي شود، هواپيماهاي شركت هواپيمايي تركيه فقط به جدّه پرواز دارند.
تعداد پروازهاي تركيه به عربستان، به نسبت منازلي كه در مكّه و مدينه اجاره شده و نسبت به طرح اسكان زائران تنظيم مي شود. به طور متوسط روزانه 12 پرواز از تركيه به عربستان انجام و زائران اين كشور را به جدّه منتقل مي كند. زائران ترك، ميان 30 تا 35 روز در عربستان اقامت دارند و پيش از عزيمت آنان، زمان برگشت نيز مشخص مي شود. تركيه در موسم حجّ به ناوگان هوايي خود متّكي است و از ساير كشورها هواپيما اجاره نمي كند.
گمرك ارز و سوغات
زائر ترك هيچ مبلغي را بابت عوارض خروج از كشور نمي پردازد. مأموران امنيتي و گمركي، به هنگام خروج زائران، آنان را بازرسي مي كنند. زائران در خارج كردن كالا تابع مقررات عمومي گمرك تركيه هستند ولي معمولا هيچ كالايي را براي فروش در عربستان سعودي با خود به همراه نمي برند و فقط در هنگام خروج، لباس هاي شخصي و برخي مواد غذايي را همراه دارند. آنان نسبت به ظرفيت هواپيما، حق آوردن كالا به وزن 30 الي 40 كيلوگرم را دارند و عموماً تسبيح، عرقچين، سجاده، آب زمزم و اسباب بازي را به عنوان
سوغات به كشورشان وارد مي كنند.
براي كالاهاي ممنوعه، مطابق قوانين
گمرك عمل مي شود و اجناسي كه مشمول گمرك شوند، عوارض مربوط دريافت مي گردد ولي از كالاهاي مجاز هيچ مبلغي اخذ نمي شود و معمولا وسايل زائران، همراه با خودشان به تركيه منتقل مي شود.
زائران در زمينه انتقال ارز با هيچ محدوديتي مواجه نيستند و نسبت به قدرت مالي و احتياج خود، ارز لازم را به همراه مي برند. دولت تركيه به ارز همراه زائران يارانه اي نمي پردازد.
فرودگاه جدّه، حمل و نقل داخل عربستان
براي هر زائر ترك، پس از ورود به عربستان، 1029 ريال سعودي پرداخت مي شود. آنان بين سه الي چهار ساعت به منظور انجام امور گمركي و گذرنامه در فرودگاه جدّه معطل مي شوند. افرادي از سازمان امور ديانتِ تركيه، اماكن استقرار، استراحت و پذيرايي از زائران با غذاهاي سرد و بسته بندي شده را فراهم مي كنند و بخش خصوصي تركيه چنين خدماتي را ارائه نمي دهد. هزينه اين پذيرايي از محلّ مبلغي كه زائر براي سفر حج پرداخته تأمين مي شود.
انتقال زائران ترك از جدّه به مكّه و مدينه، توسط اتوبوس انجام مي شود و هيچگونه پذيرايي در ميان راه از آنان نمي شود. در مكّه و مدينه، براي رفتن به حرمين شريفين از خودرو كرايه اي استفاده مي كنند. به جز ايام عرفه و عيد قربان، خودروهاي اجاره اي در اختيارشان قرار مي گيرد. اين خودروها توسط افراد مسؤول در امور حج كرايه مي شود و هزينه هاي آن از 1029 ريال سعودي كه به هنگام ورود زائران به عربستان از او دريافت مي شود تأمين گردد.
مسكن
دو ماه پيش از عزيمت زائران ترك به عربستان، اجاره مسكن توسط مأموران سازمان امور ديانت تركيه و مسؤولان بخش خصوصي آغاز مي شود. 35 تا 40 نفر، مأمور اجاره منازل در مكّه و مدينه مي شوند و به طور تقريبي 80 تا 85 روز در آنجا مي مانند. هزينه اقامت، مأموريت و خوراك اين افراد از محلّ حساب حج و عمره تأمين مي شود. اين مأموران مجبورند طبق دستور العمل موجود، منازل را اجاره كنند.
اجاره كنندگان منازل زائران
ترك، معمولا فرش، آب، ميز و صندلي، يخچال و لوازم آشپزخانه را
از موجر دريافت مي كنند. اجاره بهاي منازل در حين سفر و به صورت قسطي
از سوي مأموران ذيربط سازمان امور
ديانت تركيه پرداخت مي شود. زائران زن و مردِ ترك به طور جداگانه در منازل اسكان داده مي شوند. از منازل اجاره شده، به صورت 24 ساعته استفاده مي شد. حجّاج ترك 8 روز در مدينه و 20 تا 25 روز در مكّه اقامت مي كنند و مجموعه سفر آنان، 30 تا 35 روز به طول مي انجامد.
تداركات و تغذيه
از زائران ترك در حين پرواز با هواپيما، روزها و شب هاي اقامت در عرفات و منا، طبق برنامه از پيش تعيين شده پذيرايي به عمل مي آيد. در ساير اوقات از آن دسته از حجاجي كه اقامت در هتل و يا اقامت كوتاه مدت را ترجيح داده اند، در سه نوبت پذيرايي به عمل مي آيد. گروه مخصوصي كه پيش از سفر حج برنامه هاي غذايي زائران را تدوين كرده اند، مأموريت اين پذيرايي را بر عهده دارند. براي زائراني كه در هتل اقامت دارند غذا در محل تهيه و در اختيار آنان قرار مي گيرد. برخي از آنان مقدار كمي مواد غذايي با خود به عربستان انتقال مي دهند و در طول سفر از آن استفاده مي كنند. مأموران تداركات و تهيه غذا نيز، برخي از اقلام غذايي را از تركيه به عربستان مي برند، ليكن قسمت عمده نيازمندي خود را از مقصد تهيّه مي كنند. غذاي منا و عرفات زائران ترك، سرد و به صورت بسته بندي داده مي شود. و هيچ برنامه معيني براي استفاده از ميوه و چاي ندارند و آب بهداشتي و مورد شرب آنان نيز توسط صاحبان منازل تأمين مي شود.
مسؤولان حج تركيه به علّت اينكه هزينه هاي تغذيه افراد يكسان نيست، سرانه مشخصي را براي اين منظور تعيين نكرده اند.
بهداشت و درمان
زائران كشور تركيه قبل از عزيمت به عربستان، تحت هيچ معاينات پزشكي قرار نمي گيرند و خود آنان به سلامت خود توجه مي كنند. قبل از سفر فقط نسبت به بيماري مننژيت واكسينه مي شوند. اعزام زائران بيمار بر اساس گزارشي است كه پزشك مربوط ارائه دهد. در طول سفر تمامي خدمات پزشكي مورد نياز به زائران بيمار ارائه مي شود و از همه امكانات درماني دولتِ تركيه و يا عربستان بهره مي گيرند. مسؤولان اجرايي حج كشور تركيه، با كسب اجازه از دولت عربستان داروهاي مورد نياز زائران را به همراه مي برند. سازمان امور ديانت در موسم حج يك باب بيمارستان در مكّه، يك باب بيمارستان در مدينه و مراكز بهداشتي كافي داير مي كند. همچنين چادرهاي پزشكي در عرفات و منا براي ارائه هرگونه خدمات درماني برپا مي شود. تمامي مراكز درماني مذكور در طول
موسم حج فعاليت دارند. به علت وجود امكانات درماني كافي و بهره گيري از خدمات سعودي، ديگر نيازي به استفاده از زائران پزشك احساس نمي شود. زائران ترك قبل از تشرف به حج در همايش هاي ويژه نسبت به رعايت نظافت و بهداشت آموزش مي بينند. سرانه اي كه براي هزينه خدمات درماني هر زائر ترك پيش بيني شده 40 دلار مي باشد.
بيمه
كشور تركيه در زمينه استفاده زائران از خدمات بيمه درماني، هيچ تدبيري نينديشيده است.
آموزش
حجّاج ترك پيش از اعزام به عربستان، در سمينارهاي مختلفي حضور پيدا مي كنند. در اين سمينارها به طور عمده درباره مناسك حج براي آنان توضيحاتي داده مي شود. آموزش مسائل اداري، روابط انساني، برخورد با مشكلات احتمالي كه حجّاج در حين سفر با آن مواجه مي شوند; نظير مسائل بهداشتي، امنيتي، تغذيه و گم كردن پول و دزدي و چگونگي مقابله با اين مسائل، بخش مهمّي از مسائل آموزش اين سمينارها را تشكيل مي دهد. دوره هاي آموزش زائران ترك يك تا دو ماه قبل از آغاز سفر حج انجام مي شود.
معمولا سمينارهاي مذكور با هماهنگي مفتي هاي استان ها در شهرستان ها تشكيل و آموزش ها نيز توسط رؤساي قافله هاي حجّ كه تجارب لازم را دارند اعمال مي گردد. در حين سفر حج نيز به دستور اداره حج، رؤساي قافله ها و مأموران ديني هشدارها و تذكرات لازم در خصوص مسائل بهداشتي، امنيتي و غيره را به زائران مي دهند. مسؤولان انتخاب شده از سوي سازمان امور ديانت تركيه با حضور در منازل حجاج نيز توصيه لازم را نموده و اطلاعات مورد نياز را در اختيار آنان قرار مي دهند. علاوه بر همه اين ها كه گفته شد، در ايام نزديك به حج، از امكانات رسانه اي كشور نيز بهره گرفته مي شود و زائران از جزوات و كتب و فيلم هاي ويدئويي نيز استفاده مي كنند. هزينه آموزش حجّاج (سمينارهاي آموزش ـ كتب ـ جزوات ـ فيلم و...) از حساب حج و عمره تأمين مي گردد و دولت هيچ
كمك مالي در اين زمينه ارائه نمي كند و خود زائران نيز به صورت مستقيم مبلغي نمي پردازند. پس از اينكه زائران ترك از سفر حج بازگشتند، در زمينه ادامه و تحكيم خصلت هاي ارزشمندي كه در حين سفر در احترام متقابل به يكديگر و داشتن حسن نيت و مسامحه آموخته اند و ياكسب كرده اند، توصيه هايي ازسوي دست اندركاران به آنان مي شود. اداره حج سازمان امور ديانت تركيه همچنين براي رؤساي كاروان ها و مأموران، اين سمينارهاي آموزشي را برگزار مي كند.
تشكيلات اجرايي حج
سازمان امور ديانت تركيه براي كنترل عملكرد و خدمات اداره امور حجّ و همچنين كنترل فعاليت هاي آن دسته از آژانس هاي سياحتي درجه يك كه جواز اعزام قافله هاي حجّ را دارند و نيز براي ايجاد هماهنگي در امور كنترل بازرسان ساير مؤسسات، به اندازه كافي بازرس تعيين مي كند. اين افراد موظف به كنترل بازرسي امور اجرايي حجّ هستند. حيطه كنترل و بازرسي اين افراد به شرح زير است:
ـ امور مربوط به حجّ كه در سازماندهي امور ديانت انجام مي شود; اعمّ از امور ورود و خروج در جدّه، نحوه انتقال حجّاج و...
ـ وضعيت منازل حجاج اسكان داده شده در مكّه و مدينه.
ـ نحوه خدماتي كه در اماكن مقدّس داده مي شود.
ـ نحوه ارائه خدمات حمل ونقل و بهداشت به حجّاج.
ـ رفتار پرسنلي.
ـ نحوه تغذيه حجاج و خدمات مشابه.
ـ هزينه هايي كه در ارتباط با سفر حجّ مصرف مي شود.
ـ بررسي و تثبيت نواقص و ارائه پيشنهادهاي به موقع جهت رفع آنها.
ـ كنترل عملكرد مأموران و مسؤولان و بررسي و تهيه گزارش از موارد سوء و كج روي هاي احتمالي بازرسان و نمايندگان ويژه سازمان، در عين حال نسبت به كنترل عملكرد آژانس هاي مسافرتي در چهارچوب حدود و اختيارات آنان و چگونگي ارائه خدمات اين آژانس ها به زائران، مسؤول بوده و وظيفه دارند نتيجه بررسي هاي خود را طي گزارشي به رياست سازمان
امور ديانت ارائه دهند. هر يك از اين نمايندگان مأمور بررسي و كنترل بخش خاصي مي شوند و تعداد آن ها نيز متغير است.
خدمتگزاران به زائران ترك و مجريان عمليات حج، از سوي سازمان امور ديانت تركيه و با در نظر گرفته معيارهايي همچون سن، داشتنِ تجره سفر به حج، مدت خدمت، سابقه پرونده، سازگاري با شرايط اقليمي عربستان و... انتخاب مي شوند. اين افراد همچنين در چارچوب دستورالعمل سازمان امور ديانت بعد از قبولي در امتحانات كتبي و شفاهي كه در مراكز مختلف تركيه برگزار مي شود، انتخاب مي گردند. برگزيدگان در قبال سازمان امور ديانت مسؤول مي باشند و ارزيابي عملكرد آنان نيز به عهده همين سازمان است. بعثه حجاج تركيه در مورد فعاليت هاي فرهنگي كه مربوط به خود زائران است، توصيه هايي به آنان مي كند. مسؤولان بعثه حج در طول سفر از طريق تشكيل جلسات با قافله ها و مأموران ديني ارتباط دارند.
پيش از شروع سفر حجّ، زائران ترك از پارچه هايي كه در اختيار آنان قرار داده مي شود، لباس متّحدالشكل و مناسب تهيه مي كنند و در طول سفر بايد از همين لباس استفاده نمايند.
گزارش فوق به سفارش دفتر پژوهشهاي كاربردي سازمان حجّ و زيارت و توسط دفتر نمايندگي خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران در تركيه تهيّه شده، كه بدينوسيله از اين عزيزان تشكّر و قدرداني مي نماييم. فصلنامه «ميقات حجّ»
|