با ياران پيامبر(صلي الله عليه وآله) در مدينه (7)
محمد نقدي
حمزه
روز به ميانه نزديك شده، هُرمِ گرما چهره را آزار مي دهد، بزرگان قريش مثل هميشه، در اطراف خانه كعبه، زير سايبانها اُطراق كرده، با هم مشغول گفتگو هستند; نَقْل داستانها و وقايع گذشته، همراه با قهقهه خنده كه چاشني آن است، سرگرمي همه روزه آنها است.
حمزه با تيرو كمان از شكار برگشته، به عادت هميشگي خود، قبل از اين كه به خانه رود و يا با كسي حرفي بزند، قصد دارد براي طواف وارد مسجدالحرام شود.
او هميشه پس از طواف سري به جمع قريش، در اطراف مسجد مي زند و با آنها خوش
و بِش مي كند.
حمزه در بين سران و بزرگان قريش جايگاهي ويژه دارد; او مردي رشيد، قوي، شجاع، مستقل، با شهامت و جنگجوست.
اكنون سر به زير دارد و با گامهاي استوار وارده آهنينش، براي رفتن به طواف، از كنار كوه صفا مي گذرد; هنوز به مسجد نرسيده كه فرياد زني از پشت سر، توجهش را به خود جلب مي كند; بي اختيار به طرف صدا برمي گردد.
كنيز يكي از بزرگان قريش است كه بر بالاي كوه صفا خانه دارد.
هان، يا اباعُماره، ايكاش لحظاتي پيش اينجا بودي و مي ديدي ابا الحكم، با پسر برادرت چه كرد؟!
حمزه، با شنيدن اين سخن سخت جا خورد و چون ميخ به زمين ميخكوب شد; او در انتظار شنيدن بقيه ماجراست.
و كنيز ادامه داد:
پيامبر از اينجا مي گذشت كه ابوجهل او را مورد آزار قرار داد و به باد ناسزا گرفت، حرفهاي زشتي به او گفت كه اگر تو بودي، هرگز تحمل شنيدنش را نداشتي; اما پسر برادرت پاسخي نداد و به سوي خانه اش رهسپار شد.
حمزه با شنيدن اين ماجرا سخت برآشفت. خون در رگهايش جوشيدن گرفت، رنگ چهره اش تغيير كرد، و بدون اين كه با كسي سخن بگويد، همانگونه كه هنگام رفتن به طواف با احدي حرف نمي زد، يكسره به سوي ابوجهل شتافت.
داخل مسجد شد.
ابوجهل در ميان جمعي از افراد قبيله اش، كنار خانه كعبه نشسته، مجلس گرمي داشتند.
حمزه خود را بالاي سر ابوجهل رساند، و كمان تيراندازي خود را بالا برد و محكم بر فرق او كوفت.
شدت ضربه به حدي بود كه سر ابوجهل شكافت و خون جاري شد.
ياران ابوجهل از همه طرف بلند شدند كه از او دفاع كنند.
آنها فرياد زدند:
حمزه! تو را چه شده؟ چرا اينچنين مي كني؟! نكند تو هم به دين پسر برادرت در آمده اي؟!
و حمزه پاسخ داد:
آري، شهادت مي دهم كه او رسول خداست و آنچه مي گويد حق است. به خدا سوگند، هرگز از ياري او دست برنخواهم داشت. اگر راست مي گوييد جلويم را بگيريد.
سخنان محكم حمزه، چون پتكي بر مغز همه فرود آمد.
ابوجهل كه خود مي دانست چه اشتباه بزرگي مرتكب شده، پيشي جست و گفت:
او را رها كنيد، به خدا سوگند من به پسر برادرش حرف زشتي زده ام.
همگي با شنيدن اين سخن، واخورده به گوشه اي خزيدند.
* * *
تا آن روز هيچكس بطور علني اظهار اسلام و طرفداري از دين محمد ـ ص ـ را از حمزه نديده بود.
جانبداري و دفاع به موقع حمزه، چون آب سردي بود كه شعله هاي غرور و غضب و خشم مكيان كوردل و معاند را خاموش و همه را در مبارزه با دين حق مأيوس ساخت.
آنها فهميدند كه كار مبارزه با پيامبر به اين آساني نيست; زيرا از امروز شجاع شجاعان و بهترين نام آور قريش، ياور و پشتيبان اوست، لذا آزار و اذيت آنها رو به كاستي گذاشت.
حمزه در دين خود فردي ثابت قدم شد و همواره در كنار پيامبر از چهره هاي درخشان و به يادماندني اسلام گرديد.
او با پيامبر به مدينه هجرت نمود. باورود به مدينه، ابتدا در اولين مأموريت نظامي شركت جست و به فرماندهي گروه منصوب گرديد.
مأموريت اين گروه كه تعدادشان به سي نفر مي رسيد و همگي از مهاجرين بودند
حركت به سوي «سيف البحر» و خبرگيري از كاروان تجاري قريش، و فعل و انفعلات دشمن در آن نواحي بود.
پيامبر ـ ص ـ پرچم سفيدي را به دست حمزه داد و آنها را روانه مأموريت كرد.
حمزه با گروه، عازم منطقه شدند و با كاروان قريش كه به سرپرستي ابوجهل و با همراهي سيصد نفر بود مُصادف شدند. هر دو گروه صف كشيده آماده نبرد شدند.
در اين ميان يكي از بزرگان قريش به نام «مجدي بن عمرو الجُهَني» ـ كه با هر دو گروه دوستي داشت ـ واسطه شد و به قدري بين دو گروه رفت و آمد كرد كه از شروع جنگ جلوگيري نمود و با ميانجيگري او، دو گروه بدون خونريزي از هم جدا شدند.
هنوز مدت زيادي از اين واقعه نگذشته بود كه براي دومين بار، حمزه در كنار پيامبر در جنگي به نام غزوه «ابواء» يا «ودّان» شركت جست.
اين بار هم براي خبرگيري از نيروهاي قريش، پيامبر با شصت تن از مهاجرين مدينه، عازم محلي به نام أَبواء شدند، پرچم نبرد به دست حمزه بود. پيامبر مدت پانزده شب در محل فوق اقامت گزيد. در اين غزوه قرار داد مصالحه اي بين نيروي اسلام و طايفه «بني ضمره» منعقد شد كه اين گروه متعهد شدند:
* عزم نبرد با مسلمين را نداشته باشند.
* به كساني كه قصد جنگ با مسلمانان را دارند نيرو ندهند.
* ديگران را وادار به جنگ با مسلمانان نكنند.
و اين واقعههم بدون در گيري و خونريزي پايان يافت.
در پايان سال دوم هجري، به پيامبر خبر رسيد كه كاروان بزرگ تجاري قريش، به
سركردگي ابوسفيان از شام برگشته، قصد مكه را دارد. پيامبر فرصت را مناسب ديد و مردم را براي نبرد با كفار دعوت نمود.
نيروهاي اسلام، مركب از سيصد و سيزده نفر از مهاجرين و انصار آماده شدند. پيامبر ابن ام مكتوم را براي نماز و ابولبابه انصاري را براي اداره شهر در مدينه گذاشت. و با نيروهاي اسلام عازم منطقه نبرد شد.
دو سپاه در كنار چاه هاي آب، در منطقه «بدر» بين مكه و مدينه با هم به مصاف پرداختند.
در اين نبرد كفار درسي فراموش نشدني گرفتند و با اين كه از نظر تعداد نفرات جنگي و تجهيزات نظامي بر مسلمانان فزوني داشتند، شكست بزرگي را محتمل شدند. پيشاپيش لشكريان اسلام علي ـ ع ـ حمزه و عبيدة بن حارث به نبرد برخاستند و سه تن از بزرگان قريش به نامهاي: شيبه، عُتبه، و وليدبن عتبه، به دستشان به درك واصل شدند. اين نبرد با پيروزي و سرافرازي سپاه اسلام پايان پذيرفت و كفار شكست خورده، در كمال ذلت به مكه باز گشتند.
در سال سوم هجري، كفار مكه براي انتقامجويي و تلافي كشته هاي خود در جنگ بدر، با همه قوا به عزم نبرد با مسلمانان، عازم مدينه شدند.
پيامبر ـ ص ـ شوراي نظامي تشكيل داد، پير مردها و منافقين به سركردگي «عبدالله ابن اُبَي» نظرشان اين بود كه در داخل شهر با كفار بجنگند، مردها در بيرون خانه ها و زن ها و بچه ها از بالاي بام خانه ها با پرتاب سنگ.
اما حمزه و تعدادي از بزرگان مهاجرين و انصار و جوانان رأيشان اين بود كه در بيرون شهر با دشمن رو برو شوند. زيرا دشمن جنگِ در داخل شهر را حمل بر ترس و بُزدلي خواهد نمود، و جرأت او بيشتر خواهد شد.
تعدادي از مهاجرين و انصار بخصوص كساني كه موفق به شركت در جنگ بدر نشده بودند، در اين زمينه مطالبي گفتند.
حمزه خطاب به پيامبر ـ ص ـ گفت:
به خدايي كه قرآن را بر تو نازل كرده، امروز چيزي نخواهم خورد تا با شمشيرم در بيرون شهر با كفار بجنگم.
پيامبر ـ ص ـ چون رأي بزرگان از مهاجرين و انصار مثل حمزه و سعد بن عباده و جوانان را اينچنين ديد، خوشحال شد، خود لباس رزم پوشيد، ابن ام مكتوم را براي اقامه نماز جاي خود گذاشت و پس از اقامه نماز عصر، عازم منطقه نبرد شد.
كفارِ تا دندان مسلح، گذشته از تجهيزات نظامي فراوان، اين بار براي تحريك احساسات، زنان را هم وارد ميدان كرده بودند كه بادف زدن و هلهله كردن مردان را تشويق به مبارزه كنند.
تعداد نيروهاي اسلام هزار نفر بود كه با تحريك «عبدالله بن اُبيّ» سيصد نفرشان از بين راه برگشتند و تنها هفتصد نفر در كنار پيامبر باقي ماندند. با صد زره و يك اسب.
اما سپاه كفر، مركب از سه هزار نفر، دويست اسب، هفتصد زره، و سه هزار شتر بود.
پيامبر ـ ص ـ در بين راه، در محلي به نام «شيخين» بين مدينه و اُحُد شب را سپري كرد و سحرگاهان به سوي احد حركت نمود و نماز صبح را در احد بجاي آورد.
با بالا آمدن روز، دو سپاه آماده نبرد شدند. پيامبر پشت لشكر را به كوه احدو روي آن را به مدينه قرار داد و سپاه كفر پشت به مدينه و روي در روي سپاه اسلام، آماده نبرد شدند.
تپه اي به نام «عَيْنَين» سمت چپ لشكر اسلام بود كه پيامبر پنجاه نفر تيرانداز را به سرگردگي «عبدالله بن جُبَير» بر فراز آن قرار داد و فرمود: چه پيروز شويم و چه شكست
بخوريم، هرگز مكان خود را ترك نكنيد.
نبرد شديدي بين دو سپاه در گرفت. با رشادت و پايمردي حضرت علي ـ ع ـ پرچمداران قريش يكي پس از ديگري كشته شدند.
حمزه رجز مي خواند و آنها را به نبرد دعوت مي كرد و چون شير به قلب سپاه دشمن حمله مي كرد و با ضربه هاي محكم، آنها را به زمين مي افكند.
«هند» همسر ابوسفيان در انتقام كشته شدن پدرش «عُتبه» كه در جنگ بدر به دست حمزه كشته شده بود، با غلام «جبير بن مطعم» كه او هم عمويش را در جنگ بدر از دست داده بود، قرار گذاشته بود كه اگر حمزه را بكشد او را آزاد خواهد كرد.
«وحشي» غلام جبير كه مردي حبشي بود با اين كه در جنگيدن مشهور بود اما چون مي ديد قدرت مبارزه رو در روي با حمزه را ندارد، با نيزه خود در پشت سنگي مخفي شد و در انتظار فرصت مناسب نشست.
در گرما گرم نبرد ناگهان حَمزه، در اثر لغزشي به پشت به زمين افتاد و زره از روي شكم او كنار رفت و سفيدي بدنش نمايان شد، «وحشي» فرصت را مناسب ديد و محكم نيزه خود را به طرف او پرتاب نمود; اصابت نيزه بطوري بود كه از آن طرف بدن حمزه بيرون آمد.
حمزه سعي كرد با همين حال به طرف وحشي حمله كند، اما شدت ضربه بقدري بود كه توان او را بُريد.
و سر انجام حمزه، اين يار با وفاي پيامبر و افسر رشيد اسلام، پس از اين كه يك تنه، سي و يك نفر از سپاه كفر را به درك واصل كرده بود، در حالي كه روزه بود به شهادت رسيد.
آنها وقتي از به شهادت رسيدن حمزه با خبر شدند، به جنايت فجيع ديگري هم دست زدند; براي تشفي خود در انتقام گيري از سپاه اسلام، بدن او را مثله كردند و «هند» همسر ابوسفيان، جگر او را به دندان گرفت، اما نتوانست بخورد.
پيامبر با شنيدن خبر قتل حمزه، بسيار متأثر شد، پيكر او را رو به قبله گذاشت، و سخت بر او گريست. اولين شهيدي كه بر او نماز گزارد، حمزه بود و پس از او هر شهيد ديگري را كه آوردند، همراه با جنازه حمزه بر او نماز گزارد و بدين ترتيب، هفتاد بار بر بدن
حمزه نماز خوانده شد.
همه شهداي اُحد با خون خود و بدون غسل و كفن دفن شدند، بجز حمزه كه در پارچه اي پشمي كه قد او را نمي پوشاند دفن شد و پيامبر گياهي خوشبو را در بالاي سر و پايين پاي او قرار داد.
براي دفن، هر دو شهيد را با هم در يك قبر مي گذاشتند، حمزه، كه از سوي رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ «سيد الشهدا» لقب گرفت، با فرزند خواهرش «عبدالله بن جَحْش» دفن شدند.
هنگامي كه سپاه اسلام وارد مدينه شد، از همه خانه ها صداي ناله و شيون در سوگ شهيدان بلند بود، و پيامبر وقتي ديد بر همه كشته ها مي گريند. اما كسي نيست كه براي حمزه عزاداري كند، ميل باطني خود را با اين جمله مشهور: «لكن حَمْزَةَ لا بَواكِيَ لَهُ» بيان نمود; انصار با شنيدن اين سخن، به زنهاي خود گفتند: قبل از گريه براي شهداي خود، براي حمزه نوحه سرايي كنند. و آنها اينچنين كردند.
واقدي متوفاي (207 هجري) مي نويسد: اين رسم هنوز در مدينه هست كه مردم در سوگ عزيزانشان، اَول بر حمزه گريه مي كنند.
پيامبر در زمان حيات خودشان همواره از حمزه به بزرگي ياد مي كردند، و ديگران را به زيارت قبر او و ساير شهدا ترغيب مي نمودند.
حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ هم بعد از رحلت پدر بزرگوارشان، هفته اي دوبار به زيارت قبر عمويش حمزه مي شتافت و بر او گريه مي كرد.
وجود حمزه در كنار پيامبر، در مكه و مدينه يكي از مهمترين عوامل تثبيت و تقويت حكومت اسلامي بود، تا جايي كه پس از رحلت پيامبر و بعد از ماجراي سقيفه، حضرت علي ـ عليه السلام ـ فرياد حسرتش در فقدان حمزه بلند است، كه:
«واحَمْزَتاه و لاحَمْزَةَ لِيَ الْيَوم».
و اين سخن را زماني حضرت بر زبان دارد، كه امثال عقيل و عباس زنده بودند.
امروز، براي ميليونها مسلمان مشتاق كه از سراسر جهان به زيارت حرم شريف نبوي در مدينه مشرف مي شوند; پس از زيارت قبر مطهر پيامبر، و ائمه بقيع، زيارت قبور شهدا در احد و در رأس آنان زيارت حمزه از بهترين توفيقات است، زيرا همانطور كه پيامبر اكرم ـ ص ـ فرمود:
اگر كسي مرا زيارت كند و به زيارت عمويم حمزه نشتابد، بر من جفا كرده.
پي نوشتها:
|