متن کامل

ميقات حج
سال چهارم شماره يازدهم بهار 1374

نقش ايرانيان در حرمين شريفين

محمد جواد طبسي

نژاد ايراني از دير زمان به عنوان نژادي پرجوش و تلاش، فرهنگ دوست و خدمتگزار شناخته شده و به اين صفات معروف است. از اين روست كه در عالم جاي خود را باز كرده و حضور فعالانه و مؤثري داشته اند.هرجا نامي از عمران و آباداني و فن معماري و هنري به ميان آيد، خدمتگزاران و هنرمندان اين خطّه مي درخشند.هرجا سخن از علم و دانش و پيشرفت فرهنگي باشد، ايرانيان مشعلداران آن هستند.و بالأخره هرجا آماري از خدمات اجتماعي داده شود، نام ايرانيان در آن به چشم مي خورد.ناگفته نماند كه حضور اين مردم با فرهنگ و اصيل، در برخي مناطق; همانند حرمين شريفين و عتبات عاليات، بيشتر و جدّي تر بوده است. بديهي است كه دليل آن، چيزي جز عشق و علاقه به حرم امن الهي و تربت پاك و مقدس رسول الله ـ صلّي الله عليه وآله و سلّم ـ و محبت به أهل بيت عصمت و طهارت ـ عليهم السلام ـ نبوده است.شواهد تاريخي بخوبي نشانگر آن است كه ايرانيان در زمانها و دورانهاي مختلف،

نقش كليدي را در مكه مكرمه و مدينه منوره ايفا كرده اند; از امارت و حكمراني بر شهر مكه گرفته تا تصدي پست قضاوت و فتوا و كرسي تدريس و خطابه وتعليم اطفال در مسجد الحرام. همچنين از تعمير مسجدالحرام و پوشش پرده كعبه و بازسازي ديگر مساجد اين ديار گرفته تا آبرساني به مكه و عرفات و راه اندازي چشمه ها و قنات ها و خدمات پزشكي و طبابت و... كه اينها همه، نشانه مجد و عظمت نژاد اصيل و با كفايت ايراني است. اينك بطور اختصار به نام و نام مشاغلي كه ايرانيان در مكه مكرمه عهده دار آن بوده اند، اشاره مي نماييم:الف ـ ولايت و امارت مكه مكرمهولايت و حكمراني شهر مكه يكي از مسائل مهم و پيچيده تاريخ حجاز است. همانگونه كه از كتب تاريخ برمي آيد، براي تصرف اين شهر، همواره جنگ و گريزهايي راه افتاده است. به همين جهت مكه گاهي به دست مصر و گاهي عراق و زماني به دست يمن و... اداره مي شده است. همچنين گاهي علويان انقلابي و گاه مكّيان و غير آنان به اداره شهر مي پرداختند.و از ميان ده ها نفري كه قبل و بعد از اسلام بر مكه ولايت داشته اند، گروهي از ايرانيان مي باشند كه از باب نمونه به نام چند نفر از آنان بسنده مي كنيم:   1ـ حسن بن سهلاز جمله كساني كه از طرف مأمون بر ولايت مكه گماشته شد، حسن بن سهل(1) برادر فضل بن سهل بود. البته او مستقيماً عهده دار اين امر نبود، بلكه مأمون آنگاه كه در سال 198 هجري برادرش امين را كشت، حسن بن سهل را بر ولايت آنچه كه طاهر بن حسين از كورالجبال و عراق و فارس و اهواز و حجاز و يمن فتح كرده بود، منصوب كرد.(2)   2ـ هيثم بن معاويه عتكي خراسانيهيثم پس از بركناري زياد از ولايت مكه، در سال 141 هجري، حكمراني اين شهر مقدس و طائف را عهده دار شد و حكومتش تا سال 143 هجري ادامه يافت.(3)

   3ـ محمد طغجدر زمان مستكفي عباسي، جماعتي بر مكه ولايت داشتند كه از جمله محمد بن طغج معروف به اخشيد صاحب مصر و دو فرزندش ابوالقاسم انجور; يعني محمود و ابوالحسن علي بودند.(1)شهيد مطهري نام اين سه نفر را جزو خراسانياني ثبت مي كند كه در مصر و آفريقاي شمالي حكومت مي كرده اند.(2)ب ـ رياست علمي و مذهبي مكه مكرمهمكه مكرمه تاكنون شخصيتهاي علميِ بزرگ و نامداري را به خود ديده است. از آنجا كه برخي از آنان عالي مقام و بزرگوار بوده اند به آنها لقب «شيخ مكه»، «شيخ الحرم» و «امام الحرمين» داده شده است.از جمله تعدادي از ايرانيان مي باشند كه بدين لقب مشهور گشته اند:   1ـ عمر بن عبدالمجيد ميانشيتقي الدين مكي درباره اش مي نويسد:«نزيل مكة و شيخها و خطيبها...»منصور بن سليم از او با عنوان «فقيه» ياد كرده و گويد:در مصر و مكه حديث گفت و خطيب آنجا شد، او عالمي پرهيزكار و فرد موثقي بود.(3)   2ـ محمد بن ابراهيم بن منذرشيخ حرم شريف ابوبكر نيسابوري، فقيه و مجتهد و حافظ در سال سيصد و نه يا ده در مكه وفات يافت.(4)   3ـ محمد بن ابراهيم بن يوسف نيشابوريدر مكه اقامت گزيده و شيخ حرم شد و در سال 348 هجري وفات يافت.(5)

   4ـ عبدالجبار اصفهانيابو موسي مديني از او روايت كرده و درباره اش مي گويد:سالها شيخ الحرم بوده، و در سال پانصد و بيست و يك، در مكه مكرمه وفات يافت.(1)   5ـ سعيد بن منصورذهبي مي نويسد:سعيد بن منصور; حافظ، امام، شيخ الحرم ابو عثمان خراساني.(2)   6ـ سعد بن علي بن محمد زنجانيابو سعد سمعاني مي نويسد:(وي) مجاور مكه مكرمه گرديد و شيخ الحرم شد. او صاحب كرامات و آيات بود و هرگاه وارد مسجدالحرام مي گرديد، مردم طواف را رها كرده و دست او را بيش از حجرالأسود مي بوسيدند!(3)ج ـ قضاوت در حرمين شريفيننام تعدادي از ايرانيان در كتب و تراجم مشاهير مكه و مدينه به چشم مي خورد كه به عنوان قاضي حرمين و يا قاضي شهر مكه ذكر گرديده اند، كه برخي از بروجرد و برخي ديگر از نيشابور و يا نهاوند مي باشند:   1ـ احمد بن محمد بن عبدالله نيشابوريوي قاضي حرمين و شيخ حنفيها در زمان خودش بشمار مي رفته و حدود دوازده سال قضاوت حرمين را عهده دار بوده است.(4)   2ـ طاهر بن محمد بن طاهر بروجرديسبكي در طبقات خود مي نويسد:(او) فقه را از شيخ ابو اسحاق شيرازي گرفته... سپس به مكه منتقل شد و در آنجا ساكن

گرديد و قضاوت آنجا را عهده دار شد.(1)   3ـ عبدالملك بن أبي مسلم بن أبي نصر نهاوندي قاضي مكه...(2)د ـ حديث و روايت در مكه مكرمهدر حرمين شريفين محدّث و راوي بي شماري بوده كه تعداد قابل توجهي از آنان ايراني بوده اند. درباره برخي از آنها تصريح شده است كه در مكه حديث مي گفته اند و در مورد برخي ديگر تصريح نشده است. گرچه بزرگان اهل حديث و اصحاب سنن و صحاح از آنها روايت كرده و حديث نقل نموده اند. درباره اينان، تعابير زيبايي شده; از قبيل فقيه، مجتهد، حافظ، شيخ الحرم، بارع، صالح، قاضي، زاهد، ثقه، امام، محدّث، خطيب و... .و چون تعداد اينان زياد است، فقط به ذكر نام و سال وفاتشان بسنده مي كنيم:46ـ محمد بن احمد بن ابي بكر خراساني، متوفاي 542 هجري.(3)47ـ محمد بن ابراهيم بن منذر نيشابوري، متوفاي 309 يا 310 هجري.(4)48ـ محمد بن احمد بن عبدالله بن محمد قاشاني، متوفاي 371 هجري.(5)49ـ محمد بن احمد بن محمد قزويني صوفي، متوفاي 811 هجري.(6)50ـ محمد بن ابراهيم بن فخار اصبهاني، متوفاي 499 هجري.(7)51ـ عبدالجبار اصبهاني، متوفاي 521 هجري.(8)52ـ عبدالرحمن بن عبدالصمد نيسابوري، متوفاي 549 هجري.(9)53ـ محمد بن مقاتل كسائي مروزي، متوفاي 226 هجري.(10)54ـ سلمة بن شبيب نيسابوري، متوفاي 246 هجري.(11)55ـ سعد بن علي بن محمد زنجاني، متوفاي 471 هجري.(12)56ـ سعيد بن منصور بن شعبه خراساني، متوفاي 227 هجري.(13)57ـ شعيب بن حرب مدائني خراساني، متوفاي 197 هجري.(14)58ـ اقبال بن عبدالله حبشي قزويني.(15)59ـ خضر بن حسن بن محمود ثابتي اصفهاني، متوفاي 743 هجري.(16)

60ـ داود بن عجلان مكي خراساني.(1)61ـ سعد بن عبدالله اسفرايني، متوفاي 786 هجري.(2)62ـ محمد بن هبة الله ابو نصر شيرازي، متوفاي 495 هجري.(3)63ـ احمد بن اقبال قزويني.(4)64ـ احمد بن حمدوية بن موسي نيسابوري، متوفاي 315.(5)65ـ ابراهيم بن حسين شيرازي.(6)66ـ ابراهيم بن طهمان بن سعيد خراساني، متوفاي 163 هجري.(7)67ـ عبدالمجيد بن عبدالعزيز مروزي، متوفاي 206 هجري.(8)68ـ عبدالمحسن بن ابي العميد ابهري، متوفاي 624 هجري.(9)69ـ عمر بن عبدالمجيد ميانشي، متوفاي 581 هجري.(10)70ـ هدية بن الوهاب مروزي، متوفاي 241 هجري.(11)71ـ يوسف بن ماهك بن بهزاد فارسي، متوفاي 113 هجري.(12)72ـ صالح بن محمد اصبهاني متوفاي 757 هجري.(13)هـ ـ مقام «استادي قراءت» در مكه مكرمهبرخي از ايرانيان مجاور در مكه مكرمه افتخار عنوان «مُقرئ»(14) بودن را پيدا كردند; بطوري كه با عنوان «مُقرئ أهل مكه» مشهور و معروف شدند. بلكه دو تن از آنان، بالاترين سمت را در مقامِ استادي قراءت، كسب كردند; تا آنجا كه از قرّاء سبعه شده و شهرت جهاني يافتند.آنان عبارتند از:   1ـ ابن كثير مكّيابو معبد عبدالله بن عمرو بن عبدالله بن زادان فيروزان بن هرمز مكي داري... ابو معبد عطار داري فارسي الأصل. گويند وي از آن گروه ايرانيان بود كه خسرو ايران آنان را براي فتح حبشه، با كشتيهايي به يمن گسيل داشت... ابو عمرو علا گفته است كه من قرآن را نزد ابن

كثير و مجاهد ختم كردم. ابن كثير به زبان عربي بيش از مجاهد تسلط داشت و تا هنگام وفات، امام قاريان مكه بود.(1)   2 ـ نافعابو عبدالله نافع بن أبي نعيم مدني، مكني به «ابورُويم» مي باشد. طبق روايت اصمعي و نيز حافظ ابي نعيم (در تاريخ اصفهان) و ابن نديم، نافع اصفهاني الأصل بود و در مدينه مي زيست و در همانجا به سال 176 يا 196 هجري قمري درگذشت.ابن جزري مي نويسد: نافع يكي از قرّاء سبعه و عالمي نام آور و ثقه و صالح و از اهالي اصفهان مي باشد و قراءت را از جماعتي كه به هفتاد نفر مي رسد فرا گرفته است.(2)   3 ـ احمد بن اقبال قزويني مكّيوي بهمراه پدر سالها در مكه اقامت گزيد و جمعي از فضلاي وقت; همانند ابنِ عساكر و ابن خليل و دلاصي را درك كرد. درباره اش گفته شده كه همانند او كم ديده شده كه بر اقراء آنهمه صبر و حوصله از خود نشان داده باشد.(3)   4 ـ احمد الشريف خراسانيسخاوي پس از اعطاي لقب «مقريء» به احمد شريف خراساني، مي گويد:«كان ديناً خيراً مقرئاً مقيماً برباط الشيرازي....»(4)   5 ـ ابو عبدالله كازرينيمحمد بن حسين بن محمد بن آذر بن بهرام فارسي ابو عبدالله كازريني مقريء اهل مكه.(5)   6 ـ احمد بن محمد بن عبدالله فارسي، مقريء مكه.(6)7ـ صالح بن محمود اصبهانييكي از مقرئين به قراءات سبع و مدرسين در مسجدالحرام بوده است.(7)

   8ـ معروف بن مشكانمعروف به ابوالوليد مكّي، قاري أهل مكه.. صاحب مغني در قراءات مي نويسد: (نامبرده) مولاي عامر بن نفيل كندي، و از خطّه فارس است كه كسري آنها را در كشتي فرستاد، تا حبشيان را از يمن طرد كنند.(1)و ـ امامت در مسجدالحرامپيش از اين در مسجدالحرام امامهاي متعددي وجود داشته است، بلكه بايد گفت كه هر مذهبي براي خود امامي راتب داشت.(2) و ما در اينجا ـ هرچند كه جستجوي كامل نكرده ايم امّا ـ نام سه نفر از ايرانيان را كه سالها امامت مقام ابراهيم را عهده دار بوده اند مي آوريم:   1 ـ زاهر بن رستم اصبهانيتقي الدين مكي درباره اش مي نويسد: (وي) اصفهاني الأصل بوده و در بغداد متولد گرديده است. سالهاي زيادي امامت مقام ابراهيم را عهده دار بود تا اين كه از امامت عاجز شده و ملازم منزل خود گرديد.(3)   2 ـ عبدالمحسن بن أبي العميد أبهريوي به عنوان امام راتب در مقام ابراهيم بود، تا اين كه وفات يافت.(4)   3 ـ عبدالملك بن أبي مسلم نهاوندياو نيز به عنوان امام مقام ابراهيم تعيين شده بود.(5)ز ـ تدريس در مكه و مسجدالحراماز جمله مناصب و مشاغلي كه ايرانيان مجاور در مكه مكرمه، بدان اشتغال داشتند، تدريس در مدارس مكه بوده و بلكه برخي از آنان كار تدريس در مسجدالحرام را نيز به عهده

داشته اند. تقي الدين مكي به نام سه تن از آنان اشاره مي كند:   1 ـ عبدالرحمن بن عبدالصمد نيسابوريوي معروف به ابوالقاسم اكّاف، از اهالي نيشابور بوده و فقه را از ابو نصر بن ابي القاسم قشيري گرفته است... و مختصرِ ابو محمد جويني را در مكه تدريس مي كرد. او در سال 549 وفات يافت.(1)   2 ـ صالح بن محمود كرومي اصبهاني

او يكي از مقرئين به قراءات هفتگانه و مدرّس در حرم شريف بوده... كه در سال 757 در مكه وفات يافت و در قبرستان معلاة دفن گرديد.(2)   3 ـ حسن بن علي بن محمود نهاوندي (نجيب الدين حنفي)ميورقي از عبدالمحسن بن علي... نقل مي كند كه: امروز (666 هجري) نجيب الدين حنفي، مدرس حنفي ها در مكه مكرمه مي باشد.(3)ح ـ اذان در مسجدالحراماز آنجا كه عده اي از ايرانيان علاقه خاصي به اذان گفتن در مسجدالحرام را داشته اند، برخي از آنان از طرف شيوخ حرم، به عنوان رئيس اذان گويان و برخي به عنوان مؤذن در مسجدالحرام تعيين گرديده اند. بعد از كمي دقت و مروري گذرا بر حالات اين افراد، به نتيجه مي رسيم كه همه آنها از اهالي كازرون مي باشند.تقي الدين مكي به نام و شرح حال هر يك از آنان اشاره كرده و ما از باب اختصار فقط به ذكر نامشان اكتفا مي كنيم:73ـ عبدالله بن علي بن محمد بن عبدالسلام بن ابي المعالي كازروني.(4)74ـ عبدالله بن علي بن عبدالله كازروني.(5)75ـ ذاكر بن عبدالمؤمن بن أبي المعالي كازروني.(6)

76ـ احمد بن عبدالسلام كازروني.(1)77ـاحمد بن علي بن محمد كازروني.(2)78ـ محمد بن عبدالله بن علي كازروني.(3)79ـ محمد بن عبدالسلام بن ابي المعالي كازروني.(4)80ـ محمد بن علي بن عبدالله بن علي كازروني.(5)81ـ عبدالسلام بن ابي المعالي كازروني.(6)82ـ عبداللطيف بن محمد بن حسين كازروني.(7)83ـ علي بن عبدالله بن علي بن محمد كازروني.(8)84ـ عبدالمؤمن كازروني.(9)85ـ علي بن محمد بن عبدالسلام كازروني.(10)86ـ احمد بن عبدالله بن قاسم بن نافع بن ابي بزه، كه به بشاربزي نامبردار و مكني به ابوالحسن بوده است. وي مؤذن مسجدالحرام بوده و اصلاً ايراني و از مردم همدان مي باشد.(11)ط ـ خدمت در حرمين شريفينايرانيان اين افتخار را دارند كه خدمات و كمك هاي فراواني را بخصوص به حرم امن الهي و مردم آن ديار انجام داده اند كه گوشه اي از آن خدمات در تاريخ به ثبت رسيده است:*   خدمات اجتماعي87ـ تعمير مسجدالحرامابراهيم بن محمد بن علي فارسي استرآبادي از جمله كساني بود كه در سال 466 به مكه مشرف شد و خدمات چشمگيري را در مكه بخصوص در مسجدالحرام انجام داد.و براساس نقل صاحب مرآة الحرمين، وي مواضعي از مسجدالحرام را كه ويران شده بود، با صرف مبلغ سي هزار دينار تعمير كرد.(12)

   88ـ تعمير و بازسازي حجر اسماعيلمحمد بن علي اصبهاني وزير; از جمله كساني بود كه حجر اسماعيل را بازسازي و تجديد ساختمان كرد.(1)   89ـ تعويض ناودان كعبهاز جمله خدمات شيخ ابوالقاسم رامشت فارسي كه از اعيان و تجار ايراني به شمار مي رفت، تغيير ناودان كعبه بود كه در سال 537 پس از مرگش توسط خادم او نصب گرديد.(2)   90ـ بازسازي خانه خدادر سال هزار و سيصد و نه سيل داخل مسجدالحرام و كعبه معظمه شد كه آب به اندازه قامتِ انسان بالا آمد. در اين جريان، تقريباً دو سوّم كعبه از طرف ناودان ويران گرديد. در اين برهه از زمان تنها كسي كه خود را آماده تعمير كعبه نمود; سيد ما; زين العابدين كاشاني، از شاگردان محمد امين استرآبادي و از مجاورين بيت الله الحرام بود.(3)   91ـ پوشاندن كعبه معظمهدر سال 466 هجري ابراهيم بن محمد بن علي فارسي استرآبادي، به هنگام تشرّف به مكه مكرمه، ملاحظه كرد كه سالهاست خانه خدا پوشش و پرده ندارد، پس كعبه را از پارچه سفيدي كه بافت هند بود، پوشانيد.(4)همچنين رامشت بن حسين فارسي، كه از اعيان و تجار ايراني بود، در سال 502 هجري قمري كعبه را پرده پوشانيد، و اين زماني بود كه پرده از طرف خليفه، به خاطر جنگي كه با پادشاه سلجوقي داشت، نرسيد. قيمت اين پرده هيجده هزار مثقال مصري بود.(5)   92ـ بازسازي مساجد مكه مكرمهاز جمله مساجدي كه در مكه مكرمه، به دست ايرانيان بازسازي شد; مسجد تنعيم، خَيْف و مسجد جبل الرحمه مي باشد.

ابراهيم بن محمد بن علي فارسي استرآبادي، مسجدي را كه عايشه در تنعيم از آنجا احرام بست بازسازي و تجديد ساختمان كرد.(1) و محمد بن علي اصفهاني وزير، مسجد خَيْف را در منا و همچنين مسجدي را كه برفراز جبل الرحمه در عرفات است بازسازي كرد.(2)   93ـ وقف خانه براي فقراي مجاوروقف خانه و رباط در اطراف مسجدالحرام، براي فقرا و مستمندان مجاور خانه خدا، يكي ديگر از خدماتي است كه عده اي از ايرانيان عهده دار آن بوده اند كه برخي از آن خانه ها در قسمت صفا و برخي ديگر نزديك باب الحزوره و يا در كوچه حجر بوده است.يكي از اين خانه ها را شاه شجاع بن محمد بن مظفر يزدي پادشاه فارس(3) و دوّمين آن را رامشت بن حسين بن شيرويه فارسي معروف به «رباط رامشت»(4) و سومين خانه را ابراهيم بن محمد اصفهاني(5) وقف كردند.   94ـ وقف املاك در عرفاتخدمت ارزنده ديگري كه ايرانيان به ميهمانان خدا و زائران بيت الله الحرام كرده اند، وقف حدود پنجاه مورد ملك در عرفات است كه توسّط عبدالسلام بن ابي المعالي كازروني انجام پذيرفت.(6)   95ـ ايجاد استراحتگاههاي موقت در بين راهعبدالعزيز بن علي بن عثمان بن محمد اصفهاني معروف عجمي كه يكي از تجار مكه مكرمه بوده، اموال و زمينهاي زيادي در مكه و وادي «مر» و «هده» بدست آورد و در هده جايگاهي را براي استراحت موقت زائراني كه پياده به طرف خانه خدا مي رفتند ساخت و وقف نمود.(7)   96ـ راه اندازي چشمه بازانچشمه بازان به همت يكي از مشايخ عجمِ مجاور مكه مكرمه; بنام دانيال بن علي بن سليمان بن محمود لرستاني كردي راه اندازي شد. وي تلاش زيادي براي ايجاد اين چشمه

كرد و سفرهايي بدين منظور به مصر و عراق نمود تا نظر صوبان نائب العراقين را براي شركت در اين كار جلب كند. سرانجام به كمك او چشمه را در سال 726 هجري جاري ساخت.(1)تقي الدين مكي راه اندازي چشمه بازان را به خليفة بن محمود كيلاني نسبت داده است.(2).   97ـ آبرساني به صحراي عرفاتاز كارهاي عظيمي كه محمد بن علي اصفهاني در مكه مكرمه انجام داد اين بود كه جهت رفاه حال زائران خانه خدا، آب را به عرفات رساند.تقي الدين مكي در شرح حال محمد بن علي اصفهاني مي نويسد:«و أجري الماءَ إلي عرفات... و كان يعطي أهل مكة كل سنة مالاً عظيماً ليجروا الماء إلي عرفات.»(3)«آب را به عرفات برد.. در حالي كه اهل مكه همه سال مخارج زيادي را براي رساندن آب به عرفات متحمل مي شدند.»   98ـ احداث ديوار براي شهر مدينهاز آنجا كه مردم مدينه ساليان درازي از حملات و غارتگري اعراب به تنگ آمده بودند، محمد بن علي اصفهاني با احداث ديواري در اطراف اين شهر، مردم آن سامان را از نگراني بيرون آورد.همچنين تقي الدين مكي مي نويسد:«و بني علي مدينة رسول الله ـ صلّي الله عليه و سلم ـ سوراً و كان الأعراب تنهبها و تغير عليها فكان الخطيب يقول علي المنبر: اللهم صن حرم من صان حرم نبيك ـ صلّي الله عليه و سلّم ـ و هو محمد بن علي الإصبهاني...»(4)«در اطراف شهر پيامبر خدا ـ ص ـ ديواري احداث كرد; زيرا اعراب اطراف مدينه هميشه به شهر حمله كرده و اموال مردم را غارت مي كردند و ـ خطيب به عنوان تقدير از اين عمل ـ بر منبر مي گفت: خدايا! حرم كسي را كه حرم پيامبر تو را مصون كرد مصون بدار، و منظورش محمد بن علي اصفهاني بود...»

*   خدمات فرهنگي

ايرانيان علاوه بر خدمات علمي; از قبيل حديث و روايت و تدريس در مسجدالحرام، خدمات فرهنگي ديگري نيز در حرمين شريفين ارائه كرده اند كه به چند نمونه از آن اشاره مي كنيم:   99ـ تأديب و تعليم كودكان در مسجدالحرامدو تن از ايرانياني كه اين خدمت را نسبت به كودكان مكه مكرمه انجام داده اند عبارتند از: 1ـ محمد بن اسماعيل بن حسين شيرازي، كه مدتي عهده دار تعليم و تأديب كودكان در مسجدالحرام، زير گلدسته باب العمره بوده است.(1) 2ـ مؤمن بن محمد كازروني مكي، كه او نيز مؤدب اطفال در حرم شريف بوده است.(2)   100ـ وقف كتابهاي نفيس و گرانبهاشاه شجاع بن محمد بن مظفر يزدي; سلطان خطه فارس.. در حرم مدني آثاري از خود به يادگار گذاشت... از جمله آنها: كتابخانه اي است كه مشتمل بر بهترين كتابها و گرانبهاترين آنها مي باشد..(3)   101ـ تأليف كتاباز ايرانيان معروف و مشهور در مكه مكرمه، بيشترين وقت خود را صرف تأليف كتاب كرده و از اين راه خدمتي به اسلام نمودند. اينك نام دو تن از كساني را كه موفق به اين كار شدند مي آوريم:1ـ شيخ مجدالدين فيروزآباديسباعي در تاريخ مكه مي نويسد:«و قد ألّف كتابه القاموس في منزله بمكة بجوار الصفا..»(4)شيخ مجدالدين فيروزآبادي صاحب قاموس، كتاب خود را در منزلش، در مكه نزديك

صفا تأليف نمود كه خود صاحب قاموس اين مطلب را در آخر كتابش يادآوري كرده است.(1)2ـ محمد امين استرآباديميرزا محمد امين استرآبادي كه از علماي اخباري است، كتاب خود «الفوائد المدنيّه» را هنگامي كه مجاور قبر پيامبر اسلام ـ ص ـ بود، تأليف نمود.(2)*   خدمات هنري

سباعي مي نويسد:شيخ عيسي كه اصل او از شيراز است، معروف به زيبايي خط مي باشد، و تمام آن خطوط و نقش و نگارهايي كه در زمانش، در مسجد، نوشته شده، همه اش را او نوشته است.(3)*   خدمات پزشكي

از بين ايرانيان مجاور در مكه مكرمه، نام دو تن در تاريخ ثبت گرديده است كه خدمات شايسته اي را به مردم مكه; از نظر طبابت و برطرف كردن نيازهاي دارويي و معالجه ديگر بيماريهاي مردم; از قبيل شكسته بندي و غيره انجام داده اند:1ـ محمد بن اسحاق شيرازي معروف به غياث الدين ابرقوهي، كه تقي الدين مكي در شرح حال او مي نويسد:«و كان له معرفة بالطب و له فيه تأليف حَسَن و انتفع به الناس في ذلك كثيراً بمكة و كان يحسن اليهم فيما يحتاجونه من الأدويه و غير ذلك.»(4)«او (غياث الدين ابرقوهي) داراي شناخت و معرفت در طب بود و در اين زمينه كتابي تأليف نمود كه مردم مكه از آن بهره هاي فراوان بردند. او كمك دارويي زيادي به مردم نمود.»2ـ محمد بن عبدالله بن علي كازروني، كه نامبرده نيز عهده دار شغل شكسته بندي در مكه مكرمه بود.(5) اين بود نمونه اي از صدها خدمت و شغلي كه ايرانيان در حرمين شريفين داشته اند. ناگفته نماند كه ما در صدد جستجوي كامل در اين زمينه نبوديم. بديهي است كه

ايرانيان افتخار خدمت به حرمين شريفين، بيش از آنچه گفته شد داشته اند. كه در صورت تمايل مي توانيد به كتب مربوط و تاريخ و رجال مكه مراجعه نماييد.