متن کامل

(شهريور 1357)

احمد عارف حكمت، فرزند ابراهيم بن عصمت بن اسماعيل رائف پاشا است كه به تصريح خير الدين زركلي در كتاب اعلام، قاموس التراجم سلسله نسبش به امام حسين بن علي(عليه السلام) و خاندان نبوّت منتهي مي شود.(1)

احمد عارف حكمت در سال 1200هـ .ق. به دنيا آمد و در دامان خانواه اي بزرگ و اهل علم و ديانت، رشد يافت.

پدر وي، ابراهيم عصمت، به تأييد مؤلفان دائره المعارف الاسلاميه (2) قاضي عسكر سلطان سليم ثالث (3) بود.

احمد عارف حكمت پس از طي مدارج علمي و اهتمام وافر به تحصيل و تحقيق. در سال 1231هـ .ق. = 1816(4) به مقام استادي و قضاوت بيت المقدس منصوب گرديد.

پس از پنج سال، در سال 1236هـ .ق. = 1820 م. صاحب منصب قضاوت قاهره شد و آنگاه در سال 1239هـ .ق. = 1823 م. عازم مدينه منوره گرديد تا عهده دار پست قاضي القضاتي شهر شود.

احمد عارف حكمت پس از 10 سال و بدان خاطر كه از سادات حسيني به شمار مي آمد: نقيب الاشراف شرفاي مدينه گرديد. سپس در سال 1249هـ .ق. = 1823 م. قاضي عسكر آناطولي  .(5) و در سال 1254هـ .ق. = 1838 م. قاضي عسكر ماملي  (6) و آنگاه در سال 1262هـ .ق. به بالاترين منصب قضاوت و ديانت; يعني شيخ الاسلامي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الاعلام، ج1، ص138، چاپ سوم، بيروت 1969 م.

2  . ج15، ترجمه محمد ثابت الافندي، احمد الشنتناوي و... ص479، افست، تهران، انتشارات جهان.

3  . بيست و هشتمين سلطان عثماني 1807ـ 1789 م.

4  . همان مأخذ ص479

5  . Anatolie

6  . بين بالكان و درياي سياه.

83

ارتقا يافت.

شيخ الاسلام احمد عارف حكمت، بعد از هفت سال شيخ الاسلامي، در سال 1270هـ .ق. از تمامي مناصب و مسؤوليت هاي رسمي خود استعفا كرد و به عبادت و تحقيق دل سپرد. تا در سال 1275هـ .ق. = 1858 م. جهان را در الآستانه (1) وداع گفت و به منزلگاه ابدي ره سپرد. متأسفانه تراجم و تذكره هايي كه مورد مطالعه راقم اين سطور بوده است، بيش از اين، از چگونگي احوالات و زندگاني شيخ الاسلام اطلاعي به دست نمي دهند.

اين عدم دسترسي حقير، دليل قلّت منابع تحقيق در شرح حال شيخ الاسلام نيست; زيرا شخصيت علمي و موقعيت والايي كه شيخ الاسلام در قلمروي حكومت عثماني دارا بود، مجال زيادي به نويسندگان و محقّقان هم عصر خود داده بود كه در اطراف حيات و موت وي قلمفرسايي كنند.

به استثناي كتاب هاي مطبوع تاريخ و تراجم تركي و عربي مربوط به نيمه دوم قرن 13هـ .ق. = 19 ميلادي مي توان به اين كتاب ها مراجعه كرد:

*Fatima ¨Aliyye : Djewdet pash we Eamani استانبول 1322هـ .ق.

* Gibb: ottoman poetry, ص350، ج4

* Mahmud kemol: Sonarirturk shairleri استانبول 1937 م. ج4، ص620

* مقدمه ديوان شعري عارف حكمت، به قلم محمد زيور، استانبول 1283هـ .ق.

مضافاً اين كه بنا به نوشته اسماعيل پاشا بن محمد بغدادي (2) در كتاب: ايضاح المكنون في الذيل علي كشف الظنون عن اسامي الكتب و الفنون و كتاني در كتاب فهرس الفهارس  ،(3) مرحوم شهاب الدين محمود آلوسي (4) صاحب تفسير روح المعاني (5) رساله مستقل و مفصلي در شرح حال شيخ الاسلام، به نام شهي النغم في ترجمة شيخ الاسلام و وليّ النعم (6) تأليف كرده است كه با كوشش هاي زيادي در كتابخانه هاي مدينه و مكه و قاهره و بررسي فهارس موجود از آثار مطبوع و مخطوط مصر(7) توفيق دستيابي به آن را پيدا نكردم.

باشد كه ان شاء الله محقّقاني ديگر در تكميل اين ترجمه ناقص، هادي راقم شوند.

آنچه كه در تمامي تذكره هاي مسلم اهل وثوق است، شيخ الاسلام عارف حكمت، نه تنها در منصب قضاوت و ديانت مردي هوشيار و قوي دل بود، بلكه در ميدان ادب و شعر، يكه تازي برجسته و به تصريح نامق كمال پاش (8) او و طاهر سلام نامورترين شاعران دوران

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . Istanbul = استانبول.

2  . اسماعيل پاشا بن محمد امين بن مير سليم الباباني (از خانواده هاي كردستان عراق) متولد و ساكن بغداد 1920

3  . فهرس الفهارس والاثبات ومعجم المعاجم والمشيخات والمسلسلات لعبد الحي الكتاني. 2 جزء، چاپ رباط 1346 ـ 1347هـ .ق.

4  . 1854 ـ 1802، مدرس، متفكر، ومفتي بغداد.

5  . در 9 مجلد به سال 1301 ـ 1310هـ .ق. در بولاق مصر چاپ شده است.

6  . ايضاح المكنون... ج2، ص61 چاپ افست ايران، تهران مكتبة الاسلامية والجعفري التبريزي. چاپ 3، 1378هـ .ق.

7  . مانند: فهرس الخزانه التيموريه. فهرس مكتبه مكرم. فهرس طلعت الخزانه المزكّيه. فهرست مكتبه قوله در دار الكتب مصر. و نشريات و فهارس آثار چاپي مصر در دار الكتب وكتابشناسي هاي ساليانه جمهوري عربي مصر.

8  . اديب بزرگ ترك: مراجعه شود به كتاب: تاريخ الشعوب الاسلاميه كارل بروكلمان، ترجمه منيز البعلبكي. ص 609 بيروت چاپ 6، 1974 م تصريح نامق كمال در جلد 15، دائره المعارف الاسلاميه ص480، مندرج است.

84

محمود عثماني ثاني به شمار مي رفته است.

از مرحوم شيخ الاسلام عارف حكمت، آثار متعددي به يادگار مانده است كه هريك از آن ها به اعتباري مأخد آثار برجسته مورّخان و ادباي نيمه دوم قرن 13هـ .ق. گرديد. كه در ذيل با توجه به مصادر مختلف و متعدد، فهرستي از مؤلفات عارف حكمت را جهت استحضار پژوهندگان معروض مي داريم:

1 . الاحكام المرعيه في الأراضي الأميريه ، كه با جمله: الحمد لله حمداً يوافي نعمه... آغاز مي شود.

2 ـ مجموعة التراجم في تراجم علماء القرن الثالث عشر كه متأسفانه عمر شيخ الاسلام به اتمام و اكمال آن مجال نداد و از جمله مأخذ مورد استفاده اسماعيل پاشا بن محمد بغدادي در تأليف ايضاح المكنون في الذيل علي كشف الظنون و هداية العارفين مي باشد.

3 ـ خلاصة المقالات في مجالس المكالمات ، كه يك نسخه خطي از آن، به شماره 3791 در كتابخانه دانشگاه استانبول نگهداري مي شود.

4 ـ تذكرة الشعراي تركي ، كه مرحوم شيخ آن را تا شعراي سال 1250هـ .ق. = 1834م. تأليف كرده است.

5 ـ ديوان شعر عارف حكمت ، در اين ديوان مرحوم شيخ الاسلام اشعاري به زبان هاي فارسي، تركي و عربي سراييده است، كه از نظر محقّقان ادبيات تركي، از اهم آثار ادبي ترك در قرن 13هـ .ق. بشمار مي آيد.

ابيات فارسي مندرج در اين ديوان، به خوبي از تسلّط و علايق شيخ الاسلام به تاريخ و ادبيات فارسي، حكايت مي كند.

ديوان عارف حكمت، با مقدمه اي در شرح حال شيخ الاسلام و سبك و مميزات شعري وي به قلم محمد زيور به سال 1283هـ .ق. در استانبول به چاپ رسيد.

نسخه اي از اين كتاب به شماره 110 ـ 1/810 در كتابخانه عارف حكمت مدينه و نسخه ديگري در دارالكتب والوثائق القوميه قاهره موجود است كه در اين تحقيق مورد مطالعه و مراجعه راقم بود.

شيخ الاسلام، در خلال ايام عهده داريِ منصب قضاي مدينه به خاطر تحقيق، اهتمام زيادي نسبت به جمع آوري آثار و نسخه هاي نفيس مبذول داشت.

85

اين كوشش مداوم تا آخرين روزهاي حياتش متوقف نبود، مقدمات اسبابي گرديد. تا كتابخانه اي به نام وي تأسيس شود.

در آن زمان، شهر مدينه، داراي يك كتابخانه منظم و مجهّز به نسخه هاي مهم در رشته هاي مختلف علوم اسلامي نبود.

بدين لحاظ شيخ الاسلام از يك سوي و سلطان محمود عثماني از سوي ديگر، مصمّم به ايجاد كتابخانه عارف حكمت و محموديه (1) شدند.

شيخ الاسلام طبق تصريح تمامي مصادر تحقيقي موجود، كتابخانه خود را در سال 1270هـ . ق. افتتاح و تأسيس كرد و بنا به مكتوبات كتيبه تركي سر درب(2) فعلي كتابخانه، بناي آن در سال 1271هـ .ق. به صورتي كه اكنون وجود دارد، تكميل شد و شيخ الاسلام كتابخانه را وقف مسجد پيامبر(صلي الله عليه وآله) كرد و اموال منقول و غير منقولي را براي اداره آن وقف نمود.

متن وقف نامه كتابخانه با ذكر تعداد نسخه هاي خطي موجود و ساختمان كتابخانه و ديگر اموال و موقوفات، در محكمه شرعي مدينه و استانبول به ثبت رسيد و هم اكنون بنا به تصريح علي حافظ (3) در كتاب فصول من تاريخ المدينة المنورّه (4) در محكمه شرعي مدينه كه تابع وزارت حج و اوقاف عربستان سعودي است، نگهداري مي شود.

شيخ الاسلام براي احداث كتابخانه، خانه اي را در قسمت جنوب، ركن جنوب شرقي مسجد، از اولاد حيّ حسن بن زيد بن حسن بن علي بن ابي طالب(عليهم السلام)(5) در نيمه نخست قرن 13هـ .ق. در مدينه خريداري كرد.

بررسي چندين ساله حقير، در باره تاريخ و بافت اصلي مدينه در قرن نخست اسلامي و با توجه به منابع و مصادر موثقي كه در اين خصوص، در دسترس است. جاي شك و ترديد باقي نمي گذارد كه در جنوب ركن جنوب شرقي مسجد، ابتداي خانه ابي ايوب انصاري (6) و سپس در امتداد جنوبي آن، خانه جعفربن محمد الباقر بن علي زين العابدين بن الحسين بن علي بن ابي طالب(عليهم السلام) است.

كتابخانه عارف حكمت، در قسمت غربي اين خانه مبارك قرار دارد، كه اكنون بعد
از عثماني ها و به خاطر عدم اعتقاد علماي وهابي نسبت به حفظ اماكن اهل بيت و صحابه كبار پيامبر، به صورت خانه و دكان هاي مخروبه شخصي در آمده است و در حال حاضر كوچه اي باريك از شمال به جنوب، حد فاصل كتابخانه با دو خانه ابي ايّوب و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . سلطان محمود عثماني اين كتابخانه را در سال 1272هـ .ق. تأسيس كرد و بناي آن، در قسمت غربيِ مسجد پيامبر، جنب باب الصديق قرار داشت و هم اكنون پس از توسعه مسجد در زمان ملك عبدالعزيز، آثاري از آن به جاي نمانده است و تمامي كتاب هاي آن به كتابخانه عامه منتقل گرديد و هم اكنون در آنجا نگهداري مي شود. در اين كتابخانه حدود 7790 جلد كتاب وجود دارد كه 3072 مجلد آن چاپي و 4718 نسخه ديگر خطي مي باشد.

2  . لوحي است سنگي كه بر آن، پنج بيت تركي حك شده است. اول آن جناب احمد عارف بك سپهرك ـ مشيخت صدري بدري ايدل اول. و آخر آن ختاميه دعا لطفي تام تاريخ ـ يا يلدي بو كتابخانه مكمل 1271 .

3  . متولد 1327هـ .ق. از علماي عربستان و مؤسس روزنامه المدينه ، چاپ مدينه، در سال 1356هـ .ق.

4  . چاپ شركة المدينة المنورة للطباعة والنشر ص241

5  . با زيد بن علي بن الحسين اشتباه نشود.

6  . صحابي بزرگوار پيامبر اسلام. پيامبر اسلام پس از هجرت، و در بدو ورود به مدينه حدود 7 الي 12 ماه در خانه وي اقامت فرمود.

86

امام جعفر صادق(عليه السلام) است.

مرحوم نور الدين علي بن احمد سمهودي (متوفاي 911هـ .ق.) در كتاب وفاء الوفا بأخبار دار المصطفي (1) صريحاً پس از شرح خانه امام جعفر صادق(عليه السلام) ، در سمت قِبْلي خانه ابي ايوب مي نويسد: خانه حسن بن زيد بن حسن بن علي بن ابي طالب(عليهم السلام)، مقابل خانه امام جعفر صادق(عليه السلام) در قسمت غربي آن است(2) البته مساحت هاي فعلي جاي خانه ابي ايوب انصاري و امام صادق(عليه السلام) و كتابخانه عارف حكمت با مقياسي كه از موقعيت اين خانه ها در قرن اول و دهم و اوايل قرن 13هـ .ق. در دست داريم. كاملاً تطبيق نمي كند. با اين همه انتخاب و خريداري چنين محلّي براي احداث كتابخانه از طرف مرحوم شيخ الاسلام مدينه، آن هم از اولاد حيّ و صحيح النسب حسن بن زيد، به خوبي مي تواند مبيّن آن باشد كه قسمت غربي و جنوبي محل كتابخانه در زمين خانه حسن بن زيد و از قسمت شرقي در قسمتي از زمين هاي منسوب به خانه ابي ايوب انصاري و امام جعفر صادق(عليه السلام) واقع شده است.

كتابخانه عارف حكمت پس از تأسيس و تا قبل از جنگ جهاني اول، براي استفاده همه پژوهندگان و زائران ارض مقدسه، داير و فعال بوده است.

 

 

محل نقشه صفحه 11؟؟؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . تصحيح محمد محي الدين عبد الحميد، 4 جزء در 2 مجلد، چاپ دار احياء التراث العربي ـ بيروت.

2  . مأخذ مذكور، ص732، ج2

87

غالب نسخه هاي خطي وكتاب هاي چاپي سفرنامه هاي حج زائران وپژوهشگران مصري، سوري، حجازي و... در نيمه دوم قرن 13هـ .ق. و دهه اول و دوم قرن 14 به پويايي و موقعيت ممتاز كتابخانه عارف حكمت در جوار مسجد نبوي به تفصيل اشاره كرده اند.

علي بن موسي كه خاطرات سفر حج خود را به سال 1303هـ .ق. در رساله اي با عنوان وصف المدينة المنوره(1) نگاشته است، مي نويسد: ... و بجوار المبارك بيت نائب الحرم كائناً من كان و تجاه بيت حضرت النائب كتبخانة عظيمة للمرحوم عارف حكمت بك شيخ الإسلام بالآستانة سابقاً فيها من الكتب النفيسة ما لا يوجد في غيرها و لها خدمة بمعاشات شهرية تأتيهم من وقفه الموقوف عليها بالآستانة... .(2)

ايضا: ... يوصل إلي ديار العشرة و إلي بيت شيخ الحرم و النائب وكتبخانة المرحوم شيخ الاسلام ـ أسبق ـ عارف حكمت بك الّتي لا نظيرها في أرض الحجاز لكثرة ما فيها من الكتب النفيسة و الخدمة والمجلّدين الموظّفين دائماً... .(3)

در اثناي جنگ جهاني اول، فخري پاش فرمانده نظامي مدينه به خاطر حفاظت و مراقبت از اين گنجينه نفيس، تمامي نسخه هاي خطي كتابخانه عارف حكمت را به دمشق منتقل كرد و در تكيه سلطان سليم، از دستبرد وقايع و حوادث ناشي از جنگ عالم گير پنهان ساخت.

پس از جنگ جهاني، كتابخانه را به مدينه بازگرداندند و بار ديگر كتابخانه رونق خود را از سر گرفت.

قديمي ترين مأخذي كه در كتابشناسي و معرفي نسخه هاي خطي كتابخانه عارف حكمت نگاشته شد، مقالاتي است كه O .Spies = شپس، به سال 1936م. در شماره هاي 10، 94، 112، 120... مجله الجمعية الألمانية للدراسات الشرقية = Zeitsehrift der Deutschen Movqenlandischen Geselschaftتأليف و منتشر ساخته است.

اين مقالات بعدها مورد استناد كارل بروكلمان در تأليف كتاب تاريخ الأدب العربي .(4) و فؤاد سرگين، در تأليف كتاب تاريخ التراث العربي (5)... گرديد.

سپس مقالات تحليلي متعددي در نشريات و مجلدات عربي مانند مجلة المعارف تذكرة النوادر للندوي منتشر گرديد كه مي توان اهم آن ها را مقاله شكيب ارسلان (6) تحت عنوان مكتبات المدينة المنوره در شماره 25، سال 1950م. مجلّه المجمع العلمي العربي (7) و مقالات محمد كرد علي در شماره 18 (181 ـ 183) سال 1953م. به شمار آورد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . نسخه خطي به شماره 31690/1644 تاريخ، در دار الكتب مصر نگهداري مي شود و مورد مراجعه مؤلف قرار گرفت. ايضاً حمد الجاسر، مورخ مشهور عربستان، ضمن پنج رساله ديگر، در يك مجلد و با عنوان رسائل في تاريخ المدينه منتشر كرده است. چاپ اول، رياض دار اليمامه للبحث و الترجمه و النشر 1392 هـ . ـ 1972م.

2  . همان مدرك، ص14

3  . همان مدرك، ص47

4  . ترجمه دكتر عبد الحليم النجار، جزء 3، ص217، چاپ 2، دار المعارف مصر.

5  . جلد اول، ترجمه عربي دكتر فهمي ابوالفضل. الهيئة المصرية العامة للتأليف والنشر ، قاهره 1971

6  . 1869 ـ 1946 م متفكر و نويسنده بزرگ عالم عرب.

7  . كه بعدها تحت عنوان مجله مجمع اللغة العربية در دمشق منتشر گرديد.

88

به استثناي آنچه كه به طور پراكنده و ناقص از گذشته به دستمان رسيده، در كتابخانه دانشگاه ملك عبد العزيز جده ـ عربستان سعودي، به يك رساله دكتري برخوردم كه درباره منابع خطي علوم اسلامي است، در كتابخانه عارف حكمت، توسط دكتر عباس طاشكندي(1)براي دانشگاه پطرز بورگ، نوشته شده است.

A. Descriptive colloque of the historical collection of the SGentipic Monuscrpets at the library   Arif Hikmat   in Madina ¨ Saudi Arabic.

دانشگاه پطرزبورگ 1974م.

ايضاً، رساله اي پلي كپي شده در نگارش فهرستي از ميكروفيلم هاي گرفته شده و موجود در دانشگاه الامام محمد بن سعود رياض ـ از بعضي نسخه هاي خطي كتابخانه هاي مدينه عموماً و عارف حكمت خصوصاً، راهنماي ديگري بود كه مؤلف توفيق بررسي آن را در كتابخانه ملك عبد العزيز پيدا كرد.(2)

در جريان اين بررسي هاست كه محقق به تناقض فاحش در خصوص تعداد نسخه هاي خطي كتابخانه شيخ الاسلام عارف حكمت بر مي خورد.

در بعضي منابع 4718 نسخه خطي، بعضي ديگر 5404 و به تصريحي ديگر 17000 و...

اما آنچه كه اكنون در تحقيقات عيني، مكشوف مؤلف شده است، به هيچوجه تعداد نسخه هاي خطي فارسي ـ عربي و تركي موجود در كتابخانه از 5000 و اندي تجاوز نمي كند و اين قولي است كه مسؤولان كتابخانه نيز برآنند.

 

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. عنوان وي، عميد شؤون المكتبات، جامعة الملك عبد العزيز، از ديگر تأليفات وي فهرس المخطوطات كتابخاته مركزي دانشگاه ملك عبد العزيز مي باشد.

2  . رساله مخطوطات جامعة الرياض. نشرة خاصه بمصوّرات المدينة المنوره . اعداد يحيي ساعاتي و 2000 جزء 1393 هـ . = 1973م. ترجمه آثار فارسي كه ميكروفيلم آن ها در رياض تهيه شده و هم اكنون اصل نسخه ها در كتابخانه عارف حكمت نگهداري مي شود. عبارت اند از كتاب هاي:

تراجم علماء ماوراء النهر ، تراجم المشائخ الاحراريه ، رباعيات الخيّام ، سياحت نامه ، ظفرنامه شرف الدين يزدي ، قافيه نامه جامي ، معيار الجمال ، مكتوبات النقشبنديه ، منظومه ابن فرشته .

89

متأسفانه تا آنجاكه مؤلف مطّلع است، تاكنون (سال 1398هـ .ق. = 1978 م.) به هيچ نوع فهرست جامعي از نسخه هاي خطي كتابخانه منتشر نشده است و شايد همين امر موجب عدم توجه پژوهندگان مسلمان، نسبت به كتابخانه عارف حكمت شده است.(1)

از اين روي و با توجه به تحقيقات مقدماتي و نظري و ملاحظه عيني كتابخانه عارف حكمت در سال هاي 1396هـ .ق. و 1397هـ .ق. مصمّم و در پي فرصت و فراغتي مناسب بودم كه تحقيقاتي در شناخت نسخه هاي خطي كتابخانه عارف حكمت انجام دهم.

پس از تخريب ساختمان هاي شرق مسجد پيامبر(صلي الله عليه وآله)، به عنوان اولين اجراي طرح توسعه مسجد در سال 1396 ـ 1397هـ .ق. معلوم شد كه در طرح توسعه مسجد، تمامي ساختمان هاي جنوبي و شمال و شرق مجاور مسجد نيز خراب خواهند شد.

لذا در رجب سال 1398هـ .ق. با مساعدت و لطف بعضي از دست اندركاران سياست فرهنگي كشور، موظّف شدم به مدينه مشرّف شوم و لااقل فهرستي از نسخ هاي خطيِ فارسيِ موجود در كتابخانه عارف حكمت را تهيه و تنظيم كنم.

خوشبختانه اين كار با توجه به همكاري هاي صميمانه سفارت ايران در جدّه شروع و به خاطر موانعي كه بر سر راه افتاد. بيش از مرحله نخست تحقيق كه آن تهيه فهرستي توصيفي از نسخه هاي خطي فارسي بود، كاري مهم پيش نرفت.

نسخه هاي خطي فارسي در كتابخانه عارف حكمت، نه تنها در زمينه هاي ادب، عرفان، تاريخ و... ايران از اهميت بسياري برخوردارند، بلكه به لحاظ فنون كتابت و تذهيب، مي توان آن ها را مجموعه اي گرانبها و نفيس از آثار برجسته خطاطان بزرگ و تذهيب كاران و نقاشان چيره دست ايراني در 8 قرن اخير تمدّن اسلامي ـ ايراني دانست.

از اين روي و با توجه به چنين مجموعه اي و كيفيت انتخاب نسخه هاي موجود، از لحاظ فن يا موضوع مي توانيم شيخ الاسلام را عالمي شيفته و آگاه به فرهنگ پر بار اسلامي ايراني بدانيم كه مي خواست از طريق شناخت و شناساندن گوشه هايي از آن، به باروري هرچه بيشتر فرهنگ اسلامي خدمت كند.

در اين راه، آنچه كه از دست مؤلف صورت پذيرفته، توصيفي مجمل از آثار فارسي كتابخانه شيخ الاسلام است و بي شك در اين راه و تحقيق، مؤلف را بيش از اين ادعايي نيست و اميدوار است كه جزء دوم اين كتاب را نيز هر چه زودتر تقديم پژوهندگان كند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . به استثناي دو تحقيق مجمل; يكي رساله ره آورد آقاي قوچاني و ديگري رساله اي مختصر از آقاي دانش پژوه، مندرج در جلد پنجم نسخه هاي خطي چاپ دانشگاه تهران.

90

 

نسخه هاي خطّي كتابخانه عارف حكمت

 

الف: قرن ششم هجري قمري

ديوان تبريزي

شيخ حسن تبريزي، تاريخ پايان نگارش نسخه 516 هـ . ق به خط نستعليق بسيار زيبا، با صفحات و حواشي مذهب.

195 صفحه، 22×13 سانتيمتر.            شماره ثبت: 60 ـ 4 / 809

لطائف الامثال

محمد رشد كاتب، تاريخ پايان نگارش نسخه 583 هـ . ق به خط نستعليق، با صفحات مذهب.

196 صفحه، 19×11 سانتيمتر.            شماره ثبت: 25 ـ 4 / 890

 

ب: نسخه هاي خطي فارسي قرن 7 هـ . ق

مقامات فارسي

قاضي عميدالدين بلخي، تاريخ پايان نگارش نسخه 668 هـ . ق به خط نسخ، با صفحات مذهب.

110 صفحه، 17×11 سانتيمتر.            شماره ثبت: 24 ـ 4 / 890

مقامات فارسي

شيخ حميدالدين حمزه بلخي، تاريخ پايان نگارش نسخه 668 هـ . ق به خط معتاد، به قلم محمد بن محمد سمرقندي معروف به عبدي.

223 صفحه، 15 س، 21×16 سانتيمتر.      شماره ثبت: 549 / 80 ضمن مجموعه، رساله

پ: نسخه هاي خطي فارسي قرن 8 هـ . ق

1/پ: تصوف

شرح تائيه ابن فارس

سعيد فرغاني، تاريخ پايان نگارش نسخه 740 هـ . ق به خط فارسي، با صفحات مذهب،

91

در تصوف.

749 صفحه، 22×12 سانتيمتر.            شماره ثبت 28 ـ 2 / 260

2/پ: تاريخ و آثار

تاريخ جهانگشاي جويني

علاءالدين عطاملك جويني، تاريخ پايان نگارش نگارش نسخه 701 هـ . ق به خط نستعليق، با صفحات مذهب. در تاريخ حكومت

376 صفحه، 25×17 سانتيمتر.               شماره ثبت: 523 ـ 2 / 900

3/پ: ادب

ترجيع بند عطار

شيخ فريدالدين عطار نيشابوري، تاريخ پايان نگارش نسخه 782 هـ . ق به خط نستعليق بسيار زيبا، به قلم عبدالرحمن عبدالحميد. با صفحات مذهب.

302 صفحه، 20×12 سانتيمتر.                  شماره ثبت: 84 ـ 4 / 890

مهري و مشتري

محمد حصاري. پايان تاريخ نگارش نسخه 784 هـ . ق به خط نستعليق، به قلم مؤلف.

256 صفحه، 21×12 سانتيمتر.            شماره ثبت: 599 ـ 2 / 900

4/پ: منطق

رساله در منطق

فخرالدين رازي. تاريخ پايان نگارش نسخه 744 هـ . ق به خط نستعليق، به قلم عبدالله بن حسن اسماعيل عارضي.

1 صفحه، 21 سطري، 12×13 سانتيمتر      شماره ثبت: 150 / 80 ضمن مجموعه،                                        رساله13

ت: نسخه هاي خطي فارسي قرن 9 هـ . ق

1/ت: عرفان

مثنوي معنوي

مولانا جلال الدين مولوي، تاريخ پايان نگارش نسخه 808 هـ . ق به خط نستعليق مذهب.

92

624 صفحه، 23×15 سانتيمتر.            شماره ثبت: 48 ـ 2 / 260

مواطن

شرف الدين علي يزدي، تاريخ پايان نگارش نسخه 868 هـ . ق به خط نستعليق، به قلم سالار كل، مذهب.

240 صفحه. 17×11 سانتيمتر.            شماره ثبت: 59 ـ 2 / 260

2/ت: رياضيات

اشكال التأسيس (رساله در هندسه)

موسي محمد قاضي زاده. تاريخ پايان نگارش نسخه 859 هـ . ق به خط نستعليق.

66 صفحه، 20×12 سانتيمتر.            شماره ثبت: 15 / 2 / 513

مفتاح كنوز القلم (رساله در حساب)

خليل ابراهيم، تاريخ پايان نگارش نسخه 894 هـ . ق به خط نستعليق.

176 صفحه، 17×10 سانتيمتر.            شماره ثبت: 26 ـ 2 / 511

3/ت: تاريخ و آثار

بساتين الانس

محمد صدر علاء احمد حسن. تاريخ پايان نگارش نسخه 874 هـ . ق به خط نستعليق، مذهب.

318 صفحه، 17×12 سانتيمتر.            شماره ثبت: 506 ـ 2 / 900

رساله في بيان الواقعه الكبري في تبريز

نام مؤلف مجهول. تاريخ پايان نگارش نسخه 789 هـ . ق به خط نستعليق، به قلم غيب الله.

40 صفحه، 17×13 سانتيمتر.            شماره ثبت: 549 ـ 2 / 900

روضة النواظر ملوك الهند

بليغ، تاريخ پايان نگارش نسخه 877 هـ . ق به خط نستعليق، مذهب.

688 صفحه، ×16 24 سانتيمتر.            شماره ثبت: 558 ـ 2 / 900

مطلع السعدين

كمال الدين عبدالرزاق. تاريخ پايان نگارش نسخه 884 هـ . ق به خط نسخ زيبا، به قلم حاج حسين، مذهب.

93

470 صفحه، 33×23 سانتيمتر.            شماره ثبت: 584 ـ 2 / 900

4/ت: ادب

الهي نامه و منظومه منطق الطير

فريدالدين عطار نيشابوري، تاريخ پايان نگارش نسخه 859 هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم عبدالله شاه همايون. مذهب و منقش به نقوش بسيار زيبا.0

68 صفحه، 34×24 سانتيمتر.            شماره ثبت: 30 ـ 4 / 890

حلل مطرّزه

علي يزدي، پايان تاريخ نگارش نسخه 880 هـ . ق مذهب.

320 صفحه، 20×12 سانتيمتر.            شماره ثبت: 7 ـ 3 / 890

خسرو شيرين

نظامي گنجوي، تاريخ پايان نگارش نسخه 853 هـ . ق به خط نستعليق، به قلم ابن مراد فخار.

60 صفحه، 24×17 سانتيمتر.            شماره ثبت: 555 / 80 ضمن مجموعه، رساله 2

ديوان درويش صفاتي

تاريخ پايان نگارش نسخه 896 هـ . ق به خط نستعليق، مذهب.

200 صفحه، 17×12 سانتيمتر.            شماره ثبت: 77 ـ 4 / 890

ديوان شاه نعمت الله ولي

تاريخ پايان نگارش نسخه 878 هـ . ق به خط نستعليق.

222 صفحه، 21×12 سانتيمتر.            شماره ثبت: 186 ـ 4 / 890

ديوان دهلوي

اميرخسرو دهلوي. تاريخ پايان نگارش نسخه 895 هـ . ق به خط نستعليق، مذهب.

1038 صفحه، 22×12 سانتيمتر.            شماره ثبت: 74 ـ 4 / 890

شرفنامه اسكندري

نظامي گنجوي، تاريخ پايان نگارش نسخه 853 هـ . ق به خط نستعليق، به قلم ابن مراد فخار.

94

71 صفحه، 24×17 سانتيمتر.            شماره ثبت: 555 / 80 ضمن مجموعه، رساله 3

كليات جمال الدين

تاريخ پايان نگارش نسخه 856 هـ . ق، به خط نستعليق، مذهب.

100 صفحه، 17×11 سانتيمتر.            شماره ثبت: 132 ـ 4 / 890

كليات عطار

فريدالدين عطار نيشابوري، تاريخ پايان نگارش نسخه 844 هـ . ق به خط نستعليق، مذهب و منقش به نقوش بسيار زيبا.

1346 صفحه، 26×16 سانتيمتر.            شماره ثبت: 143 ـ 4 / 890

مثنويات

شاعر زلالي. تاريخ پايان نگارش نسخه 867 هـ . ق به خط نستعليق، به قلم محمدطاهر. مذهب

396 صفحه، 21×11 سانتيمتر.            شماره ثبت: 171 ـ 4 / 890

مخزن الاسرار

نظامي گنجوي، تاريخ پايان نگارش نسخه 853 هـ . ق به خط نستعليق، به قلم ابن مراد فخار.

52 صفحه. 24×17 سانتيمتر.            شماره ثبت: 555 / 80 ضمن مجموعه، رساله 1

منطق الطير

عطار نيشابوري، تاريخ پايان نگارش نسخه 898 هـ . ق به خط نستعليق، به قلم محمد فخرالدين، مذهب.

296 صفحه، 21×12 سانتيمتر.

شماره ثبت: 166 ـ 4 / 890