متن کامل

چكيده و خلاصه مقاله

همزمان با عصر سلطان مماليك شامات و مصر (624 ـ 923هـ . ق 1250 ـ 1517م)،(1) حاكميت بزرگ و همه جانبه اي ـ كه بعدها به نام امپراتوري عثماني شهره گشت ـ به ظهور رسيد. اين حاكميت كه از شمال و شمال غربي تا قلب اروپا، از شرق مجاور با صفويان و سلسله هاي پس از آن، از غرب با مديترانه و بالكان و از جنوب و جنوب غربي شامل شامات، مصر و سرزمين حجاز و همچنين، بيشتر مناطق عربي بود; از قبيل تركي قاپي و به نام بنيانگذارشان، عثمان بن ارطغرل (687هـ . ق 1288م)(2)، به عثماني معروف شده و حاكميتشان از همين سال، تا سال 1923م برابر 1342هـ . ق(3) طول كشيد و در حدّ فاصل اين چند قرن، اهميت حرمين شريفين به عنوان نقطه ثقل اين حاكميت، باعث توجه جدّي به حجاز بود و در اين نوشتار، سعي و اهتمام به رؤوس مطالب مربوط به سلاطين عثماني معطوف شده است.

 

واژگان كليدي: حرمين شريفين، حجاز، مكه معظمه، مدينه منوره، عثماني.

اهميت حرمين

نگاه ويژه مسلمانان به حرمين كه دو مركز اصلي ثقل سياست هاي اسلامي و عهده دار تقدّس و تلبّس به اين آرايه، حاكميت ها را بر آن مي داشت كه سر فصل اساسي براي اين دو شهر در كتاب و منشور حاكميت خويش بگشايند.

مجموعه اتفاقات و رويدادهايي كه در روزگار حاكميت بني عباس، كه حدود پنج قرن طول كشيد، زعامت ديني شرفا بر حرمين شريفين را، كه از انتساب به خاندان پيامبر(صلي الله عليه وآله) بهره مي بردند، بديهي مي نمود.

روي كار آمدن مماليك، اين وضعيت را عوض نكرد و ايشان نيز سعي و اهتمام فراوان در توقير خاندان شريف در حجاز داشتند و از آن سو نيز، توجه تمام به حفظ روابط خود با عثمانيان مي نمودند و حتي پس از فتح قسطنطنيه در (857هـ . ق / 1453م) به دست سلطان محمد فاتح جشن بزرگي را در قاهره (پايتخت مماليك) برگزار كردند.(4)

اما اختلافات مرزي در حدود شام يا عثمانيان از يك سو و پناه دادن مماليك و ايجاد رابطه با صفويان در دوره اسماعيل صفوي و جنگ با سلطان سليم اول از سوي ديگر، زمينه را براي برخورد عثمانيان با مماليك فراهم كرد.(5) سرانجام در نبردي كه ميان سپاهيان سليم با قانصوه الغوري مملوكي در مرج دابق در 922هـ . ق. 1516م. پيش آمد، مملوكيان حلب و شام شكست خوردند(6) و سپس بر مماليك مصر به فرماندهي طومان باي نيز در ريدانيه ظفر يافتند.(7)

در اثر اين پيروزي، شريف مكه خود به استقبال سليم، كه به سمت حجاز شتافته بود، رفت و تسليم بي قيد و شرط خود را اعلام كرد. سليم نيز كه در اين زمان به خادم الحرمين الشريفين شهرت داشت،(8) حاكيمت شرفا را بر مكه و مدينه به رسميت شناخت.(9)

سياست عثماني در قبال حرمين

توجه مسلمانان به كعبه و حرمين شريفين، عثمانيان را كه خود را خليفه عالم اسلام مي شمردند، بر آن داشته بود كه سعي و اهتمام وافري به عمران و آباداني اين دو شهر، بهويژه مكه معظمه داشته باشند. باز گذاشتن دست شرفا و اختيار كامل و آزادي عمل دادن به ايشان، در راستاي همين سياست است. ضمن اين كه جايگاه و مرتبت ايشان در انتساب به خاندان قريش و پيامبر(صلي الله عليه وآله) ، پيشينه طولاني در امور حرمين و نفوذ اين جماعت هم در ميان مسلمانان و در نهايت سعي و اهتمامي كه در عمل براي حفظ توازن در روابط خويش با عثمانيان به كار مي بردند، مزيد بر علت بود.

پيروي از اين سياست در طول ايام عثماني، به وضوح قابل رؤيت است. اگرچه در اين ميان اقدامات برخي از سلاطين عثماني به دليل روحيات شخصي خويش يا اقدامات و تشويقات اطرافيان، كارهاي مؤثرتري انجام دادند.

از جمله، در زمان حاكميت سلطان سليم دوم (974 ـ 982هـ . ق. / 1566 ـ 1574م.) كه وي دستور داد به عمران و آباداني حرمين، بهويژه، حقوق خدّام، سعي و اهتمام ويژه اي مبذول گردد.(10) همچنين دستور تجديد بناي مسجدالحرام و توسعه آن از اقدامات وي بود و دستور ويژه اي نيز براي دوبرابر نمودن صدقات براي ساكنان حرمين شريفين داد.(11)

اين اقدامات، كم و بيش ادامه داشت. در زمان سلطان احمد اول (1012 ـ 1027هـ . ق. 1603 ـ 1617م.)، وي در زمينه آبرساني در حرمين تلاش فراوان كرد و نسبت به زمينه پرده كعبه اقدامات زيبايي داشت. او همچنين نسبت به بازسازي روضه نبوي دستورات مهمي داد و عوايد روستاهايي را نيز وقف خادمان حرمين كرد.(12)

احمد اول، سعي وافري در كارهاي خير در مكه از خود نشان داد.(13)

شرفاي مكه در طول اين ايام، اقتدار ظاهري خود را حفظ كرد و دولت عثماني نيز سعي در سيادت كامل، اما با مراعات حدود و احترامات لازم، نسبت به حرمين داشتند; به گونه اي كه حاكي از اقتدار، مجد و عظمت ايشان در چشم مسلمانان باشد.

برخي روش ها و اقدامات عثماني

اگرچه سلاطين عثماني براي همه مسلمانان، امكانات مناسبي براي موسم حج ايجاد كرده بودند، اما نسبت به شيعه به دليل سياست هاي مذهبي بسيار متعصبانه، موضع خصمانه اي داشتند. حتي در سال 1040 رسماً اعلاميه دادند و شيعيان را از شركت در موسم حج منع كردند و اين قضيه مدت ها ادامه داشت.(14)

بسياري از عالمانِ به نام شيعه; مانند شهيد ثاني، در شدت فشار سلاطين عثماني، بهويژه در موسم حج بازداشت شد و به شهادت رسيد.(15)

گروه ديگري از علما نيز به همين ترتيب شهيد شدند و يا مورد ضرب و شتم قرار گرفتند.(16)

از سوي ديگر، مسلمانان كشورهاي مختلف، با توجه به نهضت استقلال گرايي كه در ممالك زير سيطره عثماني، بهويژه در قرن نوزدهم آغاز شده بود، در موسم حج و در مجامع مسلمانان، مطالب خود را بازگو مي كردند.

در ميان بزرگان، مصلحانِ بزرگي چون سيد جمال الدين اسدآبادي (1255 ـ 1384هـ . ق.) كواكبي (1266 ـ 1321هـ . ق.)، رشيد رضا (1282 ـ 1354هـ . ق.) و محمد عبده (1266 ـ 323هـ . ق.) از موسم حج، براي اعلام حمايت از نهضت بيداري مسلمانان بهره جسته و سيد جمال مسلمانان را به مراعات سطوت خلافت، با توجه به مصالح عاليه، فرا مي خواند.(17)

اقدامات سلطان عبدالحميد عثماني در حرمين

عبدالحميد در زمان حاكميتش، حج را از اركان سياست اسلامي خود قرار داد. او شريف مكه را براي نشر دعوت خود در ميان حجاج برگزيد و جهت تسهيل آمد و شد حجّاج، راه آهن دمشق به مدينه را راه انداخت و قرارداد احداث اين خط را با متخصّصان آلماني در 1319هـ . ق. / 1901م. منعقد كرد.

اين خط براي مدتي، در 1326هـ . ق به بهره برداري رسيد.(18)

عبدالحميد، عنايت خاصّي به توسعه مساجد و مرمّت آن در حرمين شريفين داشت و بسياري از بناهاي تاريخي و مقدس، كه اكنون به صورت مساجد در اين دو شهر و بهويژه مدينه وجود دارد، از آثار وي است.(19)

وي در اين مطلب، هدف خود را بارها توجه به شؤون مسلمانان و حرمين اعلام مي كرد.

از اقدامات مهمي كه به نوعي مي توان خدمات مجموعه عثماني به حرمين دانست، مقابله با طرح تجاوزكارانه نيروهاي صليبي پرتغالي بود كه در نظر داشتند براي شكستن سطوت مسلمانان، از درياي سرخ بگذرند و از جدّه به مكه مكرمه حمله كنند.(20)

كشتي هاي جنگي پرتغال، دوبار براي تصرّف ساحل جدّه وارد جنگ شدند و با مشاهده كشتي هاي عثماني، عقب نشيني كردند.(21)

صليبي ها پيشتر نيز نقشه حمله به مدينه منوره و نبش قبر پيامبر(صلي الله عليه وآله) و تخريب روضه نبوي را در سر داشتند كه اين واقعه در 587هـ . ق. / 1182م. در شرف انجام بود، ليكن توسط صلاح الدين ايوبي شكست خورد و همين ماجرا باعث توجه و بيداري عثماني ها در اين رابطه شد.(22)

فرجام عثماني و تأثير آن بر حرمين

با نهضت تجدّدخواهي، كه در قلب حاكميت عثماني آغاز شده بود; از يك سو منجر به نهضت تركان جوان، موسوم به «جمعية الشباب العثمانيين» به رهبري مدحت پاشا و از سوي ديگر به استقلال طلبي در ممالك محروسه، بهويژه ممالك عربي كه بي تأثير از سياست هاي مزورانه اروپا، به خصوص استعمار پير بريتانيا نبود، تأثيرات فوق العاده اي در وضعيت حرمين شريفين بهوجود آورد و موجب قوت گرفتن سلفيان، به رهبري محمدبن عبدالوهاب گرديد.

نتيجه طبيعي آن نيز حركت از سوي درعيه به مناطق نجد و سپس تسلّط تدريجي بر حرمين، در زمان شريف حسين و تسليم شدن مناطق حجاز در برابر دعوت وهابيان بود.

متأسفانه، تمامي اين سياست ها كه از آثار رو به افول قدرت عثماني در حجاز بود، باعث تخريب قبور مطهّر اهل بيت و صحابه پاك نبوي در شوال 1324 گرديد و به دنبال آن، ديگر كنترلي بر حاكميت حجاز از سوي دولت عثماني وجود نداشت; زيرا در زمان سلطان محمد ششم، مصطفي كمال پاشا (آتا ترك) با اختياراتي كه در كنفرانس لوزان به سال 1922م. گرفت، خلافت عثماني را ملغي و جمهوريت را اعلام كرد.(23)

برداشت:

روي كار آمدن سلاطين عثماني، مجد و عظمت اسلامي را به رخ جهانيان كشيد و همين حاكميتِ مبتني بر ظواهر اسلامي، جاذبه فراواني در ميان ملل جهان ايجاد كرد و نداي توحيد، همچنان از حجاز و حرمين شريفين، در كنگره عظيم مسلمانان (حج) بر مي خاست و در زمان حاكميت عثماني، اگر چه اندك، اما به هر حال مورد توجه بود; آن هم با تضييقات و سخت گيري هاي شديدي كه بر ضد مسلمانان راستين و پيروان پيامبر(صلي الله عليه وآله) و اهل بيت(عليهم السلام) اعمال مي شد. در هر صورت، مجد و عظمت حرمين در طول اين سلسله حفظ شد و اقدامات مناسبي به واسطه برخي از سلاطين عثماني صورت گرفت.

 

پي نوشت ها

 

 

 

نسخه هاي خطي فارسي كتابخانه عارف حكمت مدينه منوره

 

نسخه هاي خطي فارسي كتابخانه عارف حكمت مدينه منوره

سيد محمدباقر نجفي

 

 

1 / ث: اخلاق

ـ مائة كلمة في الحكمة والنصائح

امام عليّ بن ابي طالب(عليه السلام) ، تاريخ پايان نگارش نسخه 958هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم محمود (شهابي، يا شاه محمود نيشابوري).

18صفحه، 20 × 12 سانتي متر      شماره ثبت «327 ـ 2/217»

از اين كتاب، نسخه ديگري به شماره ثبت «2/712» در 92صفحه، 19 × 11 سانتي متر موجود است.

2 / ث: تصوف

ـ ترجمه عوارف المعارف

كمال زاده، تاريخ پايان نگارش نسخه 905هـ . ق. به خط نستعليق، مذهب.

934 صفحه، 21 × 15 سانتي متر      شماره ثبت: «10 ـ 2/260»

ـ رسالة الانسية في طريقة النقشبندية

شيخ يعقوب الچرخي، تاريخ پايان نگارش نسخه 993هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم محمد امين كاتب، مذهب.

68 صفحه، 18 × 10 سانتي متر      شماره ثبت: «3 ـ 2/260»

ـ سبحة الأبرار

عبدالرحمان جامي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 958هـ . ق، به خط نستعليق، به قلم ابوالحمدي كندباد. مذهب.

194 صفحه، 20 × 13 سانتي متر      شماره ثبت: «23 ـ 2/260»

ـ مرآت الجمال

ادريس البدلسي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 925هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم مؤلف.

218 صفحه، 22 × 15سانتي متر      شماره ثبت: «52 ـ 2/260»

3 / ث: تاريخ و آثار

ـ تاريخ سلاطين گجرات

محمود شاهي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 986هـ . ق. به خط نسخ.

632 صفحه، 20 × 12 سانتي متر      شماره ثبت: «539 ـ 2/900»

ـ تاريخ الوصاف

عبدالله بن فضل الله شيرازي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 998هـ . ق. به خط نستعليق، مذهب.

678 صفحه، 24 × 17 سانتي متر      شماره ثبت: «520 ـ 2/900»

ـ تحفة الملوك

مؤلف: ؟ ، تاريخ پايان نگارش نسخه، قرن دهم هجري قمري، به خط نستعليق، به قلم خطاط بزرگ و شهير ايران، مير عماد الحسيني.

14 صفحه، 24 × 14 سانتي متر      شماره ثبت: «536 ـ 2/900»

ـ تذكره شعراء فرس

ابن اسماعيل الحسيني، تاريخ پايان نگارش نسخه، 987هـ . ق. به خط نستعليق.

232 صفحه، 18 × 11 سانتي متر      شماره ثبت: «544 ـ 2/900»

ـ تذكرة الشعراء و أحوال العرب و العجم

مير دولتشاه بن علاء الدين غازي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 991هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم محمد صالح، مذهب.

470 صفحه، 25 × 16 سانتي متر      شماره ثبت: «517 ـ 2/900»

ـ تيمورنامه

هاتفي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 990هـ . ق. به خط نستعليق.

228 صفحه، 24 × 16 سانتي متر      شماره ثبت: «525 ـ 2/900»

ـ رسالة العدليه

خواجه بن نعمت الله هروي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 950هـ . ق. به خط نسخ.

66 صفحه، 20 × 12 سانتي متر      شماره ثبت: «552 ـ 2/900»

ـ فتوح الحرمين الشريفين

محي الدين شاعر قسطنطيني، تاريخ پايان نگارش نسخه، 961هـ . ق. به خط نستعليق، با صفحات مذهب و منقوش.

104 صفحه، 24 × 15 سانتي متر      شماره ثبت: «574 ـ 2/900»

ـ فضائل الشام

مؤلف: ؟ ، تاريخ پايان نگارش نسخه، 999هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم محمد امين الحسيني.

102 صفحه، 18 × 11 سانتي متر      شماره ثبت: «571 ـ 2/900»

ـ مطلع السعدين

كمال الدين عبدالرزاق، تاريخ پايان نگارش نسخه، 911هـ . ق. به خط نستعليق، مذهب.

530 صفحه، 33 × 23 سانتي متر      شماره ثبت: «585 ـ 2/900»

ـ المعجم في آثار ملوك العجم

فضل الله بن عبدالله، تاريخ پايان نگارش نسخه، 1253هـ . ق. به خط نستعليق.

234 صفحه، 30 × 20 سانتي متر      شماره ثبت: «583 ـ 2/900»

4 / ث: ادب:

ـ بوستان

شيخ مصلح الدين سعدي شيرازي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 976هـ . ق. به خط نستعليق بسيار پخته. به قلم كمال الدين حسيني، با صفحات تذهيب شده.

450 صفحه، 24 × 16 سانتي متر      شماره ثبت: «45 ـ 4/890»

ـ تجنيات كاتبي

تاريخ پايان نگارش نسخه، 957هـ . ق. به خط نستعليق به قلم علي شرواني، مذهب.

112 صفحه، 18 × 11 سانتي متر      شماره ثبت: «62 ـ 4/890»

ـ تحفة الأحرار

عبدالرحمان جامي، پايان تاريخ نگارش نسخه، 917هـ . ق. به خط فارسي بسيار نفيس، به قلم شمس الدين كرماني، مذهب به نقوش هندسي بسيار زيبا.

220 صفحه، 22 × 13 سانتي متر      شماره ثبت: «50 ـ 4/890»

ـ تحفة الأحرار

عبدالرحمان جامي، پايان تاريخ نگارش نسخه، 944هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم جلال هروي، با صفحات مذهب و مزيّن به نقوش بسيار زيبا.

23 × 14 سانتي متر         شماره ثبت: «56 ـ 4/890»

ـ حدائق السحر

رشيدالدين الوطواط، تاريخ پايان نگارش نسخه، 995هـ . ق. به خط نستعليق، مذهب.

160 صفحه، 18 × 11 سانتي متر      شماره ثبت: «6 ـ 3/890»

ـ ديوان اشعار سعدي

شيخ مصلح الدين سعدي شيرازي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 977هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم مرشد عطار.

300 صفحه، 16 × 11 سانتي متر      شماره ثبت: «95 ـ 4/890»گ

ـ ديوان انوري

تاريخ پايان نگارش نسخه، 993هـ . ق. به خط نستعليق بسيار پخته، با صفحات منقش و مزيّن به زيباترين نقوش مذهب.

492 صفحه، 22 × 13 سانتي متر      شماره ثبت: «38 ـ 4/890»

ـ ديوان جلال الدين مولوي

تاريخ پايان نگارش نسخه، 977هـ . ق. به خط نستعليق، مذهب.

244 صفحه، 24 × 17 سانتي متر      شماره ثبت: «65 ـ 4/890»

ـ ديوان السقاء

تاريخ پايان نگارش نسخه، 972هـ . ق. به خط نستعليق به قلم مائيخان، مذهب.

366 صفحه، 22 × 15 سانتي متر      شماره ثبت: «97 ـ 4/890»

ـ ديوان سلمي

تاريخ پايان نگارش نسخه، 917هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم مظفر، مذهب.

120 صفحه، 18 × 11 سانتي متر      شماره ثبت: «96 ـ 4/890»

ـ ديوان سليم

تاريخ پايان نگارش نسخه، 991هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم درويش همت، مذهب.

480 صفحه، 24 × 12 سانتي متر      شماره ثبت: «100 ـ 4/890»

ـ ديوان شهاب الدين هاتفي

تاريخ پايان نگارش نسخه، 999هـ . ق. به خط نستعليق، بسيار پخته، به قلم محمود الحسيني، مذهب.

162 صفحه، 24 × 16 سانتي متر      شماره ثبت: «105 ـ 4/890»

ـ ديوان لساني

تاريخ پايان نگارش نسخه، 972هـ . ق. به خط نستعليق، مذهب و منقش به نقوش هندسي ملون.

312 صفحه، 17 × 11 سانتي متر      شماره ثبت: «203 ـ 4/890»

ـ روش نامه

عبدالواحد، تاريخ پايان نگارش نسخه، 975هـ . ق. به خط نستعليق، مذهب.

40 صفحه، 23 × 16 سانتي متر      شماره ثبت: «90 ـ 4/890»

ـ روضة الأنوار

خواجه كرماني، تاريخ پايان نگارش نسخه، 953هـ . ق. به خط نستعليق، مذهب.

78 صفحه، 21 × 13 سانتي متر      شماره ثبت: «552 ـ 80» ضمن مجموعه، رساله 2

ـ سبحة الأبرار

عبدالرحمان جامي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 977هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم بابا شاه اصفهاني.

400 ضمن مجموعه.، 19 × 13سانتي متر      شماره ثبت: «94 ـ 4/890»

ـ روضة المحبين

شيخ الامام ابن عماد، تاريخ پايان نگارش نسخه، 953هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم بنده محمد، مذهب.

212 ضمن مجموعه.، 21 × 13 سانتي متر      شماره ثبت: «85 ـ 4/890»

ـ روضة المحبين

امام محمد ابن عماد، تاريخ پايان نگارش نسخه، 953هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم محمد امين كاتب ابن ابراهيم هروي.

78 صفحه، 21×13 سانتي متر      شماره ثبت: «552 ـ80» ضمن مجموعه رساله1

ـ مجموعه آثار منظوم و منثور عبدالرحمان جامي

رساله اول: سلسلة الذهب

رساله دوم: سبحة الأبرار

رساله سوم: تحفة الأحرار

رساله چهارم: يوسف و زليخا

رساله پنجم: ليلي و مجنون

رساله ششم: سلامان و ابسال

رساله هفتم: خردنامه اسكندري

 

رساله هشتم: قصائد في مدح الرسول و صحابة الكرام

رساله نهم: بهارستان

رساله دهم: منشات

رساله يازدهم: معماي كبير

رساله دوازدهم: معماي متوسط

رساله سيزدهم: معماي صغير

رساله چهاردهم: معماي اصغر

رساله پانزدهم: في العروض

رساله شانزدهم: في القافية

رساله هفدهم: في الموسيقي

تاريخ مكتوب بر نسخه: 983هـ . ق. به خط مؤلف

31 × 21 سانتي متر      شماره ثبت: «559/80»

ـ مجموعه مؤلفات عبدالرحمان جامي

تاريخ پايان نگارش نسخه، 983هـ . ق. به خط نستعليق، با صفحه پردازي هاي بسيار زيبا و مذهب.

1050 صفحه، 31 × 21 سانتي متر      شماره ثبت: «151 ـ 4/890»

ـ مناجات

خواجه عبدالله انصاري، تاريخ پايان نگارش نسخه، 969هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم امام خطاطان زمان، محمود شهابي.

24 صفحه، 23 × 15 سانتي متر      شماره ثبت: «325 ـ 2/217»

ـ منظومه

تاريخ پايان نگارش نسخه، 982هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم سلطان محمد هروي، مذهب به نقوش زيبا.

20 صفحه، 24 × 17 سانتي متر      شماره ثبت: «157 ـ 4/890»

ـ نسيم الربيع

مؤلف مجهول، تاريخ پايان نگارش نسخه، 917هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم شفيعي شريف، مذهب.

660 صفحه، 23 × 17 سانتي متر      شماره ثبت: «26 ـ 4/890»

ـ هفت اورنگ

عبدالرحمان جامي، تاريخ پايان نگارش نسخه، 909هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم نصرالله كاتب، مذهب.

644 صفحه، 26 × 15 سانتي متر      شماره ثبت: «196 ـ 4/890»

ـ يوسف و زليخا

طالعي بخاري، تاريخ پايان نگارش نسخه، 978هـ . ق. به خط نستعليق، مذهب و مزيّن به نقوش بسيار زيبا.

180 صفحه، 19 × 11 سانتي متر      شماره ثبت: «202 ـ 4/890»

5 / ث: علوم غريبه

ـ غاية السرور (رساله اي در كيميا)

ابن عبدالله قزويني، تاريخ پايان نگارش نسخه، 940هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم عزيزالله عبدالله الحافظ القزويني.

216 صفحه، 19 × 14سانتي متر      شماره ثبت: «4 ـ 2/540»

ـ قيافتنامه (رساله در علم فراست)

مؤلف ؟ ، تاريخ پايان نگارش نسخه، 951هـ . ق. به خط نستعليق، به قلم امام خطاطين ميرعلي كاتب، با صفحات منقش به نقوش.

16 صفحه، 9س، 27 × 18 سانتي متر      شماره ثبت: «621 / 80»

 

 

 

آتش افروزي متعصبانه عوام در مكه (سال 945 هجري)