ميقات حج
سال اول شماره اول پاييز 1371
ويـژگيهـاي حـج سـال 1371
محمّد محمدي ري شهري
«لَقَدْ صَدَّقَ اللهُ رَسوُلَهُ الْرُّؤيا بِالْحَقِّ لَتَدْ خُلُنَّ الْمَسْجِدَالْحَرامَ اِنْ شاءَاللهُ آمِنِيَن»1.
دوش هاتف غيبم، حلّ اين معمّا كرد *** سود هردو عالم برد، هركه با تو سودا كرد
سال گذشته 1370 پس از برگزاري مناسك حج، با شكوهي اعجاز ـ آميز و
اعجاب انگيز ـ كه به ويژگيهاي آن در مقدمه كتاب «سيماي حج سال هفتاد» اشاره كرده ام ـ همراه با مسؤولان بعثه مقام معظم رهبري به مدينه منوره بازگشتم.
بامداد روز چهار شنبه 12/4/70 پس از اداي فريضه صبح، در حرم شريف نبوي(ص) به محل اقامت آمدم و خواستم قدري استراحت كنم، تازه سربر بالين نهاده بودم كه شنيدم هاتفي جمله اي به اين مضمون گفت:
«مراسم سال آينده فوق العاده و كم نظير خواهد بود»2.
اين بشارت براي كساني كه در متن ماجراهاي سياسي حج سال هفتاد بودند، قابل پيش بيني نبود، حتي در آستانه حج سال 71 يكي از ارگانهاي سياسي در تاريخ 30/1/71 رسماً پيش بيني كرد كه: «با توجه به مجموعه قرائن و شواهد، ايجاد مشكل از سوي دولت سعودي در امر برگزاري مراسمِ تظاهراتِ برائت از مشركين، قوياً محتمل به نظر مي رسد»، هر چند اين جانب بر اساس دلايلي كه در شوراي سياست گذاري حج و زيارت، مطرح كردم چنين نتيجه گيري را صحيح نمي دانستم و معتقد بودم كه با عنايت خداوند منان، مراسم سياسي حج سال 71 با مشكلي جدي مواجه نخواهد شد، ولي قبل از بازگشت از حج هفتاد، از طريق مجاري طبيعي حتي براي من نيز قابل پيش بيني نبود كه حج زائران ايراني در سال هفتاد و يك با شكوهتر از سال هفتاد برگزار شود.
بايد گفت كه بشارت مذكور، لطف و عنايت الهي به كارگزاران حج جمهوري اسلامي ايران بود كه برنامه ريزي بهتري براي انجام حجي نمونه بنمايد تا موجب سربلندي مردم ايران و شادي روح امام ـ رضوان الله تعالي عليه ـ و همه رهروان او در جهان گردد.
اين پيشگويي تحقق يافت و حج هفتاد و يك زائران ايراني خانه خدا با ويژگيهايي به راستي كم نظير انجام شد، بخشي از اين ويژگيها بدين شرح است:
الف: حفظ و تثبيت دستاوردهاي حج هفتاد
حج هفتاد به دليل اين كه پس از وقفه سه ساله آن، به دنبال فاجعه جانخراش سال 1366 در مراسم برائت از مشركين، برگزار مي شد و به دليل حضور سرسخت ترين دشمنان حج ابراهيمي و رأس شرك و مشركين يعني آمريكا در منطقه و در عربستان، در راستاي اجراي سياستهاي امام راحل و مقام معظم رهبري و برگزاري آبرومندانه آن تلاشهاي فراواني انجام شد و ودستاوردهاي بسيار مهمي خصوصاً در خصوص مكان مراسم برائت از مشركين
داشت به دلايلي كه طرح آن اكنون مقدور نيست، امكان حفظ اين دستاوردها جداً مورد ترديد بود. و لذا حفظ و تثبيت دستاوردهاي گذشته، نخستين ويژگي حج امسال محسوب مي گردد.
ب: عدم هزينه سياسي از مجاري ديپلماتيك
سال گذشته تصميم قاطع بعثه رهبري در زمينه برگزاري مراسم برائت، از طريق تماس هاي مكرر وزير محترم خارجه جناب آقاي دكتر ولايتي با مقامات عربستان سعودي، توجيه شد، ولي در سال جاري برگزاري اين مراسم هيچ گونه هزينه سياسي از مجاري ديپلماتيك نداشت، به نظر مي رسد نظم دقيق حاكم بر اجراي برنامه ها، نقش مهمي در اين موفقيت داشت.
در تاريخ 7/3/71 ده روز قبل از مراسم برائت، وزير حج عربستان به ملاقات من آمد و ضمن خير مقدم، پيام ملك فهد را ـ با اين تعبير كه: «ايشان خواهش دارد كه در مكه مراسمي نباشد، و اگر تصميم هست كه مراسمي برگزار شود، محدود به داخل بعثه باشد» ـ ابلاغ نمود، پس از گفتگوهاي بسيار، حرف آخر ما اين بود كه برنامه هاي بعثه مانند سال گذشته انجام خواهد شد، مطمئن باشند كه چيز ديگري نخواهد بود...
تقريباً يك هفته بعد از اين ملاقات، يعني سه روز قبل از مراسم، وزير حج عربستان، رياست سازمان حج ايران را به دفتر خود دعوت كرد و پس از توصيه هاي فراوان در زمينه عدم برگزاري مراسم برائت در فضاي باز، بالأخره در پايان تأكيد نمود: «در صورتي كه اصرار بر انجام مراسم داريد به حداقل قناعت كنيد.»
ج: اداي تكليف توأم با آرامش
«آرامش بدون انجام مسؤوليت» ممكن است ولي ارزش نيست، «اداي تكليف سياسيِ حج در اضطراب»، ارزش است ولي براي زائران خانه خدا، نه براي تشكيلاتي كه مسؤوليت هدايت مردم و برنامه ريزي به عهده آن است، انجام تكليف سياسي حج، توأم با آرامش، ارزش و توفيقي است كه خداوند نصيب گردانندگان امور كرد.
البته هنگام ورود اين جانب به مدينه ـ در تاريخ 1/3/71 ـ پليس ضد شورش عربستان با سپر و باتوم اطراف بعثه رهبري و مردمي كه براي استقبال آمده بودند را محاصره و فضاي استقبال را ارعاب آميز كرده بودند، كه در ديدار با وزير حج عربستان به ايشان گفتم: چنين برخوردهايي در برنامه هاي آينده، موجب حساسيت شركت كنندگان در برنامه و احياناً مشكل آفرين خواهد بود. آنهاهم عملاً
پذيرفتند و در برنامه هاي بعدي خصوصاً مراسم برائت حركتي كه آرامش فضاي مراسم را تهديد كند ديده نشد.
د: حضور فعال و گسترده مردم در برنامه ها
به شهادت كساني كه مراسم سياسي ـ عبادي حج را در سال گذشته و سالهاي قبل از آن، ديده بودند، شركت و حضور فعال مردم در برنامه ها خصوصاً در مراسم برائت از مشركين، بسيار گسترده تر از هميشه بود، بخصوص شركت زائران غير ايراني در مراسم برائت از مشركين و دو مراسم دعاي كميل در كنار بقيع، چشمگير و جالب توجه بود.
هـ : برنامه ريزي گسترده آموزشي
معاونت آموزش بعثه رهبري كه در سال گذشته فقط چند ماه از آغاز تأسيس آن مي گذشت جهت ارتقاء و توسعه فعاليتهاي فرهنگي حج در ميان زائران و عموم مردم، فعاليتهاي گسترده اي داشت، حاصل اين تلاشها علاوه بر برنامه هاي متعدد و متنوع صدا و سيما كه با همكاري اين واحد تهيه مي شد، تأليف و تنظيم قريب ده عنوان جزوه و كتاب نيز از فعاليتهاي اين واحد بود كه به شرح زير است:
1 ـ ادعيه و آداب حرمين.
2 ـ راهنماي حجاج.
3 ـ آثار اسلامي مكه و مدينه.
4 ـ سيري در آثار سرزمين وحي.
5 ـ فرازهايي از تاريخ پيامبر اسلام.
6 ـ احكام بانوان.
7 ـ راهنماي مصور حجاج.
8 ـ استفتائات ويژه حج (از مراجع عظام).
9 ـ ترجمه كتاب اسرار حج (آية الله جوادي).
10 ـ خلاصه مطالب آموزش زائران.
و نيز توزيع بيست و دو هزار جزوه و نشريه آموزشي در كاروانها.
و: بهره گيري گسترده از ظرفيتهاي علمي و فرهنگي بعثه
علاوه بر مراسم عمومي و كنفرانسها و سمينارهاي متعدد و ديدارهاي خصوصي كه هر يك به گونه اي اهداف حج ابراهيمي را تأمين مي كرد، براي بهره گيري هر چه بيشتر از ظرفيتهاي علمي و معنوي بعثه رهبري، دو برنامه جالب ديگر نيز طراحي شد:
1 ـ برنامه ديدار نماينده ولي فقيه با زائران خانه خدا، كه در مدينه روزها و در مكه شبها در محل بعثه انجام مي شد، اين مجالس با ذكر اهل بيت ـ عليهم السلام ـ و سخنراني يكي از شخصيتهاي علمي، برگزار مي شد.
2 ـ برنامه سخنراني شخصتيهاي علمي بعثه رهبري در كاروانها، كه در هر شب، بطور متوسط پنج برنامه انجام مي گرديد.
اين دو برنامه، خصوصاً برنامه اول، تأثير بسزايي در انتقال ديدگاههاي فرهنگي و سياسي جمهوري اسلامي به زائران خانه خدا داشت.
ز: واحد ارشاد
در سال جاري 675 نفر از روحانيون معين كاروانها جهت توجيه و ارشاد حجاج ايراني، سازماندهي شد، اين گروه در جوار بقيع و مسجدالحرام به صورت منظم و زمان بندي شده استقرار داشت و وظيفه آنان راهنمايي زائران و جلوگيري از رفتار موهن و نامطلوب بود.
لازم به ذكر است كه اين واحد با اين تركيب و سازماندهي، از ويژگيهاي حج در سال جاري محسوب مي شد و نقش مؤثري در اِعمال سياستهاي بعثه و تأمين رهنمودهاي مقام معظم رهبري جهت حفظ شئون زائران ايراني و وحدت مسلمين داشت.
ح ـ ميهمانان خارجي بعثه
بعثه رهبري ظاهراً همه ساله تعداد محدودي از شخصيتهاي علمي و فرهنگي كشورهاي مختلف جهان را به عنوان مهمان پذيرايي مي كرده، ولي در سال جاري براي نخستين بار با برنامه ريزي و پيش بيني هاي قبلي، به تعداد قابل توجهي از مسلمانان كشورهاي آذربايجان، آسياي ميانه، لبنان، فلسطين و... سرويس داده شد كه تأثير بسزايي در زمينه انتقال فرهنگ حج ابراهيمي در مناطق مذكور خواهد داشت.
ط ـ شبي با قرآن
برگزاري دو برنامه «شبي با قرآن» در مدينه و مكه با حضور قاريان بين المللي جمهوري اسلامي ايران و برخي قاريان و حافظان قرآن از ساير كشورها از ويژگيهاي حج در سال جاري بود كه با استقبال كم نطير از سوي شركت كنندگان داخلي و خارجي و حتي مردم اطراف بعثه مواجه گرديد.
ي ـ زمينه سازي براي استفاده از گوشتهاي قرباني
با اينكه قرآن كريم صريحاً دستور داده كه نيازمندان بايد از گوشتهاي قرباني3 بهره برند و با وجود آن همه نيازمند و گرسنه در جهان، متأسفانه هر سال صدها هزار رأس گوسفند و گاو و شتر به دليل فقد امكانات نگهداري گوشت در مسلخ قديم، در مني، فاسد و دفن
مي گرديد كه در سال جاري با تلاش هائي كه صورت گرفت و پس از تماس با مراجع عظام و توضيح شرايط كنوني مني، مشكل فقهي ذبح در مسلخ جديد حل شد. و چون در آن هنگام فرصت كافي براي برنامه ريزي و اجراي كامل طرح وجود نداشت، به منظور آزمايشِ پيش بيني مشكلات اجرايي آن، نزديك به پنج هزار رأس گوسفند (حدود هزار رأس آن بطور متمركز و چهار هزار رأس توسط خود زائران) در مسلخ جديد ذبح و گوشت آن براي مصرف فقرا تخصيص داده شد، اميدواريم با اقدامات انجام شده، سال آينده امكان استفاده از تمام قرباني هاي زائران ايراني فراهم گردد.
ك ـ ايجاد شبكه نظارت بر امور اجرايي
اين شبكه توسط بعثه مقام رهبري ايجاد شد و بر مهمترين فعاليتهاي اجرايي سازمان حج و زيارت همچون: «مسكن»، «تداركات»، «پزشكي» و «حمل و نقل» نظارت داشت. سازماندهي جديد و متمركز آن در سال جاري دو هدف عمده را تعقيب نمود:
1 ـ ارائه راه حل براي رفع نارسائيهاي موجود.
2 ـ ارائه پيشنهاد جهت پيش گيري از تكرار مشكلات در سالهاي آينده.
ل ـ هدايت و كنترل خريد زائران
سال گذشته به دليل كثرت كالاهاي خريداري شده، انتقال زائران به ايران با مشكلات زيادي توأم بود. با اقداماتي كه در زمينه هدايت و كنترل خريد زائران در سال جاري انجام گرفت، بنابر اظهار نظر مسئولان هواپيمايي و گمرك، امسال وضعيت بار همراه مسافر، از نظر كميّت، بسيار خوب و كم سابقه بود.
م ـ حضور فعال صدا و سيما
حضور گسترده و فعال همه رسانه ها به خصوص صدا و سيما ـ كه از ماهها قبل، از طريق ايجاد دفترِ حج، براي اقدامات فرهنگي و آموزشي قبل از موسم، و انتقال اخبار و فعاليتهاي حج در موسم، برنامه ريزي وسيعي داشت ـ نيز از ويژگيهاي حج امسال بود. همچنين استفاده از سيستم ماهواره، در انتقال به موقع اخبار و تصاوير فعاليتهاي حج كه آثار آن در پوشش خبري مطلوب و مشهود بود.
بارالها! آنچه انجام گرفت، به فضل و
عنايت و توفيق تو بود، در واقع اين تو بودي كه همه امور را به خوبي اداره كردي و شكوه و عظمت و معنويت كم نظيري به حج زائران ايراني خانه خود در حج امسال دادي و افتخار آن را به نام مسؤولان و كارگزاران ثبت نمودي، اين كاروان ابراهيم و محمد ـ درود تو بر آنها ـ آنچه خوبي و زيبايي داشت از توست و آنچه ضعف و نارسايي، از ما.
بارالها! براي شكر اين نعمت عظيم، زبان، توان گفتن و قلم قدرت نوشتن، ندارد، عجز و ناتواني و شرمساري ما را از اداي شكر آن بپذير.
خداوندا! عنايت خود را از ما مگير و لحظه اي ما را به خود وامگذار و بر شكوه و عظمت اين آيين ابراهيمي هر سال بيفزا، و با ظهور و حضور اميرالحاج حقيقي ـ ارواحنا لتراب مقدمه الفدا ـ به حج همه زائران خانه خود، محتواي واقعي عنايت فرما.
پاورقي ها:
ــــــــــــ
1 ـ فتح: 27 .
2 ـ ترديد دارم كه آنچه شنيدم كلمه «كم نظير» يا «بي نظير» بود.
3 ـ «فَكُلوُا منها وَاَطْعِمُوا البائس الْفَقير»، حج: 28 .
|