متن کامل

ميقات حج
سال سيزدهم شماره پنجاهم زمستان 1383
نگاهي به فعاليتهاي دفتر نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري
در ايام عمره در عربستان
   
  انجام اعمال عمره مفرده توسط زائران خانه خدا و حرم رسول الله(صلي الله عليه وآله) و ائمه بقيع(عليهم السلام)و ديگر اماكن مقدس در حرمين شريفين، در هر سال، حاصل تلاش و كوشش جمعي از كارگزاران صادق و خدمت گزاران عاشقي است كه همواره در اين راه گام بر مي دارند. از آن جمله است حضرت حجة الاسلام و المسلمين آقاي سيد عبد الفتاح نواب كه سالها است با عنوان مسؤول نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري در عربستان افتخار خدمت به راهيان ديار وحي در ايام عمره را دارد. آنچه در زير مي خوانيد حاصل گفتگويي صميمانه است با وي در باره چگونگي برگزاري عمره، مسائل و مشكلات آن و نيز فعاليت ها و تلاش هاي اجرايي و فرهنگي به عمل آمده در اين زمينه، تعداد زائران اعزامي و مسائل مختلف ديگر در موسم عمره، كه توجّه خوانندگان گرامي را به مشروح اين گفتگو جلب مي كنيم:   (1): لطفاً در رابطه با فعاليتهاي دفاتر بعثه مقام معظّم رهبري در شهرهاي مكه مكرمه و مدينه منوّره را توضيح دهيد. آقاي نواب: بسم الله الرحمن الرحيم، در آغاز خداوند را شاكريم كه خدمت گزاريِ زائران خانه خويش را نصيب ما كرده است.

صفحه 83 بعثه در عمره; چه در مدينه منوره و چه در مكه مكرّمه، به دنبال برگزاري هرچه بهتر اعمال زائران و حفظ اعتقادات آنان است. براي رسيدن به اين اهداف، مطالعاتي انجام گرفته و برنامه ريزي هايي شده است; از جمله مسأله «نظارت بر عملكرد و فعاليتهاي روحانيون كاروانها» است. نمايندگي محترم وليّ فقيه در حج و زيارت، هم وظيفه اصلاح رفتاري زائر را برعهده دارد و هم ناظر بر حسن انجام اعمال حج و عمره آنان است.   همچنين خدمات دهي به آنان براي بهتر انجام دادن مأموريتهايشان، بخش ديگري از فعاليت هاي اين دفتر را تشكيل مي دهد. بخش ديگر، نظارت بر كارهاي فرهنگي بعثه است كه روابط عمومي بعثه، پيگير آن مي باشد. و بالاخره نظارت بر حسن انجام امور مربوط به حج و زيارت است. در حقيقت دفتر نمايندگي وليّ فقيه در حج و زيارت، هم وظيفه اصلاح رفتاري زائر را برعهده دارد و هم ناظر بر حسن انجام اعمال حج و عمره آنان است. مجموع فعاليتهاي بعثه مقام معظم رهبري در ايام عمره را مي توان در سه بخش زير خلاصه كرد: بخش نخست: برنامه هاي روحانيون و نظارت بر فعاليتهاي آنان
در مكه و مدينه، در ايام عمره، كه حدود سي هفته به طول مي انجامد، همزمان در هر هفته سه جلسه; در روزهاي زوج براي روحانيان و معين هاي محترم برگزار مي گردد. در جلسات مدينه بيشتر به مباحث مربوط به اعمال و مناسك زائران توجه مي شود و در جلسات مكه بيشتر به مسائل كاربردي مي پردازيم. بيش از يكصد و پنجاه جلسه عمومي براي روحانيون كاروانها داشته ايم. بعضي از اين جلسات، با جمعيتي حدود يكصد و چهل تا يكصد و پنجاه نفرروحاني تشكيل مي شد. بديهي است كه بعضي از جلسات، به خصوص در زمان آغاز يا اواخر عمره، جمعيت آقايان مقداري كمتر مي شود. سعي كرده ايم در اين جلسات، از وجود شخصيت هاي بزرگ علمي حوزه هاي علميه، كه به سرزمين وحي مشرّف مي شوند، استفاده كنيم; مانند حضرت آيت الله مكارم
صفحه 84 شيرازي، حضرت آيت الله نوري همداني، آيت الله خزعلي، آيت الله مصباح يزدي، آيت الله حاج آقا حسن اماميِ اصفهان آيت الله حاج آقا مرتضوي از مشهد، آيت الله آقاي فلسفي از مشهد و ديگر بزرگان.بهره بگيريم، گاهي هم از وجود بعضي اساتيد و شخصيتهاي علميِ غير ايراني استفاده مي كنيم. به عنوان مثال آقايشيخ عبدالكريم عبيد از روحانيون مبارزلبنان. در مكه، در يكي از جلسات حضور يافتند و مطالبي ايراد كردند كه روحانيون گرامي بهره مند شدند. براي شناساندن بهتر اماكن بيشتر مورد توجه قرار گيرد، برنامه هاي آموزشي خاصّي براي روحانيون داريم كه در مكه مكرمه دنبال مي كنيم; زيرا كه روحانيون در مكه فراغت و فرصت بيشتري دارند، امّا در مدينه درگير كار زائرند و ما نمي توانيم زياد وقت روحاني را بگيريم. * از جمله برنامه هاي مكه، زيارت شهداي فخ، احرام از حديبيه، و زيارت قبر امّ المؤمنين ميمونه است. ديدار از موزه حرمين شريفين و پرده بافي كعبه ديدار از جِعرانه، غار ثور و مشاعر مقدس نيز از برنامه هايي است كه در طول هفته انجام مي شود. اين ديدارها، مورد استقبال روحانيون و زائران قرار گرفته است. در سال جاري، هر شب حدود 400 نفر از زائران ايراني از برخي اماكن پيشگفته ديدار مي كردند و يا از حديبيه مُحرم مي شدند. همچنين همه روزه صبح ها همراه حدود صد نفر از فرهيختگان، از كارگاه پرده بافي، موزه، مزار شهداي فخ و منطقه حديبيه ديدار داشتيم. جِعرانه هم جايگاه خود را پيدا كرده است. افرادي كه در جعرانه حضور مي يافتند، برايشان بسيار قابل استفاده بود و اظهار قدرداني مي كردند. * از برنامه هايي كه براي روحانيون محترم كاروانها داريم، پاسخ به پرسشهايي است كه براي روحانيان پيش مي آيد; چه پرسشهاي فقهي و مناسكي و چه شبهات اعتقادي. بديهي است پرسشهاي مناسكي در مكه مكرمه بيشتر است; چراكه منطقه عملياتي مناسك و اعمال زائران است. * فعاليت ديگري كه در بخش امور روحانيون عمره انجام مي شود، ارزيابي عملكرد آنان است. عملكرد همه روحانياني كه به عمره مشرّف مي شوند، به وسيله رابطين
صفحه 85 ارزيابي مي شود. رابطين به كاروانها سركشي مي كنند و از مدير كاروان، زائران و روحاني در باره برنامه ها و آنچه كه عمل شده، پرسوجو مي كنند. اگر خداي ناكرده روحاني نتوانسته باشد وظيفه خود را انجام دهد، اقدام به برطرف كردن مشكل آنان مي كنيم. گاهي پيش مي آيد كه روحاني، به دليل كسالتي كه برايش پيش مي آيد نمي تواند مأموريتي را كه به عهده اش گذاشته شده، به نحو نيكو انجام دهد. در اين صورت بعثه مقام معظم رهبري، كار روحاني كاروان را دنبال مي كند و كمبودها را برطرف مي سازد. * آخرين مطلبي كه بايد در باره امور روحانيون گفته شود، اين است كه گاهي، البته به ندرت اتفاق مي افتد كه به دليلي; مانند اشكال در گذرنامه و يا اتفاق ديگري مانند تصادف و يا اينكه مدير كاروان نتوانسته است روحاني جذب كند و در نتيجه كاروان بي روحاني به عربستان اعزام مي شود، (مانند آنچه كه در سال 1383 يك مورد رخ داد) برايشان روحاني مي فرستيم تا در انجام وظايفشان، آنان را راهنمايي كند. حتي براي پزشكها وگروه هاي كوچكي كه به عنوان خادمان زائران مي آيند و خواستار روحاني هستند، روحاني فرستاده ايم. اين تقريباً مجموعه كارهايي كه تقريباً در بخش اوّل و امور روحانيون بعثه انجام وظيفه مي كنند بخش دوم: كارها و فعاليت هاي فرهنگي
دربخش فرهنگي نيز فعاليت هايي در كاروانها انجام مي گيرد، مثل تشكيل جلساتي كه در هتلها برگزار مي گردد. هر هفته چه در هتلهاي مدينه ـ كه حدود 60 هتل است ـ و يا مكه ـ كه به حدود 40 مي رسد ـ زائران دو يا سه هتل در يك جا جمع مي شوند و برايشان سخنراني برگزار مي گردد. در موسم عمره1383 بيش از يك هزار و پانصد برنامه عمومي; مانند سخنراني و مديحه سرايي در حرمين شريفين، در جمع زائران انجام گرفت. همچنين بيش از يكصد برنامه دعاي كميل و ندبه، همراه با فيلم برداري به وسيله دفاتر بعثه در مكه و مدينه برگزار گرديده است. در تمام اين جلسات، مجري و سخنران از طرف بعثه اعزام شده است. البتهنظارت اجمالي از طرف بعثه بود و سعي مي شد كه به صورت خودگردان اداره شود;
صفحه 86 يعني خودِ زائران، روحاني كاروان، مدير كاروان و مدير هتل هماهنگ هماهنگ عمل كنند. * مراسم ديگري كه در مناسبت هاي مختلف; مانند عيدها، وفات ها در مكه و مدينه برگزار شده و فيلم برداري گرديده و فيلم ها يا سي دي هاي آن در اختيار زائران قرار گرفته، به بيش از پانصد برنامه مي رسد. جلسات عمومي را هم كه در مكه و مدينه، در ساختمان بعثه، براي زائران، در ايام وفيات و مناسبت ها و جشنها منعقد شده، مي توان به آنها افزود. * توجه دادن زائران به قرآن كريم، از جمله فعاليت هاي فرهنگي بوده كه مسؤوليت آن عمدةً بر دوش روحانيون كاروانها گذاشته شد كه بعضي از كاروانها در ايامي كه در مكه بودند يك مرتبه و برخي دو مرتبه، ختم قرآنِ گروهي داشتند; بدين صورت كه شبي در مسجدالحرام حضور مي يافتند و در ميان همه قرآن توزيع مي شد و آنها هركدام يك جزء يا كمتر و يا بيشتر مي خواندند و ثواب آن را به شهدايي كه خانواده هايشان در كاروان بودند و روح امام راحل(قدس سره) هديه مي كردند. * نيايش در مسجد الحرام نيز از برنامه هاي بود كه به وسيله روحاني كاروان انجام مي گرفت، و برنامه ريزي آن با بعثه بود. در مراسم نيايش، مناجات هايي كه در مناجات خمسه عشر يا مناجات علي(عليه السلام) در مسجد كوفه خوانده مي شد. در ماه شعبان مناجات شعبانيه و در ماه مبارك رمضان دعاي افتتاحيه را مي خواندند. * گزاردن نماز عشا با امامت نماينده بعثه در مدينه، در مسجد شجره از كارهاي ديگري بود كه هر شب در طول ايام عمره انجام مي شد. وحدت و يكپارچگيِ زائران ايراني و اقتدا به ايشان، بسيار باشكوه مي نمود.

صفحه 87 * پاسخ گويي به زائران عمره گزار در مسجدالحرام و صفا از كارهاي ارزشمند ديگر بعثه مقام معظم رهبري بود. وقتي زائران براي عبادت به مسجدالحرام مي آيند گاهي دچار مشكل شده و پرسشهايي در ذهن آنان ايجاد مي گردد، براي اينكه مشكل آنان برطرف شود و براي پرسشهايشان پاسخ درست و به موقع داده شود، بگونه اي برنامه ريزي كرده ايم كه روحانيون محترم، به نوبت در كنار مقام ابراهيم(عليه السلام) ، صفا، ركنيماني، مقابل حِجر اسماعيل و در قسمت هاي ديگر مسجدالحرام حضور مي يابند و به پرسشهاي زائران پاسخ مي گويند. گرچه از سوي بعضي از افراد وهابي با مزاحمت هايي روبه رو مي شديم، اما با اين حال، گاهي بيش از چهار هزار مأموريت در طول هفته، توسط روحانيون انجام مي گرفت. در يكي از ديدارها اين مسأله را به آگاهي رياست محترم شؤون حرمين شريفين، جناب آقاي شيخ صالح بن عبدالرحمان رسانديم و ايشان اظهار تعجب كردند و گفتند: اينكه دستور قرآني است; } ...فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ...{ (1) و اينها سؤال مي كنند از كساني كه آشنا به احكام هستند! به ايشان گفتم: اينها در حدّ راهنمايي به زائر است و كار به زائران كشورهاي ديگر واحياناً مسائل ديگر ندارند، ليكن با كمال تأسف، بعضي از تندروهاي وهّابي مزاحمت هاي زيادي براي اين برادران ايجاد مي كردند. * پاسخ گويي به نيازهاي شرعي زائران ايراني كه از ديگر كشورها مي آيند و يا شيعيان ديگر كشورها; مانند بحرين، قطر، دوبي، يمن، پاكستان، افغانستان، عراق و يا شيعياني از كشورهاي اروپايي و... از فعاليت هاي ديگر بعثه بود. گاهي ديده مي شد كه زائراني با ماشين شخصي از كشورهاي حاشيه خليج فارس بدون آگاهي و بدون راهنما آمده بودند كه ما از روحانيون مي خواستيم تا آنان را راهنمايي كنند. * در سالهاي اخير روند رو به رشد حضور زائران جوان را شاهديم كه به سفر عمره مشرّف مي شوند و برنامه جشن ازدواجشان را در حرم خدا رقم مي زنند. از طرف بعثه مقام معظم رهبري هدايايي; مانند: سجّاده و قرآن كريم به آن ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1  . نحل : 43
صفحه 88 عزيزان داديم، كه به حدود بيش از 450 قرآن رسيد. در ميان تعدادي از خانواده هاي ايثارگران و يا كاروانهاي دانشجويي و دانش آموزي جلساتي مي گذاشتند براي تشويق، بيش از 500 جلد قرآن از سوي بعثه به آنان اهدا گرديد. * تهيّه و نصب نوشته هاي تبليغاتي بر ديوار هتل ها، غذاخوري، سالن اجتماعات، راهروها و... از جمله كارهاي فرهنگي بعثه است. دست نوشته ها، پارچه نوشته ها و جزوه هايي (بروشورهايي) تهيه مي شود كه به مناسبت هاي مختلف توزيع مي گردد; مثلا در اعياد، وفيات. مي دانيم كه بيشترين جشن ها در طول سال، در ايام عمره است; در تمامي اين مناسبت ها مراسم متعدّدي را در هتل ها برگزار مي كنيم. * از برنامه هاي فرهنگي ديگر، ايجاد كتابخانه در هتل ها است; يعني براي تمام هتل ها كتابخانه اي پيش بيني شده است. گفتني است، زائران معمولا كتابهايي را در اختيارشان گذاشته مي شود، با خود از مدينه به مكه مي آورند وماآنهارا جمع آوري و دسته بندي مي كنيم و اضافه هايش را به مدينه مي فرستيم و اين كار در طول ايام عمره دو يا سه نوبت انجام مي شود تا كتابخانه هاي مدينه هم از كتاب خالي نبوده و زائران بتوانند از آن بهره مند شوند. بعضي از زائران هم كتاب ها را در داخل اتاقهايشان مي گذارند و مي روند، فرصت بسيار مناسب و خوبي است كه كتابخانه هايي در محل كاروانها ايجاد شود و زائرانبتوانند اوقات فراغت خود را به مطالعهبپردازند. جا دارد نويسندگان هم از نوشته هاي خود، تعدادي را به كتابخانه هاي مكه و مدينه هديه كنند و يا روحانيون و فرهيختگان ديگر كتابهايي را كه با خود به مدينه يا مكه آورده اند، به عنوان هديه در اختيار كتابخانه هاي هتل ها بگذارند و اين كتابخانه ها غناي بيشتري پيدا كنند، در اين صورت يادي از نويسنده و هديه كننده در سرزمين وحي مي شود كه كار بسيار ارزشمند وخوبي است. همچنين هديه كردن كتابهايي كه به زبان عربي نگاشته شده و در اختيار كتابخانه هاي مكه مكرمه و مدينه منوره گذاشتن هم كار پسنديده اي است. البته چنين كاري در سال
صفحه 89 گذشته توسط بعثه مقام معظم رهبري انجام گرفت و از سوي آنان استقبال شد. * يكي ديگر از گامهايي در راستاي غنا بخشيدن به مسائل فرهنگي در مكه و مدينه برداشته مي شود، سركشيِ رابطين فرهنگي به كاروانها است. آنان مرتب به هتل ها سركشي مي كنند تا از نزديك بر امور فرهنگي نظارت كنند كه به نحو مطلوب انجام بگيرد و مشكلي به وجود نيايد. * گام ديگري كه براي آشنايي زائربا مناسك و احكام حج برداشته شده، اعزام و استقرار خواهران مبلغ در مدينهو در مسجد شجره است. آنان در هتلها جلسات ويژه براي بانوان برگزار مي كنند،يا در مسجد شجره براي تلبيه و احرام بانوان زائر حضور مي يابند و يا براي پاسخ گوييبه پرسشهاي بانوان زائر در مسجدالنبيمستقر مي شوند. * جدا از فعاليتهايي كه گفته شد، ديدارها و ملاقاتهايي هم با شخصيت هاي علمي عربستان به وسيله مسؤولان دفتر نمايندگي بعثه در مدينه و مكه انجام مي شود كه در جاي خود لازم و مفيد است. * از كارهايي كه بايد توسط شركت هاي عمره گزار انجام بگيرد، اين است كه در داخل اتوبوسهايي كه زائران را از مدينه به مكه انتقال مي دهند و يا از جدّه به مكه مي برند، نوارهاي ويديويي در نظر گرفته شود تا زائران را راهنمايي كند و به درستي توجيه شوند، در سالي كه گذشت چنين كاري تجربه شد كه مفيد بود. * حضور مبلّغان و سخنرانان با تجربه يا مدّاحان خوب نيز در بهتر برگزار شدن برنامه هاي بعثه در مكه و مدينه بسيار مؤثر است و نقش به سزايي دارد. * كمك به آسيب ديدگان فلسطيني هم از جمله كارهايي است كه در آنجا انجام گرفت. مراجعه آسيب ديدگان فلسطيني به ايرانيان زياد است، با توجه به اينكهآن عزيزان در صف مقدم مبارزه با رژيم اشغالگر و متجاوز و ستم پيشه اسرائيلعنود قرار دارند و براي ما عزيز هستند،براي اينكه احترام و عزّتشان حفظ شود، كمك هايي از زائران ايراني جمع آوري مي شود و به صورت محترمانه توسط دفتر نمايندگي بعثه در مكه، در اختيارشان قرارمي گيرد. در سالي كه گذشت، بيش از 230 نفر از آسيب ديدگان فلسطيني، از هداياي زائران ايراني بهره مند شدند.

صفحه 90 بخش سوم: فعاليتها در امور نظارتي
در بعثه مقام معظم رهبري، واحدي مشغول فعاليت است كه مسؤوليت بازرسيو نظارت را بر عهده دارد. ناظران كاروانهادر مدينه و مكه كه زير نظر دفتر نمايندگي بعثه در مكه و مدينه انجام وظيفه مي كنند، كارشان اين است كه در هتلها حضور مي يابند و چگونگي عملكرد مديران، ـ با تعدادنيرو و خدمه اي كه در اختيار دارند ـ راارزيابي مي كنند كه آيا مي توانند وظايف خود را به درستي انجام دهند يا نه؟ ونيز خدمات دهي شركت هاي عربي به زائران ايراني را بررسي مي كنند. كوتاهي هاو نواقص را اگر وجود داشته باشد بهبعثه انتقال مي دهند. شركت هاي عربيرا كه بايد به زائران ايراني خدماتبرسانند و شركت هاي مجريِ عمره را نظارتمي كنند. * برنامه نظارتي ديگري هم وجود دارد كه به وسيله مسؤولان بعثه در مكه مكرمه و مدينه منوره انجام مي گيرد و آن اينكه ما هر روز، به طور سرزده به يكي از هتلها رفته، در نهار يا شام، سر ميز غذاي زائران شركت مي كنيم تا از نزديك چگونگي خدمات دهي و كيفيت غذا به آنان را ارزيابي كنيم و عملكرد مديران هتلها را از نزديك ببينيم. * شركت در جلسات مديران راهنما و مديران ثابت نيز از برنامه هايي است كه هر هفته داريم و از نزديك بر فعاليت هايشان نظارت مي كنيم و احياناً اگر تذكّرات اخلاقي يا تذكرات ديگري لازم باشد، در همان جلسات مطرح مي كنيم. * يك شواري هماهنگي هم داريم كه با حضور مسؤولان نمايندگي بعثه در مكه و مدينه، مسؤولان نمايندگي حج و زيارت در مكه و مدينه، مسؤولان نمايندگي سياسي ايران در كنسولگري ايران مستقر در جده و مسؤولان ستاد اجرايي عمره برگزار مي شود كه در آن جلسات در باره سياست هاي كلّي گفتگو مي شود. اينها مجموع فعاليت هاي بعثه بود كه بيان شد. البته نواقص و كاستيهايي هم داشته و داريم كه همه اش مكتوب مي شود و هر سال در كاستن از نواقص و تقويت موفقيت ها از آن استفاده كه بحمد الله سال به سال برنامه هاي بهتري را در خدمت به زائران خانه خدا خواهيم داشت.

صفحه 91 (1) به نظر مي رسد روحانيون كاروان ها اگر در مورد اماكن آگاهي و تسلّط كامل داشته باشند و بتوانند توضيحات كافي به زائران بدهند، به خصوص زائراني كه به تاريخ علاقه مند هستند، تأثير بسيار مثبتي خواهد داشت. جناب حجت الاسلام والمسلمين آقاي دواني كه حدود سال 50 به حج مشرّف شده، در كتاب «شعاع وحي بر كوه حِرا» مي نويسد: دفعه اوّل كه به حج مشرّف شديم نمي دانستيم «غار حِرا» در كوه هاي اطراف است. در مرتبه دوم كه مشرف شديم، پرسوجو كرديم و فهميديم حِرا در كجاست. ايشان اظهار تأسف مي كنند كه اين اماكن غريب است و چرا تا كنون كسي توجه نداشته است؟! امّا امروزه بحمد الله روي اين مسأله كار شده و بسياري از زائران عشق ديدار از چنين اماكني را دارند. لطفاً بفرماييد آيا در مورد مكان هايي مانند بدر و غدير پژوهشي صورت گرفته؟ جا و محلّ آنها مشخص است ولو محدود؟ و آيا در ايام عمره يا حج، زائران مي توانند از آنجاها ديدار كنند يا نه؟
آقاي عبد الهادي الفضلي، مقاله اي در مجله «تراثنا» نوشته بود كه در آن آورده است: من رفتم جاي غدير را پيدا كردم و عكسهايي هم در آن مقاله ارائه كرده بود. مطالب آن، تا چه اندازه دقيق است؟
آقاي نواب: در مسير مكه به مدينه شهر يا شهرك بدر مشخص است; همان منطقه اي كه چاههاي بدر بود و شهداي بدر مدفون اند. امروزه قبرستاني در آنجا موجود است و آيات سوره انفال را انسان مي تواند در آنجا به وضوح ببيند; قسمتي كه مسلمانان در دامنه كوه بودند و رمل است و نيز قسمتي كه مشركان آمدند و مستقر شدند. اينها همه در كنار چاههاي بدر بوده، كه خاك است و وقتي باران آمد، آن رمل ها زير پاهاي رزمندگان و نيروهاي اسلام سفت شد و وقتيدسترسي به چاههاي بدر پيدا نكردند، از آب باران براي غسل يا وضو (طبق آيات انفال) استفاده كردند و همين بارندگي موجب شد زير پاي مشركان گِل و لاي شود و عرصه بر آنان تنگ گردد. امّا در باره غدير بايد بگويم: مكرر توفيق تشرّف به آنجا را داشته ام. در سالهاي گذشته با جمعي از روحانيون در بازگشت از مكه به مدينه، به آنجا رفتيم. سؤال كرديد كه آيا علاقمندان
صفحه 92 مي توانند از آنجا ديدار كنند يا نه؟
البته اگر كسي با منطقه غدير آشنا باشد و مدينه بعد اعزام شود، مي تواند با ماشين خود يا ماشين ديگران به آنجا برود و گشتي بزند و برگردد. (1) محلّ ربذه را پيشتر مي گفتند كه در واسط، بعد از بدر و ميان راه بدر ـ مدينه واقع است، امّا برخي بر اين باورند كه اين مطلب درست نيست و ربذه در جاي ديگر است. بفرماييد نظريه درست كدام است و آيا امكان ديدار و رفت وآمد وجود دارد؟
آقاي نواب: بله، پيش از اين مي گفتند در واسط است. ميان راه بدر به مدينه، منطقه اي است كه به آنجا واسط مي گويند. مسجدي در آنجا سرِ پاست و امام جماعتي دارد به نام آقاي شيخ احمد. پيشتر فكر مي كردند قبر صحابي جليل القدر پيامبر در اين منطقه است ولي طبق كتابي كه در رابطه با آثار ربذه نوشته شده و از ربذه به عنوان يكي از مكانهاي تاريخي ياد كرده، آمده است كه ربذه در جنوب جاده مدينه به رياض است; در شمال مهدالذهب، فرعي جاده است و فاصله اش تا مدينه از راه هوايي حدود صد كيلومتر مي باشد، ولي اگر كسي بخواهد به جاده مدينه ـ رياض برود و از آنجا فرعي بيايد، شايد بيش از حدود يكصد و سي تا يكصد و چهل كيلومتر راه باشد و چون منطقه تاريخي و باستاني است، معمولا تردد در آنجا انجام نمي گيرد. در ضمن قبري هم مشخص نيست. در كتاب ياد شده، كه به عنوان «ربذه» نوشته شده، تنها از ابوذر غفاري با عنوان يار و صحابي بزرگ پيامبر گرامي اسلام نام برده شده و محل قبر يا ربذه را مشخص نكرده است. (2) اماكن تاريخي ديگر در منطقه «اصحاب الحجر» كه گفته مي شود محل وقوع بعضي از داستانهاي قرآني است و جايي كه ناقه صالح از آنجا بيرون آمده و براي قوم ثمود عذاب نازل شد و... خوب است شناسايي شود; چون بسياري از زائران در فرصتهايي كه دارند، علاقمند هستند از چنين مكانهايي ديدار كنند. آيا تا كنون در اين مورد تدبيري انديشيده ايد و گامي برداشته ايد؟
آقاي نواب: فاصله آن منطقه تا مدينه، حدود چهارصد و اندي كيلومتر است و براي رفتن به آنجا يك روز كامل زمان لازم است. و جالب است كه دولت عربستان، براي ديدار
صفحه 93 از اين اماكن، تسهيلاتي هم قائل شده و بعضي از شركت هاي توريستي; مانند شركت النجم، در عربستان و شهر مدينه از افراد ثبت نام كرده، به آنجا مي برند و برمي گردانند، و حتي به زائران نهار مي دهند و در ميان راه، از منطقه خيبر هم ديدار به عمل مي آورند. (1) محلّ خيبر و فدك الآن معلوم و مشخص است؟
آقاي نواب: بله، محلّ خيبر مشخص و در 165 كيلومتري شمال مدينه منوره، در جاده تبوك واقع است. خيبري كه زمان پيامبر بود، قلعه اي است بر فراز يك كوه و همچنان مشخص مي باشد. اطراف آن كوه، خانه هاي قديمي است كه ديوارهايش از سنگ و سقفش از شاخه هاي خرماست. تنه هاي خرما را دو نيم كرده اند و روي آنها را شاخه هاي خرما ريخته اند و رويش حصير كشيده اند. مشخص است كه در قرون وسط ، خيبر ديگري را با فاصله اي از آن ساختمانهاي پيشين ساختمانهاي جديدتري ساخته اند، كه آن هم الآن متروكه است و اخيراً در همين دوران، شهر خيبري ساخته اند كه مردم زيادي به اين منطقه آمده اند و فاصله اش تا خيبر قديم حدود 5 كيلومتر مي باشد و اينجا هم براي ديدار عموم، با اجازه اي كه از امارت مدينه مي گيرند، ممكن است و مشكلي ندارند.

صفحه 94 (1) حضرت عالي ديدارهايي با علماي عربستان، در قالب مأموريتهاي به اصطلاح سازماني و اداري داشته و داريد، اكنون بفرماييد چقدر با آنان ارتباط برقرار مي كنيد؟ بديهي است رفت و آمد براي پي گيري نظريات آنان و همچنين پيشنهادها و نظريات خودتان، به عنوان مسؤول نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري در عربستان، به نفع هر دو طرف است. آقاي نواب: البته ارتباط با علماي عربستان، در اين زمان، يك نياز دو طرفه است; هم بعضي از علمان آنها كه تا حدّي معتدل هستند، مي خواهند بهتر و بيشتر شيعه را بشناسند و هم شيعه مايل است با آنها اُنسو الفت بيشتري داشته باشد. ضمن اينكهما دشمن مشترك داريم. امروزه كساني آماده اند بر ضدّ ما و آنها وارد عمل شوند.پس بايد بكوشيم فاصله ها را كمتر كنيم وبراي ياري اسلام دست در دست هم بگذاريم. افراد روشن و آگاه آنها به اين حقيقت اعتراف مي كنند اما در ميان ايشان هم مانند ما افراد تندروي هستندكه به مصلحت مسلمانان نمي انديشند و فكر خود را صحيح مي دانند; در حالي كه ما; چه شيعه و چه سني، دشمن مشترك داريم. آمريكا در عراق، هم شيعه را مي كشد و هم اهل تسنن را. براي آمريكايي ها تفاوتي نيست ميان فلوجه و نجف يا فلوجه و كربلا، حلّه و... اگر به خط قرمز همديگر احترام بگذاريم و رفيق باشيم و دشمن مشترك را در برابر خود ببينيم، دشمن به هدف شومش نخواهد رسيد كه اين، هم خواسته حضرت امام خميني(قدس سره) بوده و هم آرزوي مقام معظم رهبري است و مراجع عظام تقليد و بزرگان شيعه هم، در طول تاريخ پيوسته بر اين مسأله پاي مي فشردند; مانند آيت الله العظمي بروجردي. در اين راستا، مطالب شنيدني زيادي از ايشان رسيده است. اگر به خط قرمز همديگر احترام بگذاريم و رفيق باشيم و دشمن مشترك را در برابر خود ببينيم، دشمن به هدف شومش نخواهد رسيد.  
   
  بايد بگويم كه ما به جلسات آنها مي رويم و با بزرگانشان، حتّي با رييس هيئت كبار علماي عربستان، جناب آقاي شيخ عبدالعزيز بن عبدالله آل شيخ، كه مفتي اعظم و رييس هيئت كبار علما است، ديدار وصحبت داشتيم. با بعضي از اعضاي هيئت
صفحه 95 كبار علما هم گفتگو و صحبت داشتيم. با روحانيون، نويسندگانشان و دانشگاهيان در رفت وآمد هستيم و معتقديم اين ارتباطها براي نزديك شدن ما به آنها بسيار مؤثر است و اميدواريم كه ان شاءالله روزي اين فاصله ها كم شود و امّت اسلام در مقابل دشمنان، قدرت خود را نشان دهد. (1) روزي در مسجدالحرام، در جلسه طلبه هاي عربستان (كه سال دوم يا سوم بودند) حضور يافتيم، آنها پيرامون ما گرد آمدند و مي پرسيدند: كتاب «لله ثمّ للتاريخ» را خوانده ايد؟! گويا اين كتاب در حدّ زيادي ميان آنان توزيع شده است. اين امكان وجود دارد كتابهايي ـ كه نقد محترمانه است ـ مانند «للّه ثمّ للحقيقه» نيز در ميان علماي آنان توزيع شود؟
آقاي نواب: متأسفانه در عربستان بعضي از گروه ها هستند كه اهل رعايت نيستند، حتي چارچوب هاي تعريف شده خودِ دولت را مراعات نمي كنند و پا را فراتر نهاده، زمينه هاي اختلاف ميان شيعه و سني را فراهم مي كنند; از جمله اقدام به نشر كتابي كرده اند كه نويسنده اش معلوم نيست و هركس يا هرگروهي باشد; از دلارهاي آمريكايي ارتزاق كرده و براي ايجاد اختلاف ميان شيعه و سني اين گام را برداشته است. شيعيان خودشان مي گويند اين روايات را قبول نداريم و در هيچ يك از كتابهايما به عنوان روايت صحيح از آنها ياد نشده است و اين در حالي است كه اهل سنت معتقدند روايات صحاح همه اش صحيح است! اما در اين كتابها رواياتي هست كه خود اهل سنت قبول ندارند. با اينكه در صحيح بخاري (كه تالي تلو قرآنش مي دانند) و در صحيح مسلم فراوان از اين دست رواياتوجود دارد. بنابراين، ما از فرهيختگان اهل سنت انتظار داريم كه خودشان اينگونه اعمال را تقبيح كنند نه اينكه دامن بزنند و ذهن افرادي را كه تازه در مسير تحصيل قرار گرفته اند نسبت به شيعه خراب كنند! كاش اجازه مي دادند كه خودِ شيعه خودش را معرفي مي كرد و مي پرسيدند و پاسخ مي داد، همانگونه كه در دنيا مرسوم است. ما دنبال اين نيستيم كه اهل سنت عقيده ما را بپذيرند، تنها توقع ما اين است كه آنچه مي گوييم را بشنوند و چنين نباشد كه از پيش خود روايات را سر هم كنند و بعد به نقد آن بپردازند!

صفحه 96 (1) در ايام عمره هم مانند ايام حج، گويا زائران غير ايراني به بعثه مراجعه مي كنند، براي آنها چه برنامه هايي داريد؟! آقاي نواب: شكي نيست كه ما بايد پاسخ گوي ارباب رجوع باشيم و بايد آماده باشيم تا اگر كسي در مسجدالحرام، مسجدالنبي، شهر مكه، مدينه و... از ما سؤالي كرد، پاسخش را بدهيم. در حدّي كه احياناً از ما سؤالي مي كنند. به آنها پاسخ مي دهيم. (2) در كشور ما (ايران)، موقوفاتي هست كه وقف شده براي شيعيان مدينه يا شيعيان عربستان، از نمونه هاي آن وقفنامه ميرزا احمدخان مشيرالدوله است، وقفنامه مفصّلي است و در آن آمده است: بخشي از آن صرف سادات مدينه شود... چنين مواردي ممكن است باز هم وجود داشته باشد. در گذشته رايج بوده كه وقف براي سادات مدينه مي كردند. آيا اكنون در اين خصوص، در اين موقوفه يا موقوفات ديگر، مواردي هست كه سازمان اوقاف، عوايد و درآمد آن را براي شيعيان مدينه بفرستد يا سابقه نداشته است؟
آقاي نواب: من ازچنين مطلبي آگاهي ندارم، البته قابل بررسي و پي گيري است. البته در سالهاي اخير، وضعيت سادات مدينه نسبت به گذشته مقداري بهتر شده است ولي اگر احياناً براي سادات و شيعيان مدينه و يا دوستداران اهل بيت در هر جاي عالم مشكلي پيش آيد، زائران ايراني و ملّت مسلمان ايران، براي كمك به آنها، به هر شكلي كه باشد، همواره اعلام آمادگي كرده و گامهاي عملي نيز برداشته اند. (3) موضوع ديگر، زمينهاي موقوفه اي است كه ايراني ها در عربستان داشته اند. يك مورد آن، موقوفات طائف و مكه، مال آل معصوم يا سيد عليخان مدني معروف شارح و صحيفه سجاديه بوده است. اين دو، اموالي را در طائف و مكه وقف كرده اند و اسنادي هم هست كه از سال 1320ش. به اين سو، دولت ايران مثلا قرارداد اجاره ببندد با كساني كه آنها را تصرّف كرده اند. سرنوشت آنها به كجا رسيده است؟ آيا الآن خبري از موقوفات آل معصوم هست كه مصرف مي شود يا نمي شود؟
زماني هم بحثي بود در باره خريد زمين در مدينه يا مكه كه مسؤولان رژيم قبلي ايران مي خريدند و هديه مي كردند،
صفحه 97 اسنادي هم در اين باره وجود دارد، وضعيت آنها اكنون چگونه است، در اين زمينه شما اطلاعي داريد؟
آقاي نواب: خير، من آگاهي ندارم ولي در حال حاضر دولت عربستان رويكرد جديدي در سرمايه گذاري در عربستان دارد; يعني همه مسلمانان مي توانند در عربستان سرمايه گذاري كنند; چه در رابطه با ساخت اماكن مانند هتل و يا احياناً كارهاي ديگر و از عوايدش هم مي توانند بهره مند شوند. (1) استقبال زائران عمره گزار در سال جاري بي سابقه بود، آمار دقيقي از زائران ايراني در ايام عمره، در دست هست؟
آقاي نواب: طبق گزارش شركتهاي عمره گزار، اندكي كمتر از پانصد هزار نفر به صورت رسمي مشرف شده اند و كساني كه به صورت آزاد مشرّف شده اند، و بنا بوده كه حدود 50 هزار نفر اعزام كنند، مي توان گفت كه مجموعاً حدود 520 تا 540 هزار زائر ايراني به صورت رسمي و آزاد براي انجام اعمال عمره مشرّف شده اند، البته اينان غير از ايرانياني هستند كه از كشورهاي ديگر آمده اند. اگر آمار آنان را هم اضافه كنيم، بيش از آن است كه گفتيم. ايرانياني از آمريكا، اروپا، كشورهاي حاشيه خليج فارس به عمره مشرف شده بودند و حتي بعضي از آنها تورهايي ايجاد كرده بودند و روحاني كاروان داشتند. البته افرادي هم متفرّق و آزاد آمده بودند. (2) چرا در ايام عمره، مانند ايام حج دعاي كميل در مدينه برگزار نمي شود، اگر هر هفته نشد، لا اقل در مناسبتهاي خاص; مانند 27 رجب يا نيمه شعبان، ولو چند مرتبه در طول عمره. آيا اين امكان وجود دارد و مي توان برنامه ريزي كرد؟
آقاي نواب: در گذشته به دنبال اين قضيه بوديم كه اگر اجازه بدهند، با توجه به اينكه در هتلها جاي مناسبي نداريم، در مدينه و همين طور در مكه، در صحن مقابل مسجدالحرام دعاي كميل برگزار شود، ليكن با توجه به مشكلاتي كه از سوي بعضي جريانهاي تندرو به وجود آمده، مسؤولان عربستان حتي امنيت چهار برنامه در ايام حج را هم ـ كه دو برنامه در مدينه قبل و دو برنامه در مدينه بعد برگزار مي شود ـ حاضر نيستند تضمين كنند و مي گويند ما مشكل داريم!بنابراين، با توجه به وضعيت فعلي، مصلحت هم نيست. هرچند داوطلب براي برگزاري
صفحه 98 دعاي كميل; از سوي شيعيان و حتي در ميان برخي اهل سنت زياد است. اگر اجازه داده شود افراد كشورهاي ديگر هم شركت مي كنند و كار پسنديده اي هم هست، چون ياد و ذكر خدا و توجه به معنويت است. اگر خود آنها همراهي كنند بسيار خوب و مفيد خواهد بود. برخورد افراد و جريانهاي تندرو اگر سياسي نبود و عبارات و مضامين دعاي كميل را بررسي مي كردند، مي ديدند كه از عمق فطرت انساني سرچشمه گرفته است و هركسي كه مراجعه به فطرتش داشته باشد، در مقابل دعاي كميل كرنش و تواضع خواهد كرد و آن را خواهد پذيرفت. برخورد افراد و جريانهاي تندرو اگر سياسي نبود و عبارات و مضامين دعاي كميل را بررسي مي كردند، مي ديدند كه از عمق فطرت انساني سرچشمه گرفته است.  
  (1) اگر زائران ايراني در ايام عمره بخواهند معتكف شوند، با مانع مواجه خواهند شد؟ و اصلا خود سعودي ها اعتكاف مي كنند؟
آقاي نواب: اعتكاف آنها در دهه آخر ماه مبارك رمضان است. حتي بعضي از مسؤولان بلندپايه عربستان هم در دهه آخر به مكه مشرّف مي شوند و از بعضي كشورها هم مي آيند و از مسجدالحرام خارج نمي شوند و اعتكاف ده روزه دارند. ولي در ماه رجب يا ماه هاي ديگر معتكف نمي شوند. مسأله اعتكاف در ميان زائران ايراني كم كم رايج مي شود; به خصوص در ميان دانشجويان. البته از سوي دولت عربستان و مسؤولان مسجدالحرام موانعي ايجاد مي كنند و اجازه نمي دهند كه افراد در ايام بيض، در ماه رجب، يا ماه هاي ديگر اعتكاف داشته باشند. البته با گفتگوهاييكه با مسؤولان آنجا صورت گرفته،مقداري آسان مي گيرند. گفتني استدر اين مورد براي خانمها مشكلي وجودندارد. (2) در مورد بدحجابي بعضي از خانم هاي ايراني، كه امسال گويا كمتر از سالهاي قبل بوده، آيا تدبيري انديشيده شده است كه اين امر سبب وهن ايراني ها و شيعه نشود؟
و آيا بهتر نيست غير از كار فرهنگي و دادن تذكّر، براي ثبت نام شرط و توصيه اي
صفحه 99 اضافه كنند; مثلا بگويند شرط ثبت نام براي خانم ها اين است كه چادر سركنند؟
آقاي نواب: اين مشكل تنها در ميان زائران ايراني نيست بلكه برخي زائران غير ايراني هم در حرمين شريفين اين مشكل را دارند. وقتي زائري در مكه از احرام بيرون مي آيد و پوشش و لباس ديگري به تن مي كند، يك حالي پيدا كند كه يعني مثلا آزاد شده و مي تواند راحت باشد! در اين مورد هم برخي زائران بي توجّهي هايي دارند كه اغلب با تذكر اصلاح مي شود. اهل سنت وقتي احرام به تن مي كنند، فقط در طواف مستحب مي دانند كه شانه راستشان بيرون باشد. اما مي بينيد در همه حال شانه راستشان را بيرون مي گذارند. در نماز مكروه است كه شانه راست بيرون باشد ولي اهل سنت رعايت نمي كنند. حتي بعضي از آنان حوله احرام را به گردن مي اندازند و بدن و پشتشان كاملا پيداست. بر مرد واجب است كه بدنش را از ديد نامحرم حفظ كند. البته ما آرزو داريم كه زائران ايراني از هر جهت، نمونه و الگوي ديگران باشند. همانگونه كه مسؤولان عربستان بارها به نمونه بودن زائران ايراني اذعان و اعتراف كرده اند. رياست محترم شؤون حرمين شريفين مي گفت: نظام عمره گزاري زائران ايراني نمونه است. پس اين آرزوي ما است كه زائران ايراني از آن جهت كه پيرو ائمه معصوم(عليهم السلام) هستند، همواره الگو و نمونه باشند. ليكن متأسفانه برخي از خواهران و يا برادران، از آنجا كه آشنا به مسأله نيستند و يا بي توجه اند، رعايت شأن را نمي كنند; مثلا در مسجدالحرام و حتّي در حال طواف، ديده شده كه بعضي از زائران; چه ايراني و چه غير ايراني، وقتي زنگ تلفن به صدا در مي آيد، آن را روشن مي كنند و با صداي بلند مشغول صحبت مي شوند. اين كار رعايت نكردن يكي از شؤون مسجدالحرام است. در مسجدالنبي هم گاهي از اين اتفاقها مي افتد. و از مسائل ديگر، پوشش بانوان ايراني است. خانمهاي ايراني در ايران كه هستند، يا چادر سر مي كنند و يا احياناً مانتو مي پوشند و نسبتاً پوشش خوبي دارند، ولي وقتي به سفر عمره مي آيند مي بينند كه بعضي از زنان در اينجا پابرهنه هستند، يا در پوشش مقداري بازتر هستند; مثلا زائران مصري به جاي اينكه با روسري سر و گردنشان را كاملا بپوشانند، موهايشان را با روسري مي بندند! اينها از بدآموزي هايي است كه وجود دارد.

صفحه 100 زائر ما تصوّر مي كند كه آنان در كشور خودشان هم اينگونه روسري سر مي كنند، در حالي كه در كشور خودشان به شكل ديگري رفتار مي كنند! و مثلا به احترام حرمين اين مقدار از پوشش را مراعات مي كند. اما زائر ما هر حجابي كه در ايران دارد، در سرزمين وحي هم مي خواهد همانگونه باشد، در حالي كه بايد حرمت حرمين شريفين را داشته باشد، اگر مراعات كند و بكوشد الگوي ديگران شود، به يقين با مشكل روبرو نمي شويم. اگر زن ايراني بخواهد مورد دعاي معصومين(عليهم السلام) قرار گيرد و در فرداي قيامت مورد شفاعت آن بزرگواران قرار گيرد، بايد امروز وظايفش را به درستي انجام دهد.  
   
   
اين گروه از خواهران بايد متوجه باشند كه در اين سرزمين زهراي اطهر(عليها السلام) حضور داشته و گام برداشته است. اگر زن ايراني بخواهد مورد دعاي معصومين(عليهم السلام) قرار گيرد و در فرداي قيامت مورد شفاعت آن بزرگواران قرار گيرد، بايد امروز وظايفش را به درستي انجام دهد.