گفت‌وگو دربارة سفر حج،

گفت‌وگو دربارة سفر حج، در نشستي با.............<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

 

در ابتدا مطالبي در خصوص «جايگاه حج» در ميان احكام الهي و ضرورت عمل به آن، بفرماييد.

«أعُوذ بالله مِنَ الشيطان الرجيم. و لِلّهِ عَلَي النّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إلَيه سَبِيلاً وَ مَنْ كَفَر فَإِنَّ اللهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعالَمِين».

حج از پايه‌هاي اصلي و اساسي اسلام و يكي از تكاليف شرعي مسلمانان است كه از طرف خداوند بر عهدة افراد مستطيع گذاشته شده است. حج بر مستطيع واجب و بر غيرمستطيع مستحب است. كساني كه توانايي مالي و بدني داشته باشند و راه براي‌شان باز باشد و امكان به جا آوردن اعمال را داشته باشند وظيفه دارند كه اعمال عمره و حج را در اوقات مخصوص، در ماه‌هاي حج به جا آورند.

اعمال حج دقيق است اما دشوار نيست، گرچه معمولاً افرادي به خاطر توهّمِ دشواريِ اين اعمال، اضطراب و دلهره دارند؛ هم قبل از حج، هم حين اعمال و گاهي هم پس از بازگشت از سفر. گاهي اين دلهره و اضطراب به شيريني و لذّت اعمال لطمه وارد مي‌كند و توجه نسبت به معنويت حج را كاهش مي‌دهد‌.

مطالبي كه بيان مي‌شود براي كساني است كه از سفر حج برگشته‌اند و همچنين كساني كه ثبت‌نام كرده‌اند و آرزومندانه در انتظارند. آنان بايد اضطراب و دلهره نداشته باشند‌. البته چنان‌كه عرض كرديم، احكام و اعمال حج دقيق است و با كمي دقت‌، توجه و آموزش ديدن، مي‌توان اين اعمال را صحيح به جا آورد.

ممكن است حجاج پس از بازگشت از حج، دربارة صحت اعمال خود شك كنند و همواره در ذهن ترديد داشته باشند كه آيا اعمال ما صحيح انجام شده يا نه؟ چه پاسخي به چنين ترديدهايي داريد؟

اعمال عمره و حج، بايد مطابق دستورات صادره از سوي خداوند متعال و بيان شده به وسيلة ائمة معصوم –عليهم‌السلام- انجام شود.

وظيفة نخست ما اين است كه اعمال به‌طور صحيح انجام شود. گرچه اعمال صحيح، هدف اصلي و اساسي نيست و هدف اساسي رسيدن به روح حج و مراتب معنوي حج است؛ هم‌چنان‌كه امام راحل(قدس‌سرّه) در يكي از پيام‌هاي خود فرموده‌اند: «رسيدن به آن مراتب معنوي جز عمل مو به مو به مناسك حج تحقق پيدا نخواهد كرد». يعني اگر كسي بخواهد به آن روح معنوي حج برسد، بايد به مناسك مو به مو عمل كند.

اگر كسي طبق مناسك حج عمل كرد، حج صحيحي به جا آورده است و اگر شرايط قبولي را داشت و موانع قبولي را هم برطرف كرد، اعمالش مقبول حق تعالي خواهد شد.

از مسائلي كه معمولاً براي افراد پيش مي‌آيد وسوسة شيطان است كه حاجي شك مي‌كند آيا طواف من صحيح انجام شد؛ مثلاً آيا مرا در طواف هل دادند يا به اختيار خود طواف كردم؟ آيا قرائت نمازم صحيح بود يا نه؟ آيا طواف نساء را صحيح انجام دادم؟ گاهي هم شك مي‌كنيم كه آيا در رمي جمره، هفت سنگ به شيطان خورد؟

دربارة اين شك‌ها كه پس از اعمال براي افراد پيش مي‌آيد، بايد بگوييم هيچ‌كدام اعتباري ندارد. بله، اگر در حين انجام اعمال شك كند، برخي از اين شك‌ها مورد اعتنا است كه پاسخ آن هم در رسالة مراجع تقليد بيان شده است.

 پس حجاج محترم به شك‌هاي بعد از اعمال به هيچ‌وجه توجه نكنند و ان‌شاءالله اعمالشان صحيح است ولو اين شك نزديك به احتمال هم باشد؛ يعني احتمال دهد كه سنگ‌ها به جمره برخورد نكرده است. اگر 99? هم احتمال بدهد، اين احتمالات اعتباري ندارد.

حال اين پرسش پيش مي‌آيد كه اگر به دلايل متعددي، براي حاجي يقين حاصل شود كه يكي از اعمالِ انجام شده، صحيح نبوده است؛ دراين موارد تكليف چيست؟

اگر كسي يقين پيدا كرد كه يكي از اعمال عمره يا حج صحيح نبوده است. اينجا هم بعضي از زائران تصوّر مي‌كنند بايد مجددا به حج يا عمره مشرف شوند يا كسي را به نيابت بفرستند كه اعمال صحيح را به جا آورد. بايد گفت اولاً چنين وظيفه‌اي را ندارند كه نايب بفرستند يا خودشان دوباره به حج بروند؛ چرا كه اعمال عمره و حج يك هيئت تركيبي دارد و جدا جدا لحاظ مي‌شود؛ هيئت تركيبيه‌اش همان مجموع عمره و حج است ولي هر عملي جدا جدا لحاظ مي‌شود. براي آسان‌تر شدن فهم مطلب مثالي مي‌زنم: اعمال حج مثل نماز نيست كه اگر در جزئي خللي وارد شود، كل نماز باطل مي‌شود. بايد ديد در اعمال عمره و حج اشكال در كدام يك از اعمال بوده است؛ يعني زائري ممكن است يقين پيدا كند كه طوافش اشكال داشته يا نمازش داراي اشكال است. جبران اين مشكل كار آساني است؛ يعني لزومي ندارد كه دوباره خودش به حج برود. كافي است به يك نفر كه به سفر عمره يا حج مي‌رود، سفارش كند كه از طرف من مثلاً يك نماز طواف نساء يا يك طواف به جا بياور. همين كافي است.

اگر كسي اعمال به جا آورده است و الآن از كسي مي‌شنود يا در مناسك مي‌بيند و يقين پيدا مي‌كند كه يك عملي باطل بوده است. اينجا وظيفه چيست؟

وظيفه‌اش اين است كه از عالم و آشنا به مناسك حج يا از دفتر مرجع تقليدش سؤال كند كه: دراعمال عمره و حج، چنين اشكالي برايم پيش آمده است.

اگر كسي بعد از اعمال متوجه شد؛ مثلاً طواف عمرة تمتّع او باطل بوده است. اين فرد وظيفه ندارد كه تمام اعمال عمره را دوباره به جا آورد، وظيفه اش اين است كه تنها همان طواف عمرة تمتع و نمازش را مجدداً بجا آورد. پوشيدن لباس احرام هم لازم نيست و در هر زمان ممكن مي‌تواند انجام دهد. اگر مي‌تواند خودش به‌جا آورد و اگر نتوانست مي‌تواند به ديگري نيابت دهد كه از طرف او طواف عمرة تمتع و نمازش را بجا آورد. خلاصه اين كه اگر شك در اعمال پيش آمد، اعتنا نكند و دغدغه‌اي نداشته باشد و به وساوس شيطان هم توجه نكند. ان شاء الله اعمال صحيح است، مگر اين كه به يقين برسد باطل بوده است.

اعمال حج، واجبات و مستحبات بسيار دارد. براي نمونه مستحب است زائر ميان نماز طواف و سعي آب زمزم بنوشد و از اين آب كمي به سروصورت بزند. اگر كسي اين اعمال واجب را به جا آورده ولي بخش مستحبي را بجا نياورده است، چه وظيفه‌اي دارد؟

اين اعمال جزو مستحبات است و اگر انجام نشود، هيچ خللي در اعمال وارد نمي‌شود. مستحبات مكمّل اعمال‌اند و بدون آن‌ها هم اعمال صحيح است. نكتة ديگر، رفتن به برخي از اماكن است. شهرهاي مقدس مكه و مدينه داراي اماكن مقدس زيادي هستند. حتي مي‌توانيم بگوييم تمام مكه و مدينه قدمگاه پيامبر خدا و ائمة معصوم –عليهم‌السلام- است. ممكن است زائري نتواند به برخي از اماكن زيارتي مشرف شود و اين دغدغه برايش پيش آيد كه نكند خللي در اعمال من به‌وجود آمده باشد؟! ‌بايد گفت: جاي هيچ نگراني نيست. اگر چه تشرف به اماكن و مساجد متبرك بسيار خوب است، اما نرفتن به آنجا‌ها هيچ خللي در اعمال وارد نمي‌آورد.

در ايام حج، فردي به خاطر عدم توانايي جسماني، به فرد ديگر نيابت مي‌دهد كه مثلاً به رمي جمرات برود. حال پس از بازگشت ممكن است شك كند كه آيا واقعاً توانائي جسماني را براي انجام آن عمل داشته يا نه؟ فكر مي‌كند كه شايد خودش مي‌توانست رمي جمرات را انجام دهد و نيابت دادن به فرد ديگر درست نبوده است. وظيفه چنين كسي چيست؟

معيار در عدم توانايي جسماني، همان ايام به جا آوردن اعمال است. اگر به تشخيص افراد خبره و آشنا به مناسك؛ مانند روحاني كاروان، اين فرد بايد در همان موسم حج براي انجام برخي مناسك نيابت مي‌داد، پس اين عمل او هم صحيح است. در اين جا اشاره به نكتة ديگري خالي از لطف نيست؛ برخي دربارة اصل وجوب حج و عمره بر انسان سؤال دارند؛ بدين صورت كه شك مي‌كنند آيا سال گذشته كه به حج مشرف شده بودم، از نظر مالي استطاعت داشتم يا نه؟ آيا آن زمان حج بر من واجب شده بود يا نه؟ پاسخ اين است كه هر چه را كه آن زمان نيت كرده، همان معتبر است؛ يعني آن زمان به اين نتيجه رسيده بود كه مسطتيع بوده و حج بر او واجب شده است، همين صحيح است.

معمولاً همة حجاج با توجه به توصيه‌هاي متعدد روحانيون كاروان‌ها، مسألة مالي خود را قبل از تشرف مشخص مي‌كنند. البته منظور از مشكل مالي، وجود مال دزدي يا ربوي نيست كه الحمدلله اين مسأله از همة مومنان به دور است. منظور وجود موارد واجب الخمس يا زكات در مال انسان يا مالي است كه قرض گرفته شده ولي بازگردانده نشده است. ممكن است برخي از افراد به اين نكته توجه نداشته و قبل از تشرف حساب مالي خود را پاك نكرده‌اند و بعد از بازگشت متوجه قضيه شده‌اند. اين مسأله هم راه حل فقهي دارد و بايد با رجوع به دفتر مرجع تقليد خود، اين مسأله را هم حل نمايند. اگر فردي حساب رسي خمسي كرد ولي بعد از بازگشت متوجه شد كه مال ديگري هم وجود داشته، باز هم مي‌تواند به دفتر مرجع تقليدش مراجعه كند و مشكل خود را حل نمايد.

حضرت عالي توصيه‌هاي خود دربارة احكام حج و شبهات پيش آمده دربارة صحت اعمال را فرموديد. در صورت امكان، شرط قبولي حج را نيز بفرماييد:

ان شاء الله همة حجاج اعمال را صحيح به جا آورده‌اند. اما قبولي حج شرايط ديگري هم دارد؛ يعني ببينيم آيا زائر ما حاجي واقعي هم شده است يا نه؟ اين را پيامبر خدا فرموده و نشانه و ملاك دست ما داده‌اند كه مي‌توانيم بفهميم حج ما قبول است يا نه؟ حضرت فرموده‌اند: «آية قبول الحج ترك ماكان عليه العبد من المعاصي»؛

اگر مي‌خواهيم بدانيم اعمال ما، كه آن را درست انجام داده‌ايم، نمره قبولي كسب كرده است يا نه؟ بايد به فرمودة پيامبر خدا توجه كنيم كه فرمود: نشانة قبولي حج آن است كه قبل و بعد از سفر حج فرق كرده باشد. گناهاني را كه قبلاً انجام مي‌داد، ديگر انجام ندهد؛ يعني اگر اهل غيبت، دروغ و... بود، بعد از انجام حج، ديگر اين كارها را انجام ندهد. چنين حجي نمرة قبولي گرفته است.

با تشكر از وقتي كه در اختيار ما قرار داديد. اگر در پايان، نكته ديگري هم مد نظر داريد بفرماييد.

در پايان، جمله‌اي را از امام راحل(قدس‌سره) به عنوان احيا كنندة حج ابراهيمي يادآوري مي‌كنم كه در يكي از پيام‌هايشان فرمودند: «مناسك حج، مناسك زندگي است. يعني اين اعمالي كه ما بجا مي‌آوريم بايد درسي براي تمام زندگي باشد.»

معمولاً تمامي زائران بيت الله الحرام در اين سفر، توجه و تقيّد خاصي به احكام شرعي مانند نماز، طواف و ساير عبادت دارند؛ اعمالي كه در تمام مراحل زندگي نقش دارد. بعد از بازگشت هم بايد فرقي نكند. اگر در مكه و مدينه مقيد بوديم كه نمازمان را اول وقت و به جماعت بخوانيم، در وطن هم بايد اينگونه باشيم. اگر آنجا مقيد بوديم كه سر وقت وارد عرفات شويم، زودتر از موعد از عرفات نرويم. شب را حتماً به مشعر برسيم تا به وظيفه‌مان عمل كنيم، اكنون هم وظيفه داريم اين وظايف شبانه روزي را كه ما بر عهده داريم، برخي واجب است و برخي حرام، بايد واجب را انجام دهيم و از حرام بپرهيزيم. برخي مستحب است و برخي مكروه و جزو آداب بايد آن‌ها را رعايت كنيم. يك ماهي را كه در سرزمين وحي بوديم و توجه به دستورات الهي داشتيم، براي كل زندگي سرمشق قرار دهيم.

در پايان آروزو مي‌كنيم خداوند متعال بار ديگر زيارت بيت الله الحرام را قسمت همة زائران گرامي سال گذشته و نصيب همة آروزمندان بفرمايد!