بخش 6
#171;مصطفی خاکسار قهرودی#187; رئیس سازمان حج و زیارت در گفت‌وگو با #171;زائر#187;: عوامل اجرایی در اثرگذاری فرهنگی حج، نقش مهمی دارند
«مصفي خاكسار قهرودي» رئيس سازمان حج و زيارت در گفت‌وگو با «زائر»
عوامل اجرايي در اثرگذاري فرهنگي حج، نقش مهمي دارند
رئيس سازمان حج و زيارت مي‌گويد، همه بخش‌هاي ستادي و اجرايي اين سازمان لحظه‌اي فارغ از برنامه‌ريزي نيستند و هرجا كه ضرورت‌ها و نيازها، ايجاب كرده با هماهنگي و مطالعه، اقدام به تغيير و اصلاح روش‌ها و نحوه اجراي امور كرده‌ايم. هماهنگي‌هاي لازم براي برگزاري امور حج و رسيدگي به همه موارد مورد نياز زائران از ورود به فرودگاه مدينه گرفته تا اسكان، تغذيه و ديگر تسهيلات رفاهي و زيارتي، گاه چنان بوده است كه بيش از هفتاد درصد هماهنگي‌ها يكسال پيش از موسم حج سال آينده اتفاق افتاده است. «مصطفي خاكسار قهرودي» رئيس سازمان حج و زيارت در گفت‌وگو با «نشريه زائر» به تشريح فعاليت‌ها و هماهنگي‌هاي ستادي و اجرايي اين سازمان پرداخت و بر موضوع برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي در همه بخش‌هاي اجرايي تأكيد كرد.
با توجه به افزايش تدريجي زائران و حجم بالاي كار هماهنگي و رسيدگي به امور زائران، برايمان از نحوه برنامه‌ريزي‌ها و چگونگي اجراي برنامه‌ها بگوييد.
- موضوع رسيدگي به امور حج با توجه به اينكه جامعه مخاطب بسيار زيادي دارد، به لحاظ برنامه‌ريزي، هماهنگي و اجرا، از حساسيت‌هاي بسيار بالايي برخوردار است. نتيجه اي كه قبل و بعد از اين سفر روحاني حاصل مي‌شود، مورد قضاوت خيلي‌ها قرار مي‌گيرد؛ چه آنها كه زائر اين سفر بوده‌اند و چه چهره‌ها، شخصيت‌ها و مقامات محترم مسؤول كشور كه بر آن نظر دارند. تلاش سازمان حج و زيارت بر سرعت و انجام درست كارها و بهبود و ارتقاء همه فعاليت‌هاست. مي‌توانم بگويم، انجام امور حج و رسيدگي و توجه به همه بخش‌ها و حوزه‌هاي مختلف آن، نوعي مديريت بحران است. اجراي تصميمات صحيح، رسيدگي و نظارت بر نحوه اجراي آنها، تغيير و اصلاح روش‌هاي اجرايي و مهم‌تر از همه، نحوه برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي مترتب بر آن كه مدتي است با مشاركت فعالانه اعضاي اجرايي كاروان‌ها، مديران و نيز نمايندگي محترم ولي‌فقيه در سازمان همراه است، حكايت از حساسيت كار دارد. مبناي كارها اين است كه با توجه به تأكيدات فراوان، رفاه، آسايش و تسهيلات لازم براي زائران در همه بخش‌ها تأمين شود.
به اين ترتيب، برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري سازمان حج و زيارت براي اجراي بهتر برنامه‌ها تنها محدود به داخل كشور نمي‌شود و چه بسا در طول سال و قبل از موسم حج تمتع بايد هماهنگي‌هايي با مسؤولان دولت عربستان انجام شود. اينطور نيست؟
- دقيقاً چنين است كه مي‌گوييد. مسؤولان امور زيارتي دولت عربستان هميشه از اينكه مسؤولان ايراني در مورد حج سال آينده از مدت‌ها قبل، برنامه‌ريزي و جلسه‌هاي مرتبي با آنها دارند، تعجب مي‌كنند. آنها اذعان دارند كه نحوه اجراي برنامه‌هاي ايران نسبت به ساير كشورها، ستودني است. حتي شده كه دست‌اندركاران سازمان حج و زيارت يكسال قبل از موسم حج، پيگيري‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي خود را آغاز كرده‌اند. خب ببينيد، حجم گسترده كار و ضرورت تأمين رفاه، آسايش و ارايه تسهيلات لازم به حجاج ايراني نيازمند فعاليت‌هاي شبانه روزي است و به لطف خداوند در اين امور همواره پيشرفت‌هايي به دست آمده است. نكته‌اي كه بايد اينجا تأكيد كنم، بحث برنامه‌ريزي‌هاي مؤثر است. ما لحظه‌اي فارغ از برنامه‌ريزي و هماهنگي نيستيم. همكاران ما در طول اين سفر و قبل و بعد از آن مرتب بر فعاليت كاروان‌ها، مديريت هتل‌ها و ساختمان‌هاي محل اسكان، امور رفاهي، تغذيه، خريد و سلامت مواد مصرفي زائران ايراني نظارت دقيق دارند. ايران تنها كشوري است كه در طول سال در عربستان دفتر نمايندگي و ستاد فعال دارد و امور مربوطه را پيگيري مي‌كند. براي مثال در بخش حمل و نقل كه موضوع مهمي است، حدود دو هفته قبل از سفر، آخرين هماهنگي‌ها و توافقات يكبار ديگر مورد ارزيابي و كنترل قرار گرفت. در اين جلسه طرف‌هاي سعودي تصريح كرده و اذعان داشتند كه شما تنها كشوري هستيد كه موضوع حمل و نقل را از ماه‌ها قبل از موسم حج، حل و فصل كرده‌ايد و اكنون نيز (حدود دو هفته قبل از آغاز سفر به مدينه) همه اجراييات را كنترل مي‌كنيد.
خوشبختانه بيش از 99 درصد زائران ايراني در مركز شهر مدينه و نزديك حرم مطهر نبوي ساكن هستند. اين توفيق خداوند بوده است كه توانسته‌ايم با هماهنگي‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي مؤثر، اين امر را از ماه‌ها قبل از سفر، تحقق ببخشيم.
آنطور كه مشاهده مي‌شود به كارگيري روش برنامه‌ريزي متمركز در تشكيلات ستادي، همراه با اصلاح و تغيير تاكتيك‌ها در مواقع ضروري به روند امور و رفع مسايل و مشكلات احتمالي، سرعت بخشيده است. در اين مورد توضيح دهيد.
- برنامه ريزي‌هاي صحيح و دائم رو به اصلاح كه بخش عمده‌اي از آن، حاصل مطالعه و تحليل نظرسنجي‌هاست، ضرورت اصلاح ساختار ستادي را تعيين مي‌كند. سازمان حج و زيارت هر سال اين اصلاحات و تغييرات مؤثر را دارد. هدف ما هم سهولت در ارايه خدمات، افزايش بازدهي و كارآمدي، بالا بردن توان تصميم‌گيري‌ها، افزايش اهرم‌هاي نظارتي و كنترلي و مراقبت هر چه بيشتر از نمودهاي عيني تصميم‌گيري‌هاست. خوشبختانه توانستيم فاصله‌هاي مديريت تصميم‌گيري و بخش‌هاي اجرايي را به كمترين ميزان خود، كاهش دهيم. نتيجه اين شده است كه كارها، سرعت بيشتري پيدا كرده است و شاهد بهبود هستيم. اصلاح روش‌ها و تغيير سيستم‌ها در حين انجام كارها، به گونه‌اي است كه هرجا لازم باشد، انعطاف‌پذيري‌هاي موردنياز صورت مي‌گيرد. از سوي ديگر، نظام مشورتي و نظارتي بر روند تصميم‌گيري‌ها حاكم است.
اين اصلاح ساختاري و تغيير در نظام مديريتي و به تبع آن تمركزبخشي فعاليت‌هاي ستادي و اجرايي تا چه ميزان تحقق يافته و به تسريع و تسهيل در امور كمك كرده است؟
- ميزان تحقق امور را مي‌توان در نحوه خدمتگزاري به زائران مشاهده كرد. اينكه توانسته‌ايم بحث اسكان زائران را در مناطق مركزي شهر مدينه تحقق ببخشيم. مسئله حمل و نقل درون شهري و جابجايي و انتقال زائران را حل و فصل كنيم. امور تغذيه سالم و بهداشتي رستوان هتل‌ها را به طور جدي و دقيق پيگيري كرده و بر آنها نظارت كنيم. هيچ مشكلي در اين خصوص وجود ندارد. ديگر اينكه در بحث نظام مديريتي و بهبود اهرم‌هاي تصميم‌گيري و اجرا، الان ما در سازمان حج و زيارت سطوح اداري را ارتقاء داده و به شكل حرفه‌اي عمل كرده‌ايم. تخصصي كردن فعاليت‌ها، كمك مؤثري به همه امور رفاهي و اجرايي كرده است. تفكيك امور حج تمتع و عمره، ارتقاء واحدها و اداره‌ها به اداره‌هاي كل، فعاليت مستمر ارزيابي‌هاي عملكرد و كارگزاري‌هاي حج، افزايش اختيارات و ارزشيابي‌هاي مستمر همگي حكايت از تحول دارد. نتيجه اين شده كه مي‌توانيم شاهد بهينه كاوي و افزايش كارآمدي باشيم. در جاهاي لازم، سرمايه‌گذاري‌هاي ويژه‌اي صورت گرفته است.
از خلال برنامه‌ريزي‌ها و فعاليت‌هاي صورت گرفته توسط بخش‌هاي ستادي و اجرايي سازمان حج و زيارت چنين استنباط مي‌شود كه برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي خاصي نيز در روح امور اجرايي ديده مي‌شود. در اين مورد توضيح دهيد.
- نتايج بازخوردها در بخش‌هاي مختلف، ضرورت برنامه‌ريزي‌هاي مؤثر فرهنگي را ايجاب كرده است. هر فرآيند و اقدامي در مجموعه حج بايد داراي رويكرد و كاركرد فرهنگي باشد. ميزان صحت و دقت انجام يك كار شايسته، به سنجش اثرات فرهنگي آن وابسته است. پيش از اين عوامل اجرايي همچون مدير كاروان، معاونان كاروان و عوامل اجرايي آن خودشان را عضوي تفكيك شده از عوامل و فرآيندهاي فرهنگي مي‌ديدند كه تنها بايد به پيگيري امور اجرايي زائران بپردازند. به طور واضح‌تر مي‌توان گفت كه آنان در امور و مسايل فرهنگي، وارد نمي‌شدند و در پي انجام امور اجرايي و خدمتگزاري به زائران در امور رفاهي و تسهيلات اقامتي و مسايلي از اين دست بودند. با برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي و فعاليت‌هايي كه در اين خصوص انجام شد، توانستيم رويكرد فرهنگي را وارد برنامه‌ها و امور اجرايي كنيم، به گونه‌اي كه عوامل اجرايي خود را جدا از زنجيره فرهنگي نپندارند. به لطف خداوند اين سرمايه‌گذاري و استمرار در بحث ورود به آموزش‌هاي فرهنگي، نتيجه مثبت داد. الآن مديران كاروان‌ها و ديگر عوامل اجرايي، خودشان را در قبال رفتارها و آموزه‌هاي فرهنگي، مسؤول و شريك مي‌دانند. آنان تنها پيگيري مسايل اجرايي نيستند، بلكه براي خود نقش فرهنگي قائل هستند، چرا كه زائران تنها خواهان رفاه و دريافت خدمات اجرايي نيستند. الآن اين نوع تفاهم فرهنگي و بهتر بگويم درك فرهنگي، پيش از گذشته، خود را بروز داده است. در گذشته ايفاي چنين نقشي، اگرچه در ذهن‌ها وجود داشت ولي محل بروز پيدا نكرده بود. خوشبختانه نقش اثرگذاري فرهنگي مديران كاروان‌ها و ديگر عوامل اجرايي بيشتر شده است. ميزان موفقيت و كارآيي اين عوامل اجرايي و مديريتي در نقش آفريني فرهنگي‌شان ديده مي‌شود و توجه به آن به يك دغدغه تبديل شده است.
اين تأكيد بر اثرگذاري فرهنگي و كارهايي كه براي تقويت و تحقق عيني‌تر آن صورت گرفته، از تفكر و برداشت فرهنگي بودن امر حج ناشي مي‌شود. اگرچه جنبه‌هاي ديگري به عنوان اسرار و معارف حج موردنظر است، اينطور نيست؟
- همينطور است، وقتي زائران بدانند و يا مي‌دانند كه براي مثال عوامل اجرايي در بخش‌هاي مختلف همچون آشپزخانه، نحوه صحيح تعامل و رفتار فرهنگي با زائران را درك مي‌كند و يا اينكه خدمتگزاران كاروان‌ها، براي خود نقش فرهنگي نيز قائل مي‌شوند، در مي‌يابيم كه اهميت كار فرهنگي حج چقدر بالاست. الآن در شوراي فرهنگي كاروان‌ها، مدير كاروان دبير شوراست و علاوه بر وظيفه اجرايي و مديريتي خود، در تصميم سازي‌هاي فرهنگي، نقش مؤثري دارد. توجه داشته باشيد كه وقتي تفكر و انديشه كار فرهنگي در امور اجرايي پيوند مي‌خورد، تا چه حد مي‌توان شاهد بروز تحولات فرهنگي مثبت در ارتباط با زائران بود. سازمان حج و زيارت در حقيقت با اين كار، در جست‌وجوي تحقق نقش‌آفريني فرهنگي و اثرگذار عوامل اجرايي است.
سؤالي كه پيش مي‌آيد، احتمال همپوشاني اين فعاليت فرهنگي با فعاليت نهادهاي همچون بعثه مقام معظم رهبري است. طبيعتاً كار موازي صورت نمي‌گيرد. اين برداشت درست است؟
- اصلاً بحث همپوشاني مطرح نيست، چرا كه سازمان حج و زيارت جداي از نهاد نمايندگي ولي فقيه در اين سازمان نيست. شما نگاه كنيد براي نخستين بار، برنامه‌هاي كلان فرهنگي كاروان‌هاي حج سال 86 تدوين شد كه در برگيرنده رئوس برنامه‌هاست. در كتابي ديگر كه «پلي به سوي ملكوت» نام دارد، جزييات برنامه‌هاي فرهنگي تشريح شده است. اين كار، فعاليتي مشترك با بعثه مقام معظم رهبري است. حتي آيت‌اله ري‌شهري تصريح داشتند كه همه دست‌اندركاران مشاركت كرده و به غناي اين موضوع بپردازند و طرح‌ها و پيشنهادهاي خود را اعلام كنند. از اين حركت استقبال فراوان شد. به نقش اثرگذار فرهنگي عوامل مجري بايد بيشتر توجه كنيم. وقتي همه عوامل ستادي و اجرايي خودشان را در شكل‌گيري يك فعاليت، شريك بدانند، احساس مسؤوليت بيشتري كرده و براي اجراي بهتر آن برنامه‌ها هم تلاش مي‌كنند. توجه به مطالب اين كتاب و رئوس برنامه‌هاي فرهنگي، يكي از ملاك‌هاي ارزيابي عملكرد كاروان‌هاست.
پس با اين روند و تأكيد بر نقش اثرگذار فرهنگي، حتي خدمتگزاران زحمتكش كاروان‌ها هم بايد نحوه تعامل خود با زائران را سنجيده‌تر از گذشته كنند، چرا كه روح اين حركت و برنامه‌ريزي فرهنگي، تأثيرگذاري فرهنگي در حركتي عظيم چون حج است.
- همينطور است. ظاهر و پوشش خدمتگزاران كاروان‌ها هم در اين برنامه، مهم است؛ اينكه آنها احساس نكنند به هر شكلي مي‌توانند آزاد باشند. در اين رفتار فرهنگي، همه عوامل يك زنجيره به هم پيوسته و متصل را تشكيل مي‌دهند. به اين ترتيب شما مي‌بينيد كه همه در نقش آفريني فرهنگي، مسؤوليت دارند، چرا كه حج، يك حركت فرهنگي با جنبه‌هاي مختلف است. همه دست‌اندركاران هدف و نيّت‌شان، برگزاري هر چه معنوي‌تر حج است و در اين ميان زائران مورد توجه هستند. پس اين اقدامات در برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي مي‌تواند در تلطيف حركت‌هاي معنوي و فرهنگي موسم حج، نقش مهمي ايفا كند.
اجازه بدهيد آخرين سؤال را درباره آمار ورود كاروان‌ها و زائران مدينه قبل بپرسيم و اينكه وضعيت بخش‌هاي ستادي و اجرايي چگونه است؟
- تا ساعت هشت صبح پنج‌شنبه (هشتم آذرماه)، 22 هزار و 244 زائر در قالب 174 كاروان وارد مدينه منوره شده‌اند و تا آخر وقت همين روز اين تعداد به 25 هزار و 600 نفر مي‌رسد. در مورد ارايه خدمات حمل و نقل شهري براي زائران ايراني ساكن هشت ساختمان در مدينه كه تا حرم مطهر فاصله‌اي دارند، شش خط اتوبوس‌راني اختصاص داده‌ايم كه به زائران خدمت‌رساني مي‌كنند. خوشبختانه همكاران هيأت پزشكي با تمام توان و امكانات آماده ارايه خدمات درماني هستند و مراكزي نيز براي ارايه خدمات به خواهران اختصاص يافته است.
در بخش بازرسي و ارزشيابي نيز همكاران به طور مستمر فعاليت دارند و فرم‌هاي نظرسنجي را در اختيار زائران قرار داده و موضوعات مختلف را مورد پرسش قرار مي‌دهند كه نتايج اين بخش براي تصميم‌گيري‌هاي ما خيلي كارگشاست.
در بخش تداركات و امور تغذيه نيز اقدامات لازم بهداشتي به طور مستمر و جدي صورت مي‌گيرد و بخش نظارت و مراقبت‌هاي بهداشتي بر سلامت مواد غذايي به طور دقيق كار خود را ادامه مي‌دهد.