«نادر طالب‌زاده»، مستندساز و کارگردان سینما: ما بعد از انقلاب بیدار شدیم
«نادر طالب‌زاده»، مستندساز و کارگردان سینما:ما بعد از انقلاب بیدار شدیم نادر طالب‌زاده سال 1332 در تهران به دنیا آمد. وقتی که نشسته بودیم و گفت‌وگو می‌کردیم دختر دوازده ساله‌اش مریم تماس گرفت تا تولد پنجاه و چهار سالگی‌اش را تبریک بگوید. نادر
«نادر طالب‌زاده»، مستندساز و كارگردان سينما:
ما بعد از انقلاب بيدار شديم
نادر طالب‌زادهسال 1332 در تهران به دنيا آمد. وقتي كه نشسته بوديم و گفت‌وگو مي‌كرديم دختر دوازده ساله‌اش مريم تماس گرفت تا تولد پنجاه و چهار سالگي‌اش را تبريك بگويد. نادر در نوجواني همراه برادرش ناصر به آمريكا رفت تا تحصيل كند. اول به سراغ پزشكي رفتند اما نادر دنبال فضاي ديگري بود. در دانشگاه كلمبيا سينما خواند و با پيروزي انقلاب اسلامي به ايران برگشت و با آغاز جنگ تحميلي در ستادپشتيباني جنگ، به ساخت مستندهاي جنگي پرداخت اما ناصر در آمريكا ماند تا از خانواده مراقبت كند. حالا ناصر به خاطر فعاليت‌هايش در راستاي گسترش طب شرقي در آمريكا تحت فشار است و نادر با تمام توان سعي دارد، چهره اسلام پيش‌رو و انقلابي را به مردم دنيا نشان دهد. طالب‌زاده را مي‌توان با كارهاي مستندش: والعصر، بشير عشق در شهر كوران، ساعت 25، خنجر و شقايق، رويش در آتش، عصر انتظار، ظلمت در نيمروز و بيداد خاموش شناخت. او چندي قبل اولين تجربه سينمايي‌ـ‌داستاني‌اش را با عنوان بشارت منجي روي پرده برد و حالا در ايام حج امسال، مشغول تهيه يك مستند براي غيرمسلمانان و غير فارسي‌زبانان دربارة اين فريضة مهم و بزرگ است.
فكر مي‌كنيد چه شد كه راهي حج شديد؟
- شب‌هاي ماه رمضان واقعاً از خدا خواستم. كار داشتم و خدا را شكر كه شد. واقعاً خواستن خيلي مهم است.
ساخت مستندي درباره حج با چه چالش‌هايي رو به رو است؟
- چيزي كه براي من مهم است اين كه براي مخاطب بين‌المللي درباره حج چه بگويم. بُعد ديگرش اين كه يك عالم عارف درباره حج چه مي‌گويد. يك دوربين مخصوص گرفتيم كه در طواف، او حرف مي‌زند و ما تصوير مي‌گيريم. فيلم را به زبان انگليسي مي‌سازيم و اين هم چالش ديگري است.
مخاطب بين‌المللي قرار است چه نكته‌اي در اين فيلم ببيند؟
- ما امكانات ضبط داريم و تجهيزات‌مان متحول شده است. چهارده سال قبل اگر قرار بود اين كار را بكنيم خيلي مشكلات داشتيم امّا حالا كار ساده‌تر شده است. پس حالا يك راوي ويژه در اين سفر پيدا كرديم. شش يا هفت زبان بلد است. چند زبان آفريقايي، انگليسي و كمي هم فارسي. خيلي از زائران را به واسطه او پيدا كرديم. مخاطب امروز ما نبايد فقط ايران و جهان اسلام باشد.
اين راوي كيست و از كجا آمده؟
- كسي بود كه به طور تصادفي و به نظرم به لطف خداوند پيدا شد. متولد تانزانيا، اصالتاً پاكستاني و مهاجرت كرده به آفريقاي جنوبي و بعد مهاجرت به آمريكا در سه دهه گذشته. كارمند مايكروسافت و مدير يك مركز اسلامي در واشنگتن. وقتي آمد، رسماً جزيي از تيم توليد شد. اين آدم هم در غرب بوده و هم از دل فقيرترين جوامع اسلامي بيرون آمده است. با دو دوربين كار كرديم، يكي مسعود قندي و ديگري خودم.
مفاهيم حج براي مسلمانان معنا دارد، براي غير مسلمان‌ها چه مي‌كنيد؟
- چيزي در حج هست كه فراتر از همه اينهاست، يك شوريدگي. همه مست‌اند و ميهماني مستان است. مثلاً كسي به دوربين توجه نمي‌كند. ما مي‌خواهيم اين شوريدگي را نشان بدهيم. حج به شدت تصويري است و همه دستور خداوند است. همه از فرق مختلف اسلامي جمع مي‌شوند و همه اميد به عفو و بخشش خدا دارند. همه ما وسيله‌اي براي ثبت هستيم؛ خدا همه چيز را معين كرده و نويسنده و كارگردان و طراح اوست و تو فقط ثبتش مي‌كني.
چطور مي‌شود اين كار را ارزيابي كرد؟
- اگر يك جشنواره فيلم حج بگذارند، خيلي خوب است كه همه از سراسر دنيا ساخته‌هايشان را بياورند. و البته بگويم هر فيلمساز مستند داستاني در برابر حج ناتوان مي‌شود.
يعني غير مسلمانان‌ها هم درباره حج كارهايي ساخته‌اند؟
- بله. غرب متوجه اسلام شده است و حالا مي‌خواهد اين مفاهيم را بهتر بفهمد و به نظرم خوب است كه تلويزيون اين همه فيلمساز را در اين‌جا جمع كرده است. الان اسلام در معرض تهمت است، چون غالب است و غرب هم فهميده چيزي در اين جا ندارد.
شما به مفهوم «انتظار» هم نگاه خاصي داريد، مستند حج با مفهوم انتظار هم پيوند مي‌خورد؟
- ما سرباز هستيم و سرباز يك خطي. اگر ان‌شاءالله سرباز مانديم و نقشي در اين لشكر داشتيم، اميدواريم متخصص‌تر بشويم. همه اين كارها با همان نگاه است. اصلاً انقلاب اسلامي براي همين است.
قبلاً در مستندي كه نفوذ اسلام را در اروپا دنبال مي‌كرديد، معتقد بوديد اندلس فرو پاشيد چون اسلام بدون ولايت به آنجا رفت. حجي كه مي‌سازيد چطور؟
- آنچه در اندلس محو شد و غير از سنگ‌ها در قرطبه و قرناطه نماند، آثار سلطنت آن دوره بود امّا از زمان بيداري جديد اسلامي به واسطه انقلاب اسلامي، اسلام رو به توسعه است. اين را احساس مي‌كنم. براي ما بيداري با امام خميني(ره) آغاز شد.
اولين بار كِي با موضوع حج برخورد كرديد؟
- يك فيلم سينمايي (مستند)، در اواخر دهه 40 ساخته شد به اسم حج و جمعيت زيادي كه اهل سينما رفتن نبودند، به خاطر اين موضوع به سينما رفتند. شايد اولين برخورد من با حج، همين موضوع رسانه‌اي بود. افراد فيلم را مي‌ديدند و گريه مي‌كردند.
كدام نكته در سفر حج برايتان جالب‌تر است؟
- جمع شدن مردم از مليت‌هاي مختلف با افكار و عقايد گوناگون، هيجان اين ديدار كه تلاش نشده نظم و نسقي پيدا كند، متأسفانه. اما اين هيجان ريشه‌اي است. شايد فرصت پيوند و تعامل و تماس با ملت‌هاي مختلف كم باشد و اي كاش مردم فرصت بيشتري مي‌داشتند كه با همديگر مراودات بيشتري برقرار مي‌كردند.
و بيداري اسلامي چه نقشي در اين ميان دارد؟
- همه كساني كه با آنها گفت‌وگو كرده‌ايم درباره بيداري اسلامي‌شان حرف زده‌ايم. با يك خانم حرف مي‌زديم كه مي‌گفت قبل از انقلاب ما اول آمريكايي بوديم، بعد عرب بوديم و بعد مسلمان. امّا حالا اول مسلمان شده‌ايم، بعد آمريكايي و در آخر عرب لبناني.
همه ما بعد از انقلاب اسلامي بيدار شديم. همان طور كه ما مسلمان‌زاده بوديم و بعد كه امام را ديديم تازه دربارة اسلام پژوهش كرديم و مسلمان شديم.
و بهره بيننده از مستند حج نادر طالب‌زاده در آخر كار چيست؟
- كار ما فقط تصوير نيست و قرار نيست با يك زبان خنثي حرف بزنيم. بلكه ما با يك زبان انقلابي جلو آمده‌ايم و معتقديم در حج وارد يك جشن شده‌ايم، وارد يك ميهماني بزرگ شده‌ايم. مخاطب اين را مي‌بيند و پيدا مي‌كند.