گفت‌وگو با رئیس هیئت پزشکی حج مستقر در مدینه درباره بیماری‌های شایع زائران نسخه‌ای جز صبر نمی‌پیچیم
گفت‌وگو با رئیس هیئت پزشکی حج مستقر در مدینه درباره بیماری‌های شایع زائران نسخه‌ای جز صبر نمی‌پیچیم مراقبت از بهداشت و سلامت بیش از یکصد هزار زائر در طول دست کم چهل‌وپنج روز، کار بسیار دشوار و حساسی است که حضور سالمندان افزون بر هشتاد و چهار سال، این مأم
گفت‌وگو با رئيس هيئت پزشكي حج مستقر در مدينه درباره بيماري‌هاي شايع زائران نسخه‌اي جز صبر نمي‌پيچيم
مراقبت از بهداشت و سلامت بيش از يكصد هزار زائر در طول دست كم چهل‌وپنج روز، كار بسيار دشوار و حساسي است كه حضور سالمندان افزون بر هشتاد و چهار سال، اين مأموريت را سخت‌تر مي‌كند. اين در حالي است كه به گفته دكتر توكلي، رئيس هيئت پزشكي حج، مستقر در مدينه منوره، بيش از نيمي از زائران امسال را افراد بالاي شصت سال تشكيل مي‌دهند و مراقبت از آنها، كاري خطير به شمار مي‌رود.
با آغاز ابتلا به ناراحتي‌هاي معمول ايام حج و شيوع بيماري‌هايي نظير سرماخوردگي و عفونت مجاري تنفسي، حجاج در مسير بازگشت به كشور، نگران تداوم و ماندگاري بيماري‌هايشان هستند و با وجود برودت شديد هوا و بارش‌هاي مداوم زمستاني در ايران، مزمن شدن اين ناراحتي‌ها آزارشان مي‌دهد. حجم مراجعه به پزشكان كاروان‌ها و مركز پزشكي حج، وابسته به هلال احمر جمهوري اسلامي ايران، مستقر در مدينه منوره نشان مي‌دهد كه بايد حجاج ايراني را با آخرين توصيه‌هاي پزشكي ـ بهداشتي به سلامت كامل نزديك كرد. هرچند كه توكلي عقيده دارد، محل بهبود كامل بيماري‌ها اينجا نيست و حاجيان بايد با صبر و حوصله، مراحل درمان خود را بگذرانند.
گفت‌وگوي «زائر» با رئيس هيئت پزشكي حج، مستقر در مدينه منوره با اين موضوع است كه زائران چگونه مي‌توانند بيماري‌هايشان را به سوغات به ايران نبرند؟ شايد اين سئوال و جواب‌ها بتواند به تأمين سلامت كامل حجاج ايراني كمك كند.
اغلب زائران بر اثر گرماي هوا و فشار اعمال، دچار ضعف بدني و سپس بيماري‌هاي متعدد شده‌اند. پيشنهاد شما براي اينكه حجاج، بيماري‌ها را براي اقوام و دوستانشان به سوغات نبرند، چيست؟
امسال، موسم حج تمتع با فصل سرما مقارن شده است. ما در ايام مدينه بعد، شاهد برودت شديد هوا در مدينه هستيم و حتي برخي از زائران به دنبال تأمين بخاري هستند. فاصله دماي روز و شب هم اين مسئله را تشديد مي‌كند. از طرف ديگر، سنگيني اعمال و خستگي فيزيكي، استرس و فشارهاي رواني كه ناشي از تراكم جمعيت حجاج در اعمال مي‌شود، شيوع بيماري را آسان مي‌كند. چرا كه ضعف و خستگي، سيستم ايمني بدن را مستعد پذيرايي از ويروس‌ها مي‌كند. برخي رفتارهاي غيربهداشتي و نابهنجار اجتماعي از سوي حجاج ساير كشورها در عرفات، مشعر، منا و شهر مكه هم موجب شيوع فزاينده انواع مختلف گرفتاري‌هاي تنفسي نظير سرماخوردگي ساده (فارنژيت‌هاي ويروسي)، ايجاد يا عود سينوزيت‌ها يا برونشيت‌هاي قبلي (سينوبرونشيت) عفونت‌هاي آدنوويروسي همراه با گرفتاري چشمي (كونژونكتيويت)، شبه آنفولانزا و آنفولانزا، سوار شدن عفونت بر آسم يا COPDقبلي، ذات الريه و بعضاً عوارض ناشي از اين بيماري‌ها در بين زائران كليه كشورها مي‌شود. سن زائران كشور ما هم كه در محدوده ميانسالي دور مي‌زند.
آمار دقيقي از متوسط سني زائران در دست داريد؟
الآن براي ارائه اين آمار حضور ذهن ندارم، اما دست كم يك هزار زائر بالاي هشتاد و چهار سال بيشتر از برنامه پيش‌بيني شده داريم. علاوه بر اين، بيش از نيمي از زائران ايراني، فراتر از شصت و چهار سال دارند كه مراقبت از اينها كار بسيار دشواري است. در حالي كه از نظر علم پزشكي، افراد بالاي شصت سال، زمينه بسيار فراواني براي ابتلا به بيماري دارند. طبق بررسي‌هاي به عمل آمده در سال‌هاي اخير، شايع‌ترين عامل مولد اين گرفتاري‌ها عفونت‌ها بوده‌اند و از ميان عفونت‌ها شايع‌ترين عامل عفوني ويروس‌ها و از ميان ويروس‌ها، آدنو ويروس‌ها با شيوع سي‌وشش درصد و آنفلوآنزاي تيپ Bبا شيوع نوزده درصد شايع‌ترين عوامل بوده‌اند. در سير اين عفونت‌ها، ممكن است، در زمينه سينوزيت‌هاي قبلي، برونشيت‌هاي قبلي، آسم و COPD، اختلالات ايمني، درمان‌هاي ناقص نابجا و غيرمنطقي و نظاير آن عفونت‌هاي باكتريايي نيز به گرفتاري تنفسي سوار شده و فرآيند را پيچيده و سير بيماري را طولاني كند.
يعني بيماري زائران ما كه به ويژه در مسير بازگشت به كشور هستند، آنقدر طولاني است كه اميدي به بهبود آن قبل از مراجعت به وطن نيست؟
اين بيماري، تا زمان بازگشت درماني ندارد كه بشود با دارو به آن دست يافت. عفونتي ايجاد شده و اين عفونت، مخاط تنفسي را دچار التهاب مي‌كند، يعني بيماري حاصل شده و بايد نسبت به آن چاره‌انديشي كرد. اين التهاب با مراجعه زائران به مسجدالنبي يا سطح شهر مدينه دوباره شدت مي‌گيرد، چرا كه آنها مجدداً در معرض اين عفونت قرار گرفته‌اند . از طرفي مواد ضدعفوني كننده فراواني در اماكن زيارتي مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه مي‌تواند حتي مخاط تنفسي افراد سالم را نيز تحريك كند. اين حساسيت، مي‌تواند به شكل سرفه ظاهر شود كه لزوماً نشان دهنده چرك و عفونت در بيمار نيست.
اين كه شما مي‌گوييد اسم اين مشكلات، بيماري هست، اما درمان ندارد، نااميدكننده است. يعني زائران، مدينه را با بيماري ترك مي‌كنند؟
معمولاً با عواملي كه در اينجا هست، بيماري تظاهر خودش را تا آخر حفظ مي‌كند. زائران بايد از اين محيط دور شوند تا بيماري‌شان را كنترل كنند. همه كساني كه سال‌هاي قبل به حج مشرف شده‌اند، مي‌دانند كه اين بيماري در ايران به زودي برطرف مي‌شود. البته بايد اين نكته را هم در نظر داشت كه ورود حجاج به كشور با زمستاني سرد و هواي آلوده در شهرهاي بزرگ همراه است. بنابراين سير سرفه كردن كمي طولاني‌تر مي‌شود. از طرفي، اگر فردي سيگاري باشد، دوره درمان او طولاني خواهد شد. در مجموع، بايد مخاط مسير تنفسي زائران ترميم شود تا اين عارضه از بين برود.
با توجه به اينكه درمان بيماري‌ها در اينجا با سير طولاني همراه است، بهترين توصيه شما به زائران چيست؟
صبر، صبر، صبر! يعني چاره‌اي جز اين نيست. زائران در فضايي متفاوت از محيط زندگي هميشگي‌شان حضور دارند. وقتي يك نفر سرفه مي‌كند، ديگران معذب مي‌شوند و اين قضيه، فرد بيمار را وادار به مراجعه مكرر مي‌كند. در حالي كه ما نسخه‌اي جز صبر براي آنان نمي‌پيچيم. چرا كه فقط كافي است پاي زائر به ايران برسد. فشارهاي روحي و رواني ناشي از طول سفر يا تغييرات آب و هوايي از بين مي‌رود و با تنفس هواي سالم، بيماري‌شان به سرعت نابود مي‌شود. تا وقتي هم كه اينجا هستند، توصيه مي‌كنيم كه از مصرف فراوان مايعات غافل نشوند؛ به قدري كه از حجم آلودگي در گردش خون آنان كاسته شود.
اين مايعات مي‌تواند در قالب مصرف ميوه باشد؟
البته منظور ما از مايعات، آب، چاي و شير گرم است، اما ميوه‌ها هم مي‌توانند به كاهش تظاهرات بيماري كمك كنند. البته ميوه‌هايي مثل موز و كيوي كمي حساسيت‌زا هستند. سيب و پرتقال براي اين منظور مناسب‌ترند.
اتفاقاً در چند روز اخير، موز و كيوي در سبد ميوه زائران جا داشته است.
خوردن اين ميوه‌ها در سير بيماري افراد تأثيري ندارند، اما علائم را بيشتر مي‌كند. مثلاً كسي كه سرما خورده است، آب‌ريزش بيني‌اش زياد مي‌شود. خوردن غذاهاي تند و ادويه‌دار هم موجب تشديد علائم مي‌شوند و در طول و شدت بيماري تأثيرگذار نيستند.
غذاها هم داراي چاشني‌هاي تند هستند. آيا شما در اين باره توصيه‌هايي به بخش تغذيه زائر نداريد كه از ادويه كمتري در غذاها استفاده كنند؟
ارتباط ما با ستاد مدينه نزديك است و همكاري خوبي بين ما ديده مي‌شود. موارد بهداشتي را به صورت روزانه پيگيري مي‌كنيم و شب‌ها در جلسات، اين موارد را به همكاران انتقال مي‌دهيم. اما با وجودي كه ما پيشنهاد كرده‌ايم، غذاها در مدينه بعد كم ادويه باشد، معتقديم كه همه مسئله در غذا نيست. قرار است بيست و هشت هزار زائر را در زمان اوج غذا بدهيم. بنابراين نمي‌توانيم تمام وعده‌هاي غذايي را بدون چاشني سرو كنيم. جوان‌ترها و افراد سالم بايد چه كنند؟ ممكن است خيلي غذاها و ميوه‌ها را در سفر در اختيار ما بگذارند، اما دليلي ندارد همه آنها را ميل كنيم. يك نمونه‌اش نوشابه است. اين نوشابه‌ها سرشار از قند است و زائري كه سن بالا و گاهي ديابت دارد، نبايد نوشابه بخورد. سازمان حج وظيفه دارد به بهترين وجه از زائر پذيرايي كند. انتخاب غذا يا خوراك مورد نياز زائر به عهده خود اوست.
شما در مدينه قبل، اصرار فراواني بر استفاده از ماسك داشتيد. حالا هم اين توصيه را به زائران مي‌كنيد؟
ماسك، مانع شيوع بيماري نمي‌شود. ويروس از ماسك عبور مي‌كند، اما وقتي يك زائر بيمار سرفه مي‌كند، حجم ويروسي كه از ماسك عبور مي‌كند، كاهش مي‌يابد. بنابراين شدت آلودگي محيط را كم مي‌كند. يكي از درخواست‌هاي ما از زائران ايراني اين است كه داروهايشان را تا آخر و طبق زمان‌بندي مصرف كنند. براي پزشكان ما، تجويز پني‌سيلين، كار سختي نيست، اما اگر آنان تشخيص مي‌دهند كه نبايد اين دارو به زائر تزريق شود، بايد به تشخيص آنها احترام گذاشت. چون پني‌سيلين‌ها فقط مقاومت بدن را در برابر ميكروب‌ها زيادتر مي‌كند. اگر سن زائران زياد است و پزشكان كاروان نتوانسته‌اند بيماري آنان را كنترل كنند، آنها را به مركز پزشكي بفرستند تا در اينجا تحت نظر بخش‌هاي تخصصي ريه، داخلي، قلب، گوش و حلق و بيني و ... مداوا شوند. منتها هيچ درماني به جز صبر و داروهايي كه علائم را تا حدودي كاهش مي‌دهند، توصيه نمي‌كنم.
با توجه به آمار مرگ و مير پايين زائران در مدينه، جمع‌بندي شما از خدمات هيئت پزشكي مستقر در اين شهر چگونه است؟
چون مدت اقامت زائران در مدينه، يك سوم حضور آنان در مكه است، مراقبت از سلامت و بهداشت آنان در اين شهر، آسان‌تر از مكه است. از طرفي، پيك اقامت زائر در مدينه از سي هزار نفر تجاوز نمي‌كند. خدا را شكر، وضعيت در مدينه منوره، كاملاً آرام و ثابت بود و هيچ موردي كه موجب نگراني شود، مشاهده نشد. در چند روزي كه هواي اين شهر رو به سردي گذاشت، تعداد افراد مسن و سيگاري مبتلا به سرماخوردگي و بيماري‌هاي تنفسي و ريوي هم زياد شد كه همه تحت درمان قرار گرفتند. همين الآن هم شانزده نفر در بيمارستان هيئت پزشكي و يك نفر در بيمارستان سعودي بستري هستند. چهار مورد فوتي در مدينه داشتيم كه دو موردش قلبي بوده است. يكي از آنها در حرم درگذشت و يكي ديگر كه معاون آشپزخانه دخيل بود، پس از بازگشت از مكه مكرمه از دنيا رفت. يكي ديگر دچار نارسايي كليه بود و به دليل عفونت خوني فوت كرد. يكي ديگر از زائران هم كه به سرطان مبتلا بود، ريه‌هايش از كار افتاد و درگذشت. اميدواريم آمار فوتي‌هايمان اضافه نشود.
اين آمار در مقايسه با سال‌هاي قبل چگونه است؟
سال گذشته جمعاً چهل و سه زائر در مكه و مدينه از دنيا رفته‌اند كه اين آمار تاكنون كه حدود دو هفته ديگر از ايام حج باقي مانده، سي و دو نفر است. امسال، تمهيدات مناسبي به ويژه براي زائران سالمند در نظر گرفته شد. گروه‌هاي تخصصي كه امسال با ما اعزام شده‌اند، كاملاً متغيرند. كارهايي كه در ايران براي زائران انجام شده، بسيار متفاوت بوده است. غير از اينها، اختصاص درمانگاهي براي سالمندان، يكي از ويژگي‌هاي هيئت پزشكي امسال بود. در مدينه به تمام پزشكان كاروان‌ها اعلام كرديم كه اگر زائري، سابقه بيماري قلبي و ريوي دارد، به ما معرفي كنند تا او را معاينه كرده و برايش پرونده تشكيل بدهيم.