مهاجرت و چالشی به نام هویت ایرانی
مهاجرت و چالشی به نام هویت ایرانیگفتگو با سیدکاظم سجادی مدیرکل امور فرهنگی ایرانیان خارج از کشور بحث مهاجرت و ایرانیان خارج از کشور از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که بخش قابل توجهی از نیروهای تحصیل کرده ایرانی هم اکنون درخارج کشور سکنی گزیده‌اند و شاید
مهاجرت و چالشي به نام هويت ايراني
گفتگو با سيدكاظم سجادي مديركل امور فرهنگي ايرانيان خارج از كشور
بحث مهاجرت و ايرانيان خارج از كشور از اهميت زيادي برخوردار است چرا كه بخش قابل توجهي از نيروهاي تحصيل كرده ايراني هم اكنون درخارج كشور سكني گزيده‌اند و شايد عده‌اي ديگر هم سوداي رفتن در سر دارند. همين امر موجب شد تا با سيدكاظم سجادي مديركل امور فرهنگي ايرانيان خارج از كشور گفت‌وگويي را سامان دهيم كه حاصل آن فراروي خوانندگان محترم قرار دارد.
به‌عنوان اولين سوال بفرماييد اداره كل امور فرهنگي ايرانيان خارج از كشور چگونه تاسيس شد؟ تاريخچه و نحوه فعاليت آن را بگوييد.
- با توجه به حضور چشمگير ايرانيان در خارج از كشور و ضرورت حفظ و صيانت از هويت ايراني هموطنان موجب شد تا سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي در سال 1376 مبادرت به تشكيل اداره كل امور فرهنگي ايرانيان خارج از كشور نمايد و به مسايل فرهنگي ايرانيان، به‌ويژه موضوع هويت ايراني، زبان فارسي، پاسخ به نيازهاي فرهنگي مراكز و... بپردازد خوشبختانه همزمان با اين حركت، راه‌اندازي شبكه جهاني جام جم اقدام مهم ديگري بود و بدنبال آن اقدامات مختلفي به عمل آمد تا اين ارتباط هرچه بيشتر همچنين از ديگر حركتهاي بسيار شود مهم كه با همت اين اداره كل صورت پذيرفت، تدوين استراتژي و طرح كلي فعاليتهاي فرهنگي بود كه به عنوان نخستين راهبرد اساسي مدون به تسريع حركتهاي بعدي كمك موثري كرد. اقدام مهم ديگر اداره كل ايرانيان اين بوده كه تمام مراكز و مؤسساتي را كه در حوزه ايرانيان خارج از كشور فعاليت داشته و يا ظرفيت آن را داشتند گردهم آورده كه نهايتا طرح شوراي عالي را نيز تدوين و به رياست جمهوري وقت ارائه نمود.
در حال حاضر سياستهاي اساسي اداره كل امور فرهنگي ايرانيان چيست؟
- سياستهاي اداره كل، تابع سياستهاي كلي سازمان است. مديريت جديد سازمان ضمن پاسداشت تمام تلاش‌ها و فعاليتهاي قبلي كه صورت گرفته بر اساس منويات مقام معظم رهبري و شرايط و جايگاه حال نظام ج.ا.ا و جهان نگاهي جديد به سازمان و فعاليتهاي آن دارد كه اتفاقا اين نگاه جديد در برنامه ريزي و فعاليتهاي اداره كل ايرانيان براي مخاطبان خود بسيار موثر است. اين رويكرد و راهبرد. كلي انجام برنامه ريزي و فعاليتهاي مبتني بر سه محور بنيادين و اصلي است، فرهنگ و هويت ايراني، فرهنگ و ارزش‌هاي اسلامي و معارف، اهل بيت(ع) و فرهنگ انقلاب اسلامي است.
ساير سياستهاي اداره كل نيز بر اساس تاكيدات رياست محترم سازمان جناب آقاي مصطفوي عبارتند از:
- مشاركت جويي و جلب همكاري مراكز و دستگاههاي مختلف
- شناسايي و بهره گيري از امكانات و ظرفيتهاي ايرانيان خارج از كشور در اجراي برنامه‌ها براساس مشتركات فرهنگي
- طراحي شيوه‌ها و برنامه‌هاي نو براساس تاكيد مقام معظم رهبري در سال جاري (شكوفايي و نوآوري)
- نقش آفريني موثر در سياست‌گذاري‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي مربوط به ايرانيان خارج از كشور از سوي دستگاه‌ها به‌ويژه شوراي عالي ايرانيان در كارگروههاي وابسته به آن. صدا و سيما، سازمان ميراث فرهنگي، كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان....
برنامه‌هاي سازمان براي برقراري ارتباط مستمر ميان ايرانيان در خارج با داخل كشور چگونه طراحي شده است؟
- خوشبختانه موضوع ايرانيان خارج از كشور برپايه ويژگي‌ها و مختصات جامعه مخاطب شكل گرفته است. ما در برنامه ريزي‌ها موضوع ايرانيان خارج از كشور را از زواياي مختلف مورد توجه قرار داده ايم از جمله: پراكندگي ايرانيان در حوزه‌هاي جغرافيايي مختلف و مسائل خاص هر حوزه، تركيب جمعيتي ايرانيان ونيازهاي مختلف نسل‌هاي ايراني (نسل اول، نسل دوم، نسل جديد و جوان ايراني)، ويژگي‌هاي اجتماعي، علمي و فرهنگي و اولويت‌هاي ارتباطي (نخبگان، مراكز و انجمن‌هاو نهادهاي ايراني، دانشجويان)
به طور كلي برنامه‌هاي سازمان براي هموطنان خارج از كشور در اين زمينه‌ها طراحي شده است:
- (انجام پژوهش‌ها و مطالعات، برگزاري همايش‌ها و نشستهاي فرهنگي، انتشارات، بزرگداشت مناسبتهاي ملي و ديني، برنامه‌هاي ويژه كودكان و نوجوانان اعم از مسابقه، انتشار تقويم، برگزاري هفته‌هاي دوستي كودك، انتشار كتب دو زبانه و..)
آيا برنامه‌هاي ديگري غير از برنامه‌هاي ساليانه خود براي ايرانيان خارج از كشور پيش‌بيني نموده‌ايد؟
- با توجه به سياست عمومي و مورد تاكيد رياست محترم سازمان مبني بر تقويت و گسترش همكاري‌ها با همه مراكز و دستگاه‌ها و نهادهاي فعال در داخل و خارج كشور، بخش مهمي از طرح‌ها و برنامه ريزي‌هاي اداره كل بر پايه مشاركت با حوزه‌هاي مختلف فرهنگي پيش بيني شده است. از جمله مي‌توان به تدوين و ارائه طرح‌هايي به شوراي عالي ايرانيان اشاره كرد كه از آن ميان طرح جامع نوروز با ويژگي‌هاي منحصر به فرد خود حوزه ايرانيان خارج از كشور و كشورهاي با فرهنگ ايراني را به صورت گسترده‌اي پوشش مي‌دهد.
طرح ديگر استفاده از ظرفيتهاي ورزش در عرصه فرهنگ، طرح همكاري با سازمان اكو و استفاده از ظرفيتهاي موجود اين نهاد منطقه‌اي در حوزه كشورهاي با فرهنگ ايراني و ايراني نشين.
ما همچنين در سالجاري به‌صورت فعال وجدي با بعثه مقام معظم رهبري درخصوص برپايي همايش هنگامه وصال در مكه مكرمه ويژه ايرانياني كه به حج مشرف مي‌شوند همكاري نزديكي داريم و كليه برنامه‌ريزي‌ها و برنامه‌هاي محتوايي اين همايش را به‌عهده گرفته ايم.
از ديگر طرحهاي مورد توجه همكاري با مراكز مختلف سينمايي كشور به‌ويژه اتحاديه تهيه كنندگان، موزه و معاونت سينمايي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است و بنا داريم از ظرفيتهاي موجود اين مراكز براي اكران فيلم‌هاي سينمايي مورد توجه هموطنان مقيم خارج در برنامه‌هاي مختلف استفاده نمائيم.
طرح مهم ديگري كه در دستور كار شوراي عالي ايرانيان هم قرار دارد و ما نيز طرحي را به شورا ارائه نموديم طرح حمايت از ايجاد NGOها و مؤسسات غير انتفاعي ايراني و خانه‌هاي فرهنگ توسط ايرانيان خارج از كشور مي‌باشد.
ما در خصوص همايش بزرگ ايرانيان كه قرار است در سالجاري در تهران برگزار شود به‌صورت فعال با شوراي عالي ايرانيان و كارگروه فرهنگ و رسانه همكاري داشته ايم و 4 جلسه كارگروه را در سازمان فرهنگ برگزار نموديم.
تهيه نشريه الكترونيكي و اينترنتي به منظور تقويت ارتباط فكري و فرهنگي با ايرانيان خارج از كشور از جمله طرحهاي ديگر ما در سال جاري است كه شروع شده همچنين قصد داريم حتي الامكان با مجله‌هاي پرمخاطب مشاركت نماييم تا از اين طريق سرعت بيشتري به فعاليتهاي فرهنگي خود بدهيم.
حالا كمي وارد بحث مهاجرت بشويم. تلقي شما از پديده مهاجرت چيست؟
- مهاجرت يك پديده و مقوله تاريخي، اجتماعي و جهاني است. براساس برخي آمارها بالغ بر 120 ميليون مهاجر در جهان وجود دارد و حتي آمارهاي غير رسمي تا 250 ميليون نفر را ذكر مي‌كنند. مهاجرت به عنوان يك موضوع جامعه‌شناختي از زواياي مختلف قابل بررسي است، دلايل مهاجرت، انواع مهاجرت، آثار و پيامدهاي مهاجرت در سطوح فردي، اجتماعي و بين المللي... مهاجرت در تاريخ كشور ما نيز در مقاطع و دوران‌هاي مختلف وجود داشته است.
به نظر شما پديده مهاجرت ايرانيان به خارج از كشور در سالهاي پس از انقلاب بيشتر فرصت است يا تهديد؟
- برداشت و تلقي ما اين است كه مهاجرت لزوما مقوله‌اي ناخوشايند نيست بلكه به عنوان يك پديده و واقعيت اجتماعي مي‌تواند مورد مطالعه، شناخت و برنامه ريزي قرار گيرد و به فرصتي براي شكوفايي و پيشرفت تبديل شود. بنابراين مهاجرت مي‌تواند براي فرد مهاجر، براي جامعه ميزبان و براي كشور مهاجر هم تهديد باشد و هم فرصت.
امروز جامعه ايراني خارج از كشور از هر نظر براي ميهن خود فرصت به شمار مي‌رود، آنها به عنوان ممتاز ترين اقليت مهاجر در ساير جوامع معرف فرهنگ و تمدن ايران بوده، جالب است كه بدانيد براساس اعلام هواپيمايي ايران اير در سال 86 ميزان جابه‌جايي مسافران ايراني در حوزه اسكانديناوي توسط اين شركت 90 هزار نفر بوده است و اين يعني تحقق يكي از مهترين اهداف كلان در اين عرصه كه همانا تلاش براي افزايش رفت و آمد ايرانيان به كشور مي‌باشد.
هر كدام از مهاجران به هرحال وابستگاني در داخل دارند كه آنها نيز از پديده مهاجرت تاثير مي‌پذيرند. تاثير پديده مهاجرت روي خانواده‌هايشان چگونه است؟
- بلي. به نظر مي‌رسد اثرگذاري مهاجران ايراني را نيز نبايد دست كم گرفت. امروزه تكنولوژي‌هايي مانند اينترنت و شبكه‌هاي ماهواره‌اي مرزها را از ميان برداشته اند و به عمق زندگي فردي و خصوصي افراد نفوذ كرده اند. در اين ميان نسل جوان داخل كشور به شدت هم در معرض تاثيرات مخرب و هم تاثيرات مثبت ارتباطات جهاني قرار دارد.
بخش قابل توجهي از سرمايه ايرانيان در مناطقي چون دبي و در امر مسكن و خريد املاك متمركز شده است. نظر شما در اين زمينه چيست؟
- با كاربرد واژه فرار مغزها چندان موافق نيستيم. ترجيح مي‌دهيم اصطلاح مهاجرت نخبگان را بكار ببريم. مهاجرت انگيزه‌هاي مثبت، آگاهانه و مبتني بر تحليل و شناخت شرايط را دارد و عمده تحصيل كردگان ايراني كه مهاجرت كرده و مي‌كنند از چنين بلوغ فكري و شخصيتي برخوردارند كه آگاهانه انتخاب و تصميم‌گيري كنند.
همچنين در مورد فرار سرمايه گرچه اين مقوله درحوزه فرهنگي قرار ندارد اما با قاطعيت بايد گفت اين چنين وضعيت‌هايي كاملا مقطعي و گذراست و به شرايط سياسي و اقتصادي خارجي و داخلي ارتباط دارد و با برنامه ريزي و مديريت صحيح مجددا به مسير طبيعي بر مي‌گردد و جريان خروج سرمايه را برعكس مي‌كند.
در اوايل گفت‌وگو مهاجرت را پديده‌اي تاريخي دانستيد. معتقدم در دنياي معاصر عوامل مهاجرت خيلي با دوران گذشته تفاوت پيدا كرده است. آيا پديده مهاجرت درنيم قرن اخير را پديده‌اي مدرن مي‌دانيد؟
تكنولوژي ارتباطات جهان ما را به جهان كوچك و به قولي دهكده‌اي مبدل ساخته است. قطعا تفاوتهاي شكلي و ماهوي ميان مهاجرت‌هاي امروزه با مهاجرت‌هاي تاريخي پديدار آمده است. امروزه تقاضاي مهاجرت از اروپا به آمريكاي شمالي و از كانادا به ايالات متحده معضل كشورهاي زيادي است.
اگر پيشنهادهايي در حوزه نمايندگي‌هاي فرهنگي در خارج از كشور داريد بفرماييد؟
- نمايندگان عزيز فرهنگي ما با همه اعتقاد و علاقه قلبي خدمتگزاري و خدمات رساني فرهنگي به هموطنان خود را مهمترين اولويت خويش مي‌دانند و ما نيز هميشه بر اين اصل تاكيد داشته‌ايم و تقاضاي ما نيز هميشه اين بوده است كه:
- ايرانيان مقيم به عنوان مهمترين دغدغه‌هاي نمايندگي‌ها و توجه به مسائل آنان در اولويت برنامه‌هاي فرهنگي قرار گيرد.
- مراكز فرهنگي، ديني و رسانه‌اي ايرانيان خارج از كشور جهت ارتباط بيشتر، شناسايي و معرفي شوند.
- اخبار و رويدادهاي جامعه ايراني به صورت مستمر به داخل كشور منعكس شود.
- ارتباط صميمي و روزافزون با نخبگان و چهره‌هاي برجسته ايراني در حوزه ماموريت استمرار يابد.
- از هنرمندان، صاحب نظران و چهره‌هاي علمي و فرهنگي مقيم براي همكاري و مشاركت در برنامه‌ها و سخنراني‌ها دعوت به عمل آيد.
- كرامت ايرانيان در هر كجاي دنيا حفظ شود به دغدغه‌هاي آنها توجه و رسيدگي شود.
- نشستهاي تخصصي، مشورتي و فرهنگي در خصوص مسائل مختلف و با حضور صاحبنظران ايراني مقيم برگزار شود.
- از فرصتهاي پديد آمده درخصوص تفاهم نامه‌هاي فرهنگي فيمابين به نحو احسن و در راستاي تامين نيازهاي فرهنگي ايرانيان مقيم اقدام نمايند.
- مشتركات و عناصر قوي فرهنگي كه موجب تقويت ارتباطات و كمك به حفظ هويت ايرانيان مي‌شود به‌ويژه نوروز، روز آغاز شكوفايي طبيعت با اهميت بيشتري مورد توجه قرار گيرد.
- ما معتقديم هموطنان مقيم خارج نسبت به ارزش‌هاي ديني و مذهبي خود بسيار پايبندند تلاش و همكاري رايزني‌ها و برنامه ريزي در اين راستا براي اين عزيزان ضروريست.
اگر در آخر سخن خاصي داريد بفرماييد؟
- به اين نكته تاكيد داريم كه ما خود را مسوول مي‌دانيم تلاش كنيم تا هموطنانمان در خارج از كشور، ايراني بمانند، به ايراني بودن خود افتخار كنند، هويت ايراني را به نسل بعدي انتقال دهند و با ميهن خود تعامل سازنده داشته باشند. خوشبختانه هموطنان ما خودنيز به‌صورت روزافزون در جهت حفظ و انتقال ميراث‌هاي فرهنگي و ديني خود اقدامات ارزشمندي انجام مي‌دهند. لذا با يك حركت جمعي مي‌توان اين عزيزان را با كشور خود، سازندگي‌ها و پيشرفت‌ها آشنا كرد و زمينه‌هاي مشاركت فعال تر آنها را ايجاد نمود.