بارگاه امید باید با نفس جنگید

بارگاه اميد

بايد با نفس جنگيد

امام خميني و عرفان حج
محمّد تقي رهبر

«منا» به معناي آرزوست. آرزوي چه؟ در اين سرزمين خشك و ميان كوه‏هاي داغ و سوخته، زائر به تمنّاي چه چيز گام برمي‏دارد؟ اين آرزو و ايده، كه براي رسيدن به آن از شهر و ديار و حتّي مكه معظمه بايد آواره شد، چيست؟! گويي خداوند را رحمت‏ها و فيوضاتي است كه در كوير انقطاع و وادي حيرت و دور از آب و آباداني و در سختي و تشنگي بايد آن را جست. زائر اميدوار از خدا جز خدا چه مي‏خواهد؟ مي‏خواهد همچون ابراهيم كه از همه تعلقات و حتي اسماعيلش گذشت، و محبّت فرزند را سر بريد تا به مقام خلّت و دوستي و وصال رسيد و فديه آسمانيش دادند و امامت خلق را بدو سپردند او نيز اين سرگذشت را تجديد‏كند و آن فداكاري را تمرين نمايد، باشد كه در زمره راهيان اين كوي به حساب آيد و از سوي ديگر نبرد با شيطان را در يك حركت نمادين (رمي جمرات) تا رهايي از دام ابليس و ابليس صفتان به نمايش گذارد. بدين‏سان منا ميعادگاه عاشقاني است كه غير خدا را از خدا تمنّا نكنند كه جز اين در قاموس عشق نگنجد. آري:
غوغاي عاشقان و تمناي عارفان
 شوق بهشت نيست كه شوق لقاي توست
حافظ گويد:
ما زدوست غير از دوست مقصدي نمي‏خواهيم
 حور و جنّت‌اي زاهد بر تو باد ارزاني
سعدي گويد:
خلاف طريقت بود كه اوليا
 تمنا كنند از خدا جز خدا
گر از دوست چشمت به احسان اوست
 تو در بند خويشي نه در بند دوست!
و عيد قربان آنگاه تحقق مي‏پذيرد كه حج‏گزار به اين آرمان و آرزو برسد. دامن دوست به دست آرد، و در نبرد با نفس و شيطان، ظفرمند از پيكار برگردد، قرباني كند كه رمز ذبح علايقِ جز خدا است و از زي تجمل بدر آيد و جامه بي‏رنگي برتن كند!
در سخن حضرت صادق عليه‏السلام (به روايت مصباح) چنين آمده است:«و چون رهسپار منا شدي از غفلت و لغرش‏هايت بيرون شو و آنچه را كه براي تو حلال نيست و شايسته آن نيستي آرزو مكن.»
و نيز مي‏فرمايد:
«و هنگام ذبح كردن، حلقوم هوا و طمع را ذبح كن و از خويشتن دور گردان.»
«و چون رمي جمرات كني، شهوات نفساني و بخل و دنائت و افعال نكوهيده را رمي و رجم كن.»
بدينسان منا قربانگاه عاشقان است و تجلّي عشق الهي را كه غايت آن قربان شدن در راه محبوب است، به نمايش مي‏گذارد و به مسلخ كشيدن آرمان‏ها، جز حق متعال را به تصوير مي‏كشد و تجلّي غيرت ايماني را با ابراز تنفر و خشم نسبت به شياطين كوچك و بزرگ و جنّي و انسي، مرئي و نامرئي و دروني و بيروني مجسم مي‏سازد و زائري كه به تمنّاي وصل محبوب است بايد همچون ابراهيم و اسماعيل كه تسليم امر معبود شدند تا اينكه خداي ابراهيم با آن آزمايش بزرگ وي را به امامت و خلّت برگزيد و اسماعيل ذبيح را فدا فرستاد، عمل كند تا به آن پاداش نائل آيد كه آنها نائل آمدند: إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ و گام نخستين اين سفر و طريق وصال يار، همانا قرباني كردن نفس در راه تمنّاي محبوب است و برداشتن حجب و موانع تا به مقام وصل رسيدن.
و اين سنت ديرين الهي است كه آيه بدان اشاره دارد: «ما اينگونه به نيكوكاران پاداش دهيم» اگر كسي طالب ديدار و خواهان پاداش است ـ كه بالاترين پاداش قرب الهي است ـ راه و رمزش اين است كه ابراهيم‏وار عمل كند تا خليل خدا گردد و چون اسماعيل تسليم دشنه عشق شود تا خدايش از بهشت فدا فرستد؛ وَفَدَينَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ.
حضرت امام قدس‏سره در اين خصوص مي‌گويد:
«پس به منا رويد و آرزوي حق تعالي را در آنجا دريابيد كه آن قرباني نمودن محبوب‏ترين چيزها در راهِ محبوبِ مطلق است و بدانيد كه تا از اين محبوب‏ها كه بالاترينش حبِّ نفس است و حبِّ دنيا تابع آن است ـ نگذريد، به محبوب مطلق نرسيد و در اين حال است كه شيطان را رجم كنيد و شيطان از شما بگريزد و رجم شيطان را در موارد مختلف با دستورهاي الهي تكرار كنيد كه شيطان‏زادگان همه گريزان شوند.»

راز پيروزي بر خصم

نكته ظريفي كه در سخن امام شايان توجه است، اين كه: رجم شياطين و طرد و نفي شيطان‏صفتان و شيطان‏زادگان، هنگامي ميسّر است كه بنده از حبّ نفس، خود را برهاند و از همه محبوب‏ها دل بركند و عبد صالح خدا گردد تا از شرّ ابليس رهايي يابد چنانكه قرآن كريم تاكيد مي‏ورزد: إِنَّ عِبَادِي لَيسَ لَكَ عَلَيهِمْ سُلْطَانٌ...؛  شيطان را بر بندگان من سلطه و فرمانروايي نيست آن چيزي كه راه نفوذ را براي شيطان هموار مي‌سازد، نفس اماره است و در مقام مبارزه با شيطان، نخست بايد با نفس جنگيد و مشتهيات نفساني را به تسليم كشانيد تا شيطان به ذلت و حقارت افتد و از نفوذ در قلمرو كشور خدايي مأيوس گردد و اين درست برخلاف آن چيزي است كه غالب انسان‏ها مي‏پندارند و نفس اماره را تبرئه مي‏كنند! و هر گناهي مرتكب مي‏شوند مسبب آن را شيطان مي‏دانند! پس بايد ريشه نفوذ شيطان را در نفس كاويد و از درون راه را بر او بست و اين مستلزم معرفت كامل و تعبد و بندگي و مجاهده با نفس است.
در صحنه‏هاي اجتماعي نيز مطلب بدين گونه است دشمنان از درون جامعه نفوذ مي‏كنند و اگر جامعه‏اي اسير و گرفتار هواي نفس نباشد؛ يعني دشمن دروني نباشد دشمن بيروني بر او شبيخون نخواهد زد و در حمله خود شكست مي‏خورد، از اين رو پيامبر اكرم جهاد با نفس را «جهاد اكبر» ناميده است.
 و اين نكته بسيار مهمي است كه نبايد از آن غفلت ورزيد و خود را تبرئه كرد و گناه را تنها به گردن دشمن و شياطين جنّ و انس انداخت. بنابراين، درس اخلاقي و عرفاني حج، درس اجتماعي نيز هست.

يك توصيه
هنگام ورود و خروج از فرودگاه به عواملي كه براي بازرسي شما مسؤوليت دارند احترام بگذاريد و همكاري لازم را با ايشان مبذول داريد.

يك  نكته
بررسي سيره نبوي حكايت از آن دارد كه به آب زمزم تبرك مي‌جستند. از شيخ صدوق نقل شده كه رسول خدا(ص) پس از طواف و نماز پشت مقام از آب زمزم مي‌نوشيدند.