اندیشه زائر ارمغان اعمال منا
ارمغان اعمال منا حاجیانی که از «منا» به مکه بازگشته‌اند و آماده انجام اعمال پنجگانه مکّه به عنوان آخرین بخش از اعمال و مناسک می‌شوند، باید اندکی بیندیشند، اعمال گذشته و پرزحمت خویش را در ذهن مرور کنند و زمزمه عرفانی داشته باشند، که چه اعمالی انجام دادیم
ارمغان اعمال منا
حاجياني كه از «منا» به مكه بازگشته‌اند و آماده انجام اعمال پنجگانه مكّه به عنوان آخرين بخش از اعمال و مناسك مي‌شوند، بايد اندكي بينديشند، اعمال گذشته و پرزحمت خويش را در ذهن مرور كنند و زمزمه عرفاني داشته باشند، كه چه اعمالي انجام داديم و راز و رمز عرفاني و تربيتي آن به عنوان يك تحوّل اخلاقي و ارمغان اعمال منا چه بود؟ و خلاصه آثار اخلاقي و عملي آن را بايد در رفتارهاي خويش مشاهده كنيم. راستي، داستان قرباني چه بود؟ چرا حيوان زبان بسته‌اي را كشتيم و طبق دستور قرآن، آن را به گرسنگان و تهي‌دستان مي‌دهيم.1
اين عمل، غير از اينكه يك دستور قرآني و يك تكليف است، يك راز بسيار مهم اخلاقي و عرفاني و تعالي بخش را در بر دارد و بايد مورد توجّه جدّي باشد. امام صادق(ع) فرمود: «وَاذْبَحْ حَنْجَرَةَ الْهَوي، وَالطَّمَعَ عَنْكَ عِنْدَ الذَّبِيحَة؛ آن گاه، كه قرباني خود را ذبح مي‌كني، بايد حنجره هواي نفس و خصلت طمع كاري [در امور دنيوي] را نيز از وجود خويش قطع كني و خويشتن را پيراسته از هواي نفس و طمع كاري و آزمندي، كه دو خصلت خطرناك و مهلك است بگرداني». اگر توجّه داشته باشيم، با انجام قرباني در منا و انجام ساير عبادات، بايد به يك تغيير جهت در زندگي و به يك تحوّل اخلاقي و يك بينش عرفاني دست يافته باشيم، براي استمرار مبارزه با هواي نفس تلاش بيشتري به خرج مي‌دهيم و لحظه‌اي از اين مهمّ غفلت نخواهيم داشت.
مگر نه اين است كه هواي نفس و پيروي از آن طبق روايات و به حسب تجربه، چراغ عقل را خاموش مي‌كند چشمه دل بيدار را مي‌خشكاند نورانيّت باطن را به سياهي مبدل مي‌سازد و بالأخره گاهي هويّت و هستي و حيات انساني را تباه و ويران مي‌گرداند. امام علي(ع) نيز فرمود: «مَنْ اَحَبَّ نَيْلَ الدَّرَجاتِ الْعُلي، فَلْيَغْلِبِ الهَوي؛ هركس مي‌خواهد به مراحل بلند انساني دست يابد، بايد بر هواي نفس خويش غلبه كند».3
مبادا فراموش كنيم، كه عبادات و به خصوص حج و مناسك آن، بايد همواره اين نتيجه سازنده را عايد ما گرداند، كه در كشاكش عقل و دين با هواي نفس، بايد عقل و دين پيروز شوند تا ما از اين جدال پيروز و سرفراز بيرون آييم؛ و شجاعت و قهرماني و مردانگي و دينداري هم در چنين مواردي نمودار مي‌شود. چنانكه امام علي(ع) فرموده است: «أَشْجَعُ النّاسُ مَنْ غَلَبَ هَواهُ؛ شجاع‌ترين و دلاورترين افراد، كسي است كه بر هواي نفس خويش پيروز گردد».4
همچنين، امام زين العابدين(ع) درباره فلسفه رمي جمرات به «شِبلي» فرمود: «آيا هنگام رمي جمرات تصميم داشتي دشمن خود، ابليس را با تمام وجود سنگباران كني و به خشم و جدايي از خويشتن بكشاني؟»5 اگر چنين تصميمي گرفته باشيم، و اگر بر اين باور باشيم و اگر بخواهيم اين مبارزه و قهر و جدايي و دوري و پرهيز از شيطان را ادامه دهيم، آثار آن در همه‌ي زمانها و مكانها بايد در گفتار و رفتار و كردار و حركات و سكنات و برخوردهاي اخلاقي و اجتماعي ما، نمود عيني داشته باشد و يك تغيير رويّه و يك تحوّل چشم‌گير در خود مشاهده كنيم.
ما يكي از سخت‌ترين اعمال عبادي را در مناسك به خصوص در وقوف در عرفات و مشعر الحرام و منا، تجربه كرده‌ايم، اگر كلام نوراني پيامبر اعظم(ص) را فراموش كنيم كه فرمودند: «افضل الاعمال احمزها؛ برترين اعمال عبادي، سخت‌ترين و پرزحمت‌ترين آنها است» و براي رها شدن و راحت گشتن از قيد و بند احرام عجله كنيم و بقيه اعمال را در مسجدالحرام با خستگي و خوا‌ب آلودگي و با شتاب و عدم دقت به انجام رسانيم و به عبادت و تقرب به خداي متعال در اين اعمال دقت نداشته باشيم و از حال و هواي معنوي آن غافل باشيم، معلوم مي‌شود كه همچنان در قيد و بند هواي نفس هستيم و شيطان از وجود ما رخت برنبسته و خصلت‌هاي رحماني صبر، خشوع و تسليم بر ما حاكم نگرديده است.
آري، گاهي متأسفانه انسان خصلت شيطاني عجله و شتاب را در بعضي از افراد، بدون اينكه عذر موجّهي در كار باشد مشاهده مي‌كند و متأثر مي‌گردد و افسوس مي‌خورد، كه مگر فراموش كرده‌ايم، كه رسول خدا(ص) فرموده است: «الأناةُ مِنَ اللهِ، وَالْعَجَلَةُ مِنَ الشَّيْطانِ؛ صبر و حوصله به خرج دادن، از موهبت و خصلت خدايي است و عجله و شتاب (نامعقول) ويژگي و صفت شيطاني است».7
بنابراين، براي اينكه بدانيم اعمال گذشته حج در وجود ما چه تأثيري گذاشته، و به منظور اينكه بتوانيم از اعمال پنجگانه مكّه و مسجدالحرام، بهره‌برداري بيشتر و لذّت بهتري داشته باشيم، لازم است خويشتن را به محاسبه و ارزيابي گذاريم، و احساس كنيم با انجام قرباني در مني حلقوم نفس امّاره را هم بريده‌ايم و با رمي جمرات شيطان را هم از خود رانده‌ايم تا همان طور كه امام صادق(ع) فرمود: «تَخَلَّقُوا بِأخْلاقِ اللهِ؛ به اخلاق و خصلت‌هاي خدايي آراسته شويد»8. خصلت‌هاي خدايي پاكي و صداقت، آراستگي ظاهر و باطن، حق دوستي، وظيفه شناسي، احساس مسؤوليت، نورانيّت قلب و تعالي انساني و معنوي در ما پديدار شده است
پي‌نوشت‌ها
1. حج، آيه 28.
2. مصباح الشريعة، ص 142؛ مستدرك الوسائل، ج 10، ص 173.
3. فهرست غرر و درر آمدي، ص 428.
4. معاني الاخبار ص 195؛ بحارالانوار، ج 67، ص 76.
5. مصباح الشريعة، ص 142؛ مستدرك الوسائل، ج 10، ص 171.
6. بحارالانوار، ج 67، ص 191.
7. المحاسن، ص 215؛ بحارالانوار، ج 68، ص 340.
8. بحارالانوار، ج 58، ص 129.