ویژگیهای حج ابراهیمی از دیدگاه حضرت امام خمینی قدّس سره

ميقات حج سال اول شماره اول پاييز 1371

ويژگيهاي حج ابراهيمي از ديدگاه حضرت امام خميني ـ رضوان الله تعالي عليه ـ

1 ـ بعـد معنـوي حـج

اكنون كه در آستانه فريضه مباركه حج هستيم ، لازم است توجهي به ابعاد « عرفاني » ، « روحاني » ، « اجتماعي » ، « سياسي » و « فرهنگي » آن داشته باشيم ، باشد كه اين امر ، راهگشايي براي قدم هايِ مؤثرِ ديگر باشد . در اين موضوعات ، بسياري از دوستان متعهد مطالبي گفته اند اين جانب نيز اشاره اي گذرا ، تنها به بعض ابعاد آن مي كنم ، شايد تذكري از

آن حاصل شود .

از آن جا كه در اين مناسكِ عجيب ، از اول احرام و تلبيه تا آخر مناسك ، اشاراتي عرفاني و روحاني است ـ كه تفصيل آنها در اين مقال ميسر نيست ـ اكتفا به بعض اشارات تلبيه ها مي كنم : لبيك هاي مكرر از كساني حقيقت دارد كه نداي حق را به گوش جان شنيده و به دعوت الله تعالي به اسم جامع جواب مي دهند . مسأله ، مسأله حضور در محضر است و مشاهده جمال محبوب ، گويي گوينده از خود در اين محضر بيخود شده و جواب دعوت را تكرار مي كند و دنباله آن ، سلب شريك به معناي مطلق آن مي نمايد كه اهل الله مي دانند ، نه شريك در الوهيت فقط . گرچه سلب شريك در آن نيز شامل همه مراتب تا فناي عالم در نظر اهل معرفت است و حاوي جميع فقرات احتياطي و استحبابي است مثل « الحمدلك » و « النعمة لك » و حمد را اختصاص مي دهد به ذات مقدس ، همچنين نعمت را ، و نفي شريك مي كند و اين نزد اهل معرفت ، غايت توحيد است و به اين معناست كه هر حمدي و هر نعمتي كه در جهان هستي تحقق يابد ، حمد خدا و نعمت خداست بدون شرك1 .

جهات معنوي حج بسيار است و مهم آن است كه حاج بداند كه كجا مي رود و دعوت كي را اجابت مي كند و ميهمان كيست و آداب اين ميهماني چيست و بداند هر « خودخواهي » و « خودبيني » ، با « خداخواهي » مخالف است و با هجرت الي الله مباين و موجب نقض معنويت حج است2 .

مراتب معنوي حج ، كه سرمايه حيات جاودانه است و انسان را به افق توحيد و تنزيه نزديك مي نمايد ، حاصل نخواهد شد ، مگر آن كه دستورات عبادي حج به طور صحيح و شايسته و مو به مو عمل شود و حجاج محترم و روحانيون معظم كاروان ها تمام همّ خود را صرف در تعليم و تعلم مناسك حج كنند و بر مسأله دانان است كه از همراهان خود مواظبت كنند كه خداي نخواسته تخلف از دستورات نشود . و بعد سياسي و اجتماعي آن حاصل نمي گردد ، مگر آنكه بعد معنوي و الهي آن جامه عمل پوشد و لبيك هاي شما جواب دعوت حق تعالي باشد و خود را محرم براي وصول به آستانه محضر حق تعالي نماييد و لبيك گويان براي حق ، نفي شريك به همه مراتب كنيد و از « خود » كه منشأ بزرگ شرك است به سوي او ـ جل و علي ـ هجرت نماييد . و اميد است براي جويندگان ، آن موتي كه دنبال هجرت است حاصل آيد و اجري را كه علي الله است دريافت نمايند و

اگر جهات معنوي به فراموشي سپرده شود ، گمان نكنيد كه بتوان از چنگال شيطان نفس رهايي يابيد . و تا در بند خويشتن خويش و هواهاي نفساني خود باشيد ، نمي توانيد جهاد في سبيل الله و دفاع از حريم الله نماييد3 .

2 ـ ابعـاد سيـاسـي و اجتمـاعـي حـج

اي مسلمانان جهان كه به حقيقتِ اسلام ايمان داريد ! بپا خيزيد و در زير پرچم توحيد و در سايه تعليمات اسلام ، مجتمع شويد و دست خيانتِ ابرقدرتان را از ممالك خود و خزائن سرشار آن كوتاه كنيد و مجد اسلام را اعاده كنيد و دست از اختلافات و هواهاي نفساني برداريد كه شما داراي همه چيز هستيد . بر فرهنگ اسلام تكيه زنيد و با غرب و غربزدگي مبارزه نماييد و روي پاي خودتان بايستيد و بر روشنفكران غربزده و شرق زده بتازيد و هويت خويش را دريابيد كه روشنفكران اجير شده ، بلايي بر سر ملت و مملكتشان آورده اند كه تا متّحد نشويد و دقيقاً به اسلام راستين تكيه ننماييد ، بر شما آن خواهد گذشت كه تاكنون گذشته است . امروز زماني است كه ملّت ها چراغ راه روشنفكرانشان شوند و آنان را از خود باختگي و زبوني در مقابل شرق و غرب نجات دهند كه امروز روز حركت ملت هاست و آنان هادي هدايت كنندگان تاكنونند . بدانيد كه قدرت معنوي شما بر همه قدرت ها چيره ، و قريب يك ميليارد جميعت شما با خزائن بي پايان ، مي تواند تمام قدرت ها را در هم شكند . نصرت كنيد خدا را تا نصرت دهد شما را . اي اقيانوس بزرگ مسلمانان ! خروش بر آوريد و دشمنان انسانيت را درهم شكنيد كه اگر به خداي بزرگ رو آورديد و تعليمات آسماني را وجهه خود قرار دهيد ، خداي تعالي و جنود عظيم او با شماست4 .

از همه ابعاد آن مهجورتر و مورد غفلت تر ، بعد سياسي اين مناسك عظيم است كه دست خيانتكاران براي مهجوريت آن بيشتر در كار بوده و هست و خواهد بود . و مسلمانان امروز و در اين عصر ، كه عصر جنگل است ، بيشتر از هر زمان ، موظف به اظهار آن و رفع ابهام از آن هستند ، زيرا بازيگران بين المللي با اغفال مسلمين و عقب نگه داشتن آنان از يك سو و عمّال سودجوي آنان از سوي ديگر و غفلت زدگان نادان از طرفي و آخوندهاي درباري يا كج فهم از سوي ديگر و متنسكان جاهل از يك طرف ، دانسته يا ندانسته پشت در پشت هم ايستاده و در محو اين بعدِ سرنوشت ساز و نجات دهنده مظلومان ، در فعاليت هستند . و لازم است

متعهدان و بيداران و دلسوزان براي غربت اسلام و مهجوريت اين بعد ، در احكام اسلام به ويژه حج كه اين بعد در آن ظاهرتر و مؤثرتر است ، با قلم و بيان و گفتار و نوشتار به كوشش برخيزند ، خصوصاً در ايام مراسم حج كه پس از اين مراسم عظيم انسان ها مي توانند در شهر و ديار خود با توجه به اين بعد عظيم ، مسلمانان و مظلومان جهان را بيدار و براي خروج مظلومان جهان از تحت فشارهاي روز افزون ستمگران مدعي حمايت از صلح ، به حركت وادارند . و پرواضح است كه اگر در اين كنگره عظيم جهاني كه همه اقشار ملت هاي مظلوم اسلامي از هر مذهب و ملت و داراي هر زبان و مسلك و هر رنگ و قشر ، ولي با زيّ واحد و لباس مشابه ، دور از هر آلايش و آرايش اجتماع نموده اند ، مسائل اساسي اسلام و مسلمين و مظلومان جهان از هر فرقه حل نشود و حكومت هاي مستكبر و زورگو سرجايشان ننشينند ، از اجتماعات كوچك منطقه اي و محلي كاري بر نخواهد آمد و راه حل فراگيري به دست نخواهيم آورد5 .

بايد بدانند كه حـــج ابـراهـيمي ، محمدي ـ صلي الله عليهما و آلهما ـ سال هاست غريب و مهجور است ، هم از جهات « معنوي و عرفاني » و هم از جهات « سياسي و اجتماعي » . و حجاج عزيز تمامي كشورهاي اسلامي بايد بيت خدا را در همه ابعادش از اين غربت درآورند ، اسرار عرفاني و معنويش به عهده عرفاي غير محجوب . و ما اينك با بعد سياسي و اجتماعي آن سر و كار داريم كه بايد گفت فرسنگ ها از آن دوريم . ما مأمور به جبران مافات هستيم . اين كنگره سراپا سياست كه به دعـوت ابــراهيم و محمد ـ صلي الله عليهما و آلهما ـ برپا مي شود و از هر گوشه دنيا و از هر فجّ عميق در آن اجتماع مي كنند ، براي منافع ناس است و قيام به قسط است و در ادامه بت شكني هاي ابراهيم و محمد است و طاغوت شكني ها و فرعون زدودن هاي موسي است ، و كدام بت به پايه شيطان بزرگ و بت ها و طاغوت هاي جهانخوار مي رسد كه همه مستضعفان جهان را به سجده خود و ستايش خويش فرا خوانند و همه بندگان آزاد خداي تعالي را بنده فرمانبردار خويش دانند6 ؟ .

مكه و مني قربانگاه عاشقان است و اينجا محل نشر توحيد و نفي شرك ؛ كه دلبستگيِ به جان و عزيزان نيز شرك است . به فرزندان آدم درس آموزنده جهاد در راه حق را داد كه از اين مكان عظيم نيز فداكاري و از خود گذشتن را به جهانيان ابلاغ كنيد . به جهانيان بگوييد « در راه حق و اقامه عدل الهي و كوتاه

كردن دست مشركان زمان بايد سر از پا نشناخت و از هر چيزي حتي مثل اسمعيل ذبيح الله گذشت كه حق جاودانه شود » . اين بت شكن و فرزند عزيزش بت شكن ديگر سيد انبيا محمد مصطفي ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ به بشريت آموختند كه بت ها هر چه هست بايد شكسته شود و كعبه كه امّ القُري است و آنچه از آن بسط پيدا كرده تا آخرين نقطه زمين ، تا آخرين روز جهان بايد از لوث بت ها تطهير شود . بت هر چه باشد ، چه هياكل ، چه خورشيد ، چه ماه و چه حيوان و انسان و چه بتي بدتر و خطرناكتر از طاغوت هاي در طول تاريخ از زمان آدم صفي الله تا ابراهيم خليل الله تا محمد حبيب الله ـ صلي الله عليهم و آلهم اجمعين ـ تا آخرالزمان كه بت شكن آخر ، از كعبه نداي توحيد سر دهد . مگر ابرقدرت هاي زمان ما و بت هاي بزرگ نيستند كه جهانيان را به اطاعت و كرنش و پرستش خود مي خوانند و بازور و زر و تزوير ، خود را به آنان تحميل مي نمايند ؟ كعبه معظمه ، يكتا مركز شكستن اين بت هاست . ابراهيم خليل در اول زمان و حبيب خدا و فرزند عزيزش مهدي موعود روحي فداه ـ در آخر زمان از كعبه نداي توحيد سر دادند و مي دهند . خداوند تعالي به ابراهيم فرمود :

« وَاَذِّنْ فِي النّاسِ بِالْحَجّ يَأتُوكَ رِجالاً وَعَلي كُلِّ ضامِر يَأتينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَميق »

و فرمود : « و طَهِّرْ بَيْتيِ لِلطّائِفينَ وَالْقائِمينَ وَالرُّكّع السُّجُودِ » و اين تطهير از همه ارجاس است كه بالاترين آنها شرك است كه در صدر آيه كريمه است و در سوره توبه مي خوانيم :

« وَاَذانٌ مِنَ اللهِ وَرَسوُلِهِ اِلَي النّاسِ يَوْمَ الحَجّ الاَكْبَرِ اَنَّ اللهَ بَــرئٌ مِنَ الْمُشرِكينَ وَرَسوُلُهُ » و مهدي منتظر در لسان اديان و به اتفاق مسلمين از كعبه ندا سر مي دهد و بشريت را به توحيد مي خواند . همه فريادها را از كعبه و مكه سر مي دهند و ما بايد از آنها تبعيت كنيم ونداي « توحيد كلمه » و « كلمه توحيد » را از آن مكان مقدس سردهيم و با فريادها و دعوت ها و تظلم ها و افشاگري ها و اجتماعات زنده و كوبنده در مجمع مسلمين در مكه مكرمه بت ها را بشكنيم و شياطين را كه در رأس آنها شيطان بزرگ است در عقبات رَمْي كنيم و طرد نماييم تا حج خليل الله و حبيب الله و ولي الله مهدي عزيز را بجا آورده باشيم والا در حق ما گفته مي شود « ما اَكْثَرَ الضَجيج وَاَقَلَ الحَجيج » .

اميد است حجاج محترم بيت الله الحرام از هر فرقه هستند و اهل هر مذهب مي باشند در مواقف و مشاعر محترمه دسته جمعي براي پيروزي اسلام بر كفر جهاني دعا كنند و براي بيداري مسلمانان و حكومت هاي آنان فرياد كنند و دعاي بليغ نمايند . شايد به بركت دعا در محيط وحي و محل كسر اصنام جاهليت ، خداوند تبارك و تعالي بر مسلمين تفضل كند و مجد و عظمت صدر اسلام را به آنان برگرداند و دست اجانب و جهانخواران را از بلاد آنان كوتاه فرمايد و ابر رحمت و غفران خود را بر سر عموم مسلمين بباراند . « انه عفواً عفوراً » 7 .

3 ـ حفـظ وحـدت مسلميـن

دل ميقات در هواي زائراني مي تپد كه از كشور « لاشرقيه ولا غربيه » آمده اند تا با تلبيه و لبيك لبيك ، دعوت خداوند را به سوي صراط مستقيم انسانيت اجابت كنند و با پشت پا زدن بر مكتب هاي شرقي و غربي و انحرافات ملي گرايي ، فرقه زدايي نموده ، با همه ملت ها بدون در نظر گرفتن رنگ و مليت و محيط و منطقه ، برادر و برابر ، غمخوار يكديگر باشند و تحكيم وحدت كنند و با « يد واحده » بر دشمنان بشريت و زورگويان جهانخوار بتازند8 .

از ملّي گرايي خطرناكتر و غم انگيزتر ، ايجاد خلاف بين اهل سنّت و جماعت با شيعيان است و القاء تبليغات فتنه انگيز و دشمني ساز ، بين برادران اسلامي است و بحمدالله تعالي در انقلاب اسلامي ايران هيچ اختلافي بين اين دو طايفه وجود ندارد و همه با دوستي و اخوت در كنار هم زندگي مي كنند .

و اهل سنت كه در ايران جمعيتش بيشمارند و در اطراف و اكناف كشور زيست مي كنند و داراي علما و مشايخ بسيار هستند ، با ما برادر و ما با آنها برادر و برابريم9 .

امروز چاره چيست و براي شكستن اين بت ها چه تكليفي متوجه مسلمانان جهان و مستضعفان مي باشد ؟ يك چاره كه اساس چاره هاست و ريشه اين گرفتاري ها را قطع مي كند و فساد را از بن مي سوزاند ، وحدت مسلمانان بلكه تمامي مستضعفان و دربند كشيده شدگان جهان است و اين وحدت كه اسلام شريف و قرآن كريم بر آن پافشاري كرده اند ، با دعوت و تبليغ دامنه دار بايد بوجود آيد و مركز اين دعوت و تبليغ ، مكه معظمه در زمان اجتماع مسلمين براي فريضه حج است كه ابراهيم خليل الله و محمد

حبيب الله شروع و در آخرالزمان حضرت بقية الله ـ ارواحنا لمقدمه الفدا ـ تعقيب مي كند . به ابراهيم خليل الله خطاب مي شود كه مردم را به حج بخوان تا براي شهود منافع خود از همه اقطار بيايند . اين منافع جامعه است ، منافع سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي و فرهنگي . بيايند و ببينند تو كه بر آنان پيغمبري ، عزيزترين ثمره حيات خود را در راه خدا تقديم كردي و همه ذريه آدم بايد به تو تأسي كنند ، ببينند كه بت ها را شكستي و آنچه جز خداوند بود به دور افكندي ، شمس باشد يا قمر ، هياكل حيوانات يا انسان ها و گفتي و از روي حقيقت گفتي « وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذي فَطَرَالسَّمواتِ وَالاَرْضَ حَنيفاً مسلماً وَما اَنَا مِنَ الْمُشْرِكينَ » و همه بايد به پدر توحيد و پدر پيامبران عظيم الشأن تأسي كنند10 .

4 ـ وظايـف حجـّاج محتـرم

لازم است برادران ايراني و شيعيان ساير كشورها از اعمال جاهلانه كه موجب تفرق صفوف مسلمين است احتراز كنند و لازم است در جماعات اهل سنت حاضر شوند و از انعقاد تشكيل نماز جماعات در منازل و گذاشتن بلندگوهاي مخالف رويه ، اجتناب نمايند و از افتادن روي قبور مطهره و كارهايي كه گاهي مخالف شرع است جداً اجتناب كنند .

نيابت از سعي براي نماز طواف ، صحيح نيست . بايد هر كس خودش به هر نحو مي تواند نماز بخواند و مجراست از گرفتن نايب و مزاحمت به نمازگزاران اجتناب نمايند .

طواف را به نحو متعارف كه همه حجاج به جا مي آورند ، به جا آورند و از كارهايي كه اشخاص جاهل مي كنند احتراز شود و مطلقاً از كارهائي كه موجب وهن مذهب است بايد احتراز شود11 .

به خواهران و برادران محترم كشورهاي اسلامي ، قبل از هر چيز اين نكته را بايد عرض كنم كه صورت حج ، اين عبادت بزرگ را كه براي انجام آن مشرف مي شويد ، به صورتي شايسته و موافق دستور الهي انجام دهيد و مسائل آن را نزد علماي اعلام با دقت فراگيريد . مبادا خداي ناخواسته پس از انجام حج و گذشت وقت ، معلوم شود كه خللي در آنها وارد شده و موجب بطلان حج گرديده و زحمت هاي شما هدر رفته است .

حضرات آقايان علماي محترم كوشش فرمايند كه زائران محترم را به وظايف خود

آشنا نمايند تا صورت حج ، مطابق شرع مطهّر انجام گيرد . و از مهمات در همه عبادات ، اخلاص در عمل است كه اگر خداي نخواسته كسي عملي را براي خودنمايي و عرضه به ديگران انجام دهد و خوبي عملش را به رخ ديگري بكشد ، عمل او باطل است . و حجاج محترم مواظب باشند كه رضاي غير خداوند را در اعمال خود شركت ندهند12 .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پاورقي ها :

1 ـ صحيفه نور ، ج 19 ، ص 42 .

2 ـ همان ، ص 199 .

3 ـ همان ، ص 42 .

4 ـ همان ، ج 13 ، ص 83 .

5 ـ همان ، ج 19 ، ص 43 .

6 ـ همان ، ج 20 ، ص 18 .

7 ـ همان ، ج 18 ، ص 87 .

8 ـ همان ، ج 19 ، ص 197 .

9 ـ همان ، ج 13 ، ص 81 .

10 ـ همان ، ج 18 ، ص 90 .

11 ـ همان ، ج 9 ، ص 176 .

12 ـ همان ، ج 19 ، ص 199 .