مبانی حج ابراهیمی از دیدگاه امام خمینی #171; ره #187;

ميقات حج - سال اول ـ شماره سوم ـ بهار 1372

مباني حج ابراهيمي

از ديدگاه امام خميني * ^{( 1 )} ( رضوان الله تعالي عليه )

قسمت دوم

محمد محمدي ري شهري

در جلسه قبل كه در كنگره عظيم حج و در كنار مرقد مطهّر بنيانگذار حج ابراهيمي ( حضرت امام خميني ( رضوان الله تعالي عليه ) ) برگزار شد ، مطالبي پيرامون « مباني حج ابراهيمي از ديدگاه امام » مطرح كرده و وعده دادم كه ادامه آن بحث را به دليل اهميّت و نيازي كه به آن هست ، در جلسه بعدي دنبال كنم .

ازاين رو بطور اجمال و اختصار اشاره مي كنم كه فلسفه حجّ از ديدگاه امام ( رضوان الله تعالي عليه ) « قيام » است .

قيام براي آزادي ، قسط و عدل .

قيام براي پاكسازي جامعه از انحرافات ، انحطاطات و آلودگي ها كه مهمترين آنها شرك زدايي از جامعه بشري است .

قيام براي منافع انسانها و كوتاه نمودن دست جبّاران و ستمگران ، از سلطه بر كشورهاي مظلوم و ستمديده و منابع زيرزميني و روزميني آنان . و در يك جمله :

« قيام براي ساختن جامعه متكامل توحيدي و در اوج تكامل مادّي و معنوي » .

محتواي حج ابراهيمي

در اين جلسه موضوع سخنم « محتواي حج ابراهيمي از ديدگاه امام » است . براساس اين فلسفه ، محتواي حج ، از احرام گرفته تا طواف و تا رمي جمرات و قرباني هركدام معنا و مفهومي منطبق با فلسفه حج دارد .

مفهوم تلبيه

زائر خانه خدا با سر دادن تلبيه1 آري به حق مي گويد و دست ردّ بر سينه باطل مي كوبد ، تلبيه ، « نه » گفتن به خواسته هاي نفساني ، شيطان و استكبار جهاني است .

امام صادق (عليه السلام) در حديثي كه منسوب به آن حضرت است مي فرمايد :

« واحرم عن كلّ شيئ يمنعك من ذكرالله و يحجبك عن طاعة الله » .

زماني احرام واقعي مي بندي و لبيك واقعي مي گويي كه هر چيزي كه انسان را از ياد خدا غافل مي كند ، بر خود تحريم كني و هرآنچه كه مانع از اطاعت امر حق است از سر راه برداري . مخالفت با هواي نفس ، خواسته هاي شيطان و شيطان صفتان لازمه احرام بستن ، به احرام حج ابراهيمي و لبيك واقعي است .

امام ـ رضوان الله تعالي عليه ـ در تبيين حقيقت لبيك مي فرمايد :

« در فريضه حجّ كه لبيك به حق است ـ دقّت مي فرماييد لبيك ـ لبيك به حق و هجرت به سوي حق تعالي به بركت ابراهيم و محمّد (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) است . مقام « نه » بر همه بتها ، طاغوتها ، شيطانها و شيطان زاده ها است .

در ادامه مي فرمايد : كدام بت از شيطان بزرگ آمريكاي جهانخوار و شوروي ملحد و متجاوز بزرگتر و كدام طاغوت و طاغوتچه از طاغوتهاي زمان ما بالاترند ؟ ! » 2 طاغوتها فقط همان لات ، هبل و بتهاي بي جان نيستند ، بت هاي جاندار نيز طاغوتند ، وقتي كه نفي شريك مي كني ؛ « لا شريك لك لبيك » مي گويي ؛ در واقع « نه » به همه اينها گفته و تنها به او تكيه مي كني .

مفهوم طواف

از ديدگاه امام راحل ، « طواف » هم معنا و محتواي خاصّ خودش را دارد ، لذا در تفصيل و تبيين طواف حج واقعي مي فرمايد :

« در طواف حرم خدا كه نشانه عشق به حق است دل را از ديگران تهي كنيد . حجاج بيت الله الحرام ! دقّت كنيد به معاني » .

آري آنگاه كه طواف مي كني و دور خانه خدا مي چرخي ، مواظب باش كه طواف تو همچون طواف مردم زمان جاهليّت نباشد . امام باقر (عليه السلام) فرمود :

« هكذا كانوا يطوفون في الجاهليّة » .

« در جاهليت نيز همين طور طواف مي كردند » .

طواف شما بايد با طواف آنها فرق داشته باشد . شما بايد معناي طواف را بفهميد و معناي دور زدن بر اين سنگها را درك كنيد .

اينك به فرموده امام دل از ديگران تهي كنيد و جان را از خوف غيرحق پاك سازيد و به موازات عشق به حق ، از بت هاي كوچك و بزرگ و طاغوتها و وابستگان آنان برائت جوييد .

حاجي واقعي بايد از آمريكاييان جنايتكار كه امروزه حرم امن الهي را به وجود پليد خود آلوده كرده اند ، برائت جويد ، و نيز از دست پروردگان پليدشان چون صدّام عفلقي كه كعبه دل حاجيان ، حرم امام حسين و حرم اميرالمؤمنين ـ عليهماالسلام ـ را هتك حرمت كردند ، 3 اشقيايي كه قلم و بيان ، از تبيين و تصوير شقاوتشان عاجز است ، اظهار تنفّر كند . جنايتكاراني كه در كنار حرم حسين بن علي ـ عليهماالسلام ـ مردم را از لعنت بر قاتلان آن عزيز منع ، و لعن بر اعدا و دشمنانش را از زيارتنامه اش حذف مي كنند و حتي حقجويان و رهروان راه حق را در حرم اين دو امام به شهادت مي رسانند .

اگر از شقاوت پيشگاني همچون صدام و . . . و اربابان آنان برائت جستيد ، مي توانيد بگوييد : « خدايا ! دور خانه تو مي گردم ، مهر و عشق تو بر دل دارم ، و از غير تو بيزارم » .

طواف بر گِرد خانه خدا بايد نشان دهنده عشق به خدا و برائت و بيزاري از دشمنان خدا باشد ، و اِلاّ طواف نيست .

مفهوم رمي جمرات

از ديدگاه امام ـ رضوان الله عليه ـ در حج ابراهيمي رمي جمرات نيز معنا و مفهوم خاصّ خودش را دارد . لذا مي گويد :

« رجم عقبات ، رجم شياطين انس و جن است ، شما با « رجم » ، با خداي خود عهد كنيد تا شياطين انس و ابرقدرتها را از كشورهاي اسلامي عزيز برانيد » . 4

بديهي است كه اگر سنگ زدن به جمرات ، اين مفهوم را نداشته باشد ، و به معناي رمي كردن شياطين جنّ و انس نباشد عملي بي محتواست .

باز مي فرمايد : « بايد شيطان بزرگ ، ميانه و كوچك [ جمره عقبه ، وسطي و اولي ] را از حريم مقدس اسلام و كعبه حرم راند و بايد دست شياطين را از كعبه و حرم كشورهاي اسلامي كه حريم آن است قطع كرد » .

درود و سلام خدا بر امام باد كه هر چه امّت لازم داشت ، در طول عمر پر بركتش ، پس از پيروزي انقلاب و پيش از آن ، همه را بيان كرد .

در عبارت ديگري مي فرمايد :

« با فريادها و دعوتها و تظلّم ها و افشاگريها و اجتماعات زنده و كوبنده ، در مجمع مسلمين در مكه مكرّمه بتها را بشكنيم و شياطين را كه در رأس آنها شيطان بزرگ است ، در عقبات رمي كنيم و طرد نماييم . تا حج خليل الله و حبيب الله و ولي الله ؛ مهدي عزيز را بجا آورده باشيم و اِلاّ در حق ما گفته مي شود : ما اكثر الضجيج واقلّ الحجيج » . 5

آري اگر حجّ كسي اين محتوا را نداشته باشد مشمول همان زائراني خواهد شد كه امام صادق (عليه السلام) فرمود : چقدر ضجّه زن زياد است و حاجي كم !

در حج ابراهيمي تك تك اعمالي كه حجاج بيت الله انجام مي دهند فلسفه خاصّ خودش را دارد .

چند تـذكّـر :

نكاتي در رابطه با زائران بيت الله از ديدگاه امام ـ رضوان الله عليه ـ براي شما زائران ايراني كه پيامبران انقلاب اسلامي ايران هستيد ، بيان كنم ؛ كه او فرمود :

« شما حجّاج بيت الله الحرام ! حامل پيام اين ملّت و نمايندگان اين كشور هستيد ، در اين صورت موقعيّت شما بسيار حسّاس و وظيفه شما بسيار سنگين است » ، 6 براي تأمين اهداف حج بايد اين نكات را رعايت كنيد .

اينك نكات برجسته اي را كه امام در پيامها و اعلاميه ها و سخنراني هاي مختلف در رابطه با وظايف زائران فرموده اند ، جمع بندي كرده و براي شما مطرح مي كنم :

1 ـ اخلاص در سفر

زائران بيت الله بايد توجّه داشته باشند كه اين سفر چه سفري است . « توجه داشته باشيد كه سفر حجّ سفر كسب نيست » . 7

برادران و خواهران ! شما براي كاسبي ، سياحت و تفريح نمي رويد . اين سفر ، « سفر تحصيل دنيا نيست » . 8 به فرمايش امام :

« اين سفر ، « سفر « الي الله » است » ، نه سفر « به خانه الله » كه خانه وسيله است . شما براي زيارت خدا مي رويد ، « بايد همانطوري كه مسافران « الي الله » مثل انبياء (عليهم السلام) و بزرگان از دين ما ، در تمام زمان حياتشان مسافرتشان الي الله بوده است و از آن چيزي كه برنامه وصول الي الله بوده است يك قدم تخلّف نمي كردند » ، 9 برنامه اي را كه همه انبيا و اوليا در طول مدّت عمر خود داشتند ، زائران خانه خدا سعي كنند در اين سفر داشته باشند ، دقّت كنند كه آنچه را كه خدا دوست ندارد ، در اين سفر تحقق پيدا نكند . اوّل بشناسند و بفهمند و بعد تلاش كنند ، اجتناب كنند .

عزيزان ! مبادا اين سفر را سفر تجارت قرار دهيد و امور تجاري در اين سفر مطرح باشد . طوري نباشد كه آقا يا خانم از روزي كه وارد مدينه و يا مكّه شد فرصتها و اوقات ارزشمند خود را در اين دكان و آن دكان براي تهيّه و خريد اجناس آمريكايي صرف كند و ناگهان چشم باز كند و ببينند كه فرصت تمام شده و او چيزي را كه در اين سفر به دنبالش بود ، به دست نياورده است . سعي و دقت كنيم از گروهي نباشيم كه امام فرمود :

« كثيري از حجّاج بيت الله الحرام كه براي فريضه حج مي روند و بايد در آن مكان مقدس از توطئه بيگانگان به فرياد يا للمسلمين برخيزند ، غافلانه در بازارها به جستجوي كالاهاي آمريكايي ، اروپايي و ژاپني پرسه مي زنند و دل صاحب شريعت را به اين عمل كه با حيثيّت حجّ و حجّاج بازي مي كند به درد مي آورند » . 10

« كالاهايي كه در حجاز به حجّاج عرضه مي شود آنچه كه مربوط به آمريكاي مخالف با آرمانهاي اسلامي و اساساً مخالف با اسلام است ، خريداري آنها كمك به دشمنان اسلام و ترويج باطل است و از آنها بايد احتراز شود » . 11

آنچه از اين عبارات و كلمات برمي آيد اين است كه : امام خريد كالاهاي آمريكايي را تحريم كرده اند . چراكه اين عمل را كمك به دشمنان اسلام و ترويج باطل مي دانند ، و نيز اضافه مي كنند :

« اينجانب وظيفه خود را ادا نمودم ، و شمايي كه در زيارت خدا و رسول (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) توفيق يافته ايد ، به دشمنان آنان كمك نكنيد و موجب سرافكندگي ملّت و ميهن خود نشويد » .

2 ـ شركت همگاني در مراسم برائت

امام عزيز شركت همگان در مراسم برائت را وظيفه زائران خانه خدا مي دانند و بر آن تأكيد دارند . روحانيون عزيز و مديران كاروانها بايد توجه دقيق به اين مسأله داشته باشند كه متن فرمايش امام اين است :

« بايد فرياد برائت از مشركان و ستمكاران بطور كوبنده و با شركت همگاني باشد » .

چنين نباشد كه كسي اين مسأله را كم اهميّت تلقي كند ، به اين بهانه كه : كار دارم ! ، مي خواهم طواف كنم ! ، حال ندارم ! ، كسل هستم ! و . . . وظيفه خطير و الهي خود را ناديده گرفته و در امر مهمّ و سرنوشت ساز براي مسلمانان و جهان اسلام يعني برائت ازمشركين شركت نكند !

امام مي فرمايد : « حاجي در اين مراسم با شكوه بايد صداي مظلوميّت مسلمانان و ملتهاي تحت سلطه ابرجنايتكاران را به گوش جهانيان برساند و خفتگان را بيدار و ساكتان را در مقابل جباران هشيار سازد » .

3 ـ نظم و آرامش در اجتماع برائت

« لازم است نظم و ترتيب و آداب اسلامي را بطور شايسته و دقيق مراعات نمائيد و از شعارهاي خودساخته كه ممكن است با القاي منحرفان براي ايجاد اغتشاش و صدمه زدن به آبروي زائران شركت كننده از تمامي كشورهاي اسلامي و خصوصاً جمهوري اسلامي باشد ، جداً خودداري كنند » . 12

معناي شركت درتجمّع برائت درگيري با مأمورين سعودي نيست ، بلكه امام تأكيد مي كنند به رعايت اخلاق اسلامي با همه ، چه با كسي كه در كاروانها هم اطاقي هستيد و چه با كساني كه در كوچه و بازار برخورد مي كنيد ، چه با مسلمانان كشورهاي اسلامي ديگر و چه با مأمورين دولت سعودي ، برخورد بايد براساس موازين اخلاق اسلامي باشد . و در عين حال امام پيش بيني مي كردند و الآن هم پيش بيني مي شود كه ممكن است با توجّه به دشمنان زيادي كه جمهوري اسلامي دارد ، عده اي توطئه گر بخواهند مراسم باشكوه برائت از مشركين را دچار بي نظمي كرده ، اخلال ايجاد نمايند . با شعارهاي نامناسب و با حركتهاي ناهنجار كاري كنند كه حيثيت جمهوري اسلامي هتك شود . امام در همين پيامي كه عرض كردم پيش بيني مي كنند كه ممكن است چنين اتفاقي بيفتد و بخواهند ايجاد اغتشاش كنند و آبروي زائران ايراني را بريزند .

بنابراين همه بايد مواظب باشند ، از پيش خود شعار درست نكنند ، در وقت و كيفيت شعار و امثال آن از متصديان امور پيروي كنند .

شعار دادن وقت دارد و وقتش هم ، چه در زمان امام ( رضوان الله تعالي عليه ) و چه در اين زمان به عهده نماينده رهبري و مسئول و سرپرست حجاج است .

نظر امام اين است كه هركس از پيش خود اجتهاد نكند و خود رأيي را كنار بگذارد ، زائران خانه خدا بايد طبق آنچه گفته مي شود عمل كنند .

اينها بخشي از نكاتي بود كه هر زائري در طول سفر بايد به آن توجّه داشته باشد . و همه اين مطالب از وصايا و سفارشات امام ( قدس سره ) است كه بطور فشرده بيان شد و شرح آن مي ماند براي فرصت ديگر .

در آخر ، مطالبم را در چند كلمه خلاصه مي كنم :

زائر خانه خدا بايد به اين نكات توجه داشته باشد كه :

* سفر حج ، سفر تفريحي و تجارت نيست ، بلكه سير الي الله و سفر به سوي خدا است .

* در اين سفر به كسي لبيك مي گويد كه تمام انبيا و اوليا گفتند .

* حاجي مهمان خدا است و اين مهماني آدابي دارد و صاحب خانه و ميزبان از ما انتظاراتي دارد كه بايد بجا آوريم و از كارهايي كه موجب نارضايتي او مي شود ، دوري كنيم .

از خداوند مي خواهيم كه توفيق انجام اعمال حج با مراعات آداب آن را بر ما عطا فرمايد .

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پاورقي ها :

1 . « لبيك اللهمَّ لبيك ، لبيك لاشريك لك لبيك . . . » .

2 . پيام امام خميني ( قدس سره ) به زائران بيت الله الحرام ، 16/5/1365 هـ . ش .

3 . تاريخ سخنراني مقارن با انتفاضه مردم مسلمان عراق و يورش وحشيانه مزدوران صدام به حرم مطهر اميرالمؤمنين (عليه السلام) و فرزند بزرگوارش در نجف و كربلا بود .

4 . پيام امام خميني ( قدس سره ) به زائران بيت الله الحرام 7/7/1358 هـ . ش .

5 . پيام امام خميني ( قدس سره ) به مناسبت عيد قربان 12/6/1362 هـ . ش .

6 . پيام امام خميني ( قدس سره ) به مناسبت عيد قربان 7/6/1363 هـ . ش .

7 . از بيانات امام خميني ( قدس سره ) در ديدار با روحانيون و رؤساي كاروانهاي حج 8/7/1358 هـ . ش .

8 . همان .

9 . همان .

10 . حج ؛ مجموعه سخنان و پيامهاي امام خميني ، ج 2 ، ص 40 .

11 . پيام امام خميني ( قدس سره ) به زائران بيت الله الحرام ، 16/5/1365 هـ . ش .

12 . پيام امام خميني ( قدس سره ) به زائران بيت الله الحرام ، 25/5/1364 هـ . ش .