بهداشت درحج

ميقات حج - سال اول ـ شماره سوم ـ بهار 1372

بهداشت درحج

محمد رضا رزاقي

به لحاظ اهميت آگاهي ازمسائل بهداشتي و پزشكي و رعايت آن در ايّام حج ، « ميقات » مي كوشد در حدّ امكان مسائلي را كه اطلاع از آن براي راهيان دياردوست ضرورت دارد بخامه متخصصّان امور پزشكي عرضه كند .

مـقـدمـه

كليه ها كه به صورت دو عضو لوبيايي شكل در پشت پرده صفاق قرار گرفته اند ، از اعضاء حساسي هستند كه آب اضافي بدن و سموم تشكيل شده در سلولهاي مختلف را در لوله هاي تشكيل دهنده ادرار از طريق خواص فيزيكي و شيميايي به صورت ادرار دفع مي كند . كليه ها فشار خون بين 80 تا 180 ميلي متر جيوه را بدون آسيب تحمل مي كنند ولي كاهش يا افزايش شديد فشار خون باعث صدمه به كليه مي شود . از طرف ديگر بالا رفتن غلظت مواد دفعي از كليه ها سبب رسوب آنها و تشكيل سنگ مي گردد . عفونتها كليوي نيز بايد بطور صحيح درمان شوند تا اختلالي در كار كليه ها ايجاد نشود ، در اين مقاله به اختصار نحوه كار كليه و مواردي كه باعث آسيب به كليه مي شوند توضيح داده خواهد شد .

بيان مسأله :

كليه ها دو عضوي هستند كه در بالغين مجموعاً 2401 وزن بدن را تشكيل مي دهند . 1 و در قسمت پشت پرده صفاق وزير حجاب حاجز ( ديافراگم ) قرار گرفته اند . كليه ها علي رغم وزن كمي كه دارند در هر دقيقه 20%2 مقدار برون ده قلب وارد آنها مي شود و از اين حجم خون بالا كه وارد آن مي شود در هر دقيقه يك ميلي ليتر ادرار ساخته و از طريق لوله هاي

حالب وارد مثانه مي شود . تشكيل ادرار در لوله هاي سازنده ادرار ، به علت خاصيت فيزيكي ( اسمزي ) يا خاصيت شيميايي ( تبادلات يوني ) است كه آب و املاح اضافي و سموم بدن بوسيله آن دفع مي شود و باعث تعادل آب و املاح بدن مي گردد . كليه ها به راحتي فشار خون بين 80 تا 180 ميلي متر جيوه را تحمل مي نمايند كه در نتيجه آسيبي به بافتهاي آن وارد نمي شود . 3 ولي به هر دليل كه فشار خون از حد مجاز پايين تر و يا بالاتر برود سبب صدمات بافت كليه شده و كار آنرا مختل مي كند . خونريزيهاي شديد با تب هاي بسيار بالا و تعريق شديد و محدوديت هاي طولاني مايعات از مواردي هستند كه سبب كاهش بيش از حد فشار خون و حالت شوك مي شوند . از طرف ديگر چون املاح هم از كليه ها دفع مي شوند ، در صورتي كه به علت مصرف زياد املاح و يا كم شدن حجم ادرار غلظت اين مواد در ادرار بالا برود سبب رسوب آنها و تدريجاً تشكيل سنگ مي گردد . كم شدن حجم ادرار همچنين باعث توقف بيش از معمول ادرار شده و اين توقف طولاني باعث مي شود كه رشد ميكروبها نيز سهولت يافته و تأثير آنها بر بافتهاي مختلف دستگاه ادراري بيشتر باشد .

با اين خلاصه اي كه از كار كليه بيان شد به اهميت حياتي اين اعضاء حساس پي مي بريم و لذا به عنوان شكر نعمتي كه خداوند به ما عطا فرموده بايد شرايطي فراهم نمائيم كه اين اعضا حساس آزرده نشوند .

كشور ما از نظر جغرافيايي در منطقه معتدل شمالي قرار گرفته و به لحاظ موقعيت آب و هوايي مردم با خوردن مايعات و آب به علت عدم تشنگي كمتر عادت دارند . ولي در كشور حجاز به علت آب و هواي گرم نياز به مصرف آب بيشتر محسوس است . زائرين ايراني كه توفيق تشرف به مكه معظمه و مدينه منوره را پيدا مي نمايند بايد به اين نكته توجه داشته باشند كه در مدت سفر آنان در كشور حجاز به علت گرماي شديد تعريق بيش از حد معمول است و لذا مقادير زيادي از آب بدن از اين طريق دفع مي شود . از سوي ديگر چون زائرين عزيز به مصرف آب بيشتر عادت ندارند لذا حجم مايعات بدن شديداً كاهش مي يابد . نبودن آبخوري هاي عمومي در مسيرهاي حركت زائرين در مكه مكرمه و مدينه منوره خود مزيد بر علت است . از طرف ديگر گرماي محيط سبب اتساع عروق محيطي شده و خون بيشتري در آنها جمع شده كه باعث كاهش خون عروق مركزي مي شود . مجموع فاكتورها سبب مي شود كه خونگيري كليه كمتر شده و كليه تحت فشار قرار گيرد و حجم ادراري كه ساخته مي شود كم و غليظ باشد و به علت غلظت و كم بودن حجم ادرار استعداد رسوب تدريجي مواد و تشكيل سنگ كليه بالا مي رود . در كليه هايي كه كار آنها در حد نرمال نباشد ، اين كاهش مايعات و كم

خوني كليه ، سبب تسريع در از كار افتادن كامل كليه مي شود . همانطوري كه بيان شد توقف طولاني ادرار در مسير عبور ، سبب مي شود كه فرصت بيشتري به ميكروبها براي رشد آنها داده شود و لذا ريسك عفونت ادراري و كليوي افزايش مي يابد كه خود عفونت مي تواند به عنوان زمينه اي براي تشكيل رسوب ادراري و سنگ باشد كه معمولاً موارد ديگري هم روي آن رسوب مي كنند و مجموعه عفونت كليوي و سنگ باعث از بين رفتن بافت فعال كليه شده و آن را تخريب مي نمايد .

در مجموع براي جلوگيري از تشكيل سنگ بايستي حجم ادرار 24 ساعته را به 3600 ميلي ليتر يعني بين 3 تا 4 ليتر در شبانه روز رساند4 كه خود اين حجم بالاي ادرار ، سبب مي شود كه عفونتها هم نتوانند فرصت رشد پيدا كنند .

مجموعه آنچه بطور خلاصه بيان شد نشان دهنده اهميت مصرف آب در همه حالات بخصوص در مدت اقامت در كشور حجاز است . از بدو ورود به فرودگاه جده و وجود هواي شرجي ، تعريق شديد شروع مي شود و لزوم مصرف آب بيشتر را ايجاب مي كند .

در زيارت حرم مطهر پيغمبر در مدينه منوره به علت ازدحام جمعيت عليرغم وجود وسائل خنك كننده بازهم گرما بيش از معمول است و نياز به مصرف آب را محسوس مي نمايد . در هنگام طواف بيت الله الحرام ازدحام شديدتر است و تعريق بسيار شديدي وجود دارد . وقوف در عرفات و مني و در زير چادرها ، طي مسافت طولاني براي رمي جمرات و تجمع جمعيت در اين محل ها ، بازهم به گرماي بيشتر هوا و تعريق زيادتر كمك مي كند و لذا توصيه مي شود كه براي پيشگيري از صدمات كليوي در ايام اين مسافرت روحاني با همراه داشتن يك قمقمه آب و نوشيدن آب بيشتر ، از بي آبي ( خشكي ) كليه ممانعت نماييم و در صورت وجود علائم عفونت ادراري مثل سوزش ادرار يا تغيير رنگ آن ، به پزشك مراجعه نماييم . لازم به ذكر است كه در صورت عدم مصرف آب بالا رفتن غلظت ادرار خود باعث سوزش و تغيير رنگ ادرار مي شود و لذا با مصرف آب زيادتر ابتدا قبل از مراجعه به پزشك بايستي اين علت را برطرف نموده و سپس در صورت پايدار بودن علائم جهت درمان به مراكز بهداشتي درماني مستقر در مدينه منوره و مكه معظمه مراجعه نمود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پاورقي ها :

. p 6891 ygoloru s'llebpmaC ,tcarT yranirU reppU fo ymotanA ,D . M nosslO . A LRAC . 1 . 21

. 7 . p ,2991 ygolorU s'llebpmac ygoloisyhP laneR lamroN . late ,D . M treblig . R ecurB . 2

. p ,2991 ygolorU s'llebpmaC FBR & REG fo noitalugerotuA ,7491 seaM dna retsoF . 3 . 57

& 2 . 11 . p ,6891 ygolorU s'llebpmac ,sisaihtiL YraNIRU ,D . M hcarD . W egroeG . 4 . 19-2 . p ,2991 ygoloru s'llebpmac